Me disa vende që po fillojnë ta menaxhojnë COVID-19, kryesisht përmes programeve të vaksinimit, mund të shpresojjmëë për një fazë reformuese pas krize, me masa që synojnë uljen e probabilitetit të një tjetër pandemie globale ose të shoku të ngjashëm në fushën e shëndetit publik.
Pas krizës financiare globale të vitit 2008, u morën masa për të parandaluar një tjetër shkrirje të mundshme sistemike. Procesi i reformimit ishte i diskutueshëm në atë kohë, por legjislacioni dhe rregulloret shoqëruese që u miratuan kanë mbajtur mjaft mirë. Dymbëdhjetë vjet më vonë, përballë dëmit të gjerë të shkaktuar nga pandemia e koronavirusit në vitin 2020, firma të mëdha financiare private u treguan më elastike dhe politikëbërësit kishin mbështetje të mjaftueshme politike për të ndërmarrë hapa që ndihmuan në stabilizimin e ekonomisë globale, krahasuar me atë që mund të kishte ka ndodhur. Dhe ka të ngjarë që ata ta bëjnë edhe për rimëkëmbjen në vitin 2021. Pra, çfarë vjen më pas?
Me disa vende që kanë filluar të menaxhojnë COVID-19, kryesisht përmes programeve të vaksinimit, ne mund të shpresojmë në një fazë tjetër reforme pas krizës, këtë herë që synon reduktimin e probabilitetit të një tjetër pandemie globale ose të një shoku të ngjashëm në fushën e shëndetit publik. Por shpresa nuk është besim. Për fat të keq, ekzistojnë katër arsye për të menduar se progresi mund të jetë më i ngadaltë dhe më i vështirë sesa pas krizës financiare të vitit 2008.
Fillimisht, ne nuk e kemi kaluar ende pandeminë. Nga mesi i vitit 2009, ekonomia e SHBA-së dhe bota e kishin lënë pas krizën financiare globale dhe G7 (dhe shumica e G20) mund të binin dakord mbi nevojën për rregullim më të rreptë të sektorit financiar. Ndryshe nga kjo, shumë vende të botës, përfshirë edhe Evropën, janë ende duke luftuar me koronavirusin. Është e vështirë të përqendrohesh në një axhendë reformash kur kriza është ende e pranishme dhe vendet fqinje grinden se kush ka më shumë qasje në vaksina.
Së dyti, jo të gjitha vendet ndanë të njëjtën përvojë këtë herë. Në vitet 2008-2009, të gjitha vendet në botë, pothuajse pa përjashtim, u gjendën në një aspekt paniku financiar që filloi në Uoll Strit. Financat globale arrijnë vërtet pothuajse çdo cep të globit. Por kur erdhi puna për pandeminë COVID-19, disa vende – sidomos në Azinë Lindore – ishin më të përgatitur dhe vepruan më shpejt, duke shmangur disa nga efektet më të tmerrshme. Për shembull, Kina nuk ka gjasa t'i shohë kërkesat e politikës post-pandemike përmes të njëjtës lente si Shtetet e Bashkuara dhe shumica e Evropës.
E megjithatë, për të parandaluar ose zbutur pandemitë nevojitet veprim vërtet global. Kriza financiare e vitit 2008 ishte kryesisht një fenomen trans-Atlantik. Për të rregulluar problemet themelore – ose të paktën për t'i bërë ato më pak të mundshme të përsëriten – bëri thirrje për reformë reale në SHBA, së bashku me bashkëpunimin e mjaftueshëm në Evropë. Vitin që kaloi sigurisht që mësuam që patogjenë të rinj mund të zhvillohen kudo dhe të përhapen në mënyra të paparashikueshme dhe se na duhet një sistem mbikëqyrjeje sëmundjesh që i mbulon të gjithë në Tokë. Por kjo do të jetë e vështirë të ndërtohet, nëse dhe derisa të gjitha qeveritë nuk e bëjnë këtë një përparësi kryesore.
Së treti, një shëndet publik më i mirë ka nevojë për para. Kjo është veçanërisht e vërtetë në SHBA, e cila nuk ka investuar sa duhet në sigurimin e kujdesit shëndetësor bazë për banorët e saj. Ka disa drita shprese – duke përfshirë aftësinë në rritje të Amerikës për të rritur testimin diagnostikues dhe gjasat që disa teknologji të lidhura me COVID-19 të na ndihmojnë gjithashtu të përballemi me sëmundje të tjera. Por kush do të paguajë për futjen në përdorim të kësaj teknologjie në të gjithë botën, përfshirë këtu edhe vendet me të ardhura më të ulëta?
Së fundmi, ka shumë të dhëna të detajuara në lidhje me financat, ndërsa barra globale e sëmundjes perceptohet vetëm në terma shumë më të ashpër. Në fakt, jo të gjitha të dhënat përkatëse të sektorit financiar janë të lehta për t'u arritur dhe kuptuar nga politikëbërësit. Megjithatë, situata në financë është shumë më e mirë sesa në shëndetin publik, ku autoritetet e një vendi (të themi, Qendrat e SHBA-së për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve) kanë qasje shumë të kufizuar me detaje në lidhje me atë që po ndodh diku tjetër dhe afate kohore për të qenë të dobishëm.
Për Shtetet e Bashkuara, lajmi i mirë është që administrata e presidentit Joe Biden po adreson shëndetin publik të vetë vendit, duke siguruar një nxitje të dobishme fillestare fiskale për ekonominë dhe duke hedhur bazat për një rinovim shumë të nevojshëm të investimeve në infrastrukturë, duke përfshirë (shpresoj) gjithçka që nevojitet për të mbështetur një shëndet publik më të fortë. Administrata gjithashtu duket se e kupton që politika shëndetësore është një dimension i rëndësishëm i politikës së jashtme. Për shembull, asistimi i vendeve të kenë qasje në në një vaksinë të besueshme mund t'i ndihmojë këto vende të rimëkëmben tani dhe të ndërtojnë besimin e nevojshëm për bashkëpunimin në të ardhmen në luftën e pafund kundër sëmundjeve ngjitëse.
A mund të shkojmë edhe më tej dhe të vëmë në zbatim mësimet që nxorëm nga pandemia tek ndryshimet klimatike dhe moti ekstrem me të cilin po përballet bota? A mund të zhvillojmë teknologji të dobishme për të reduktuar rrezikun dhe të ndërtojmë mjaftueshëm bashkëpunim për ta vënë në zbatim atë – dhe për të paguar për përdorimin e saj – në të gjithë botën? Me pandeminë dhe krizën financiare të vitit 2008, ne pritëm derisa ndodhi katastrofa para se të fillonim të vepronim. Kur bëhet fjalë për ndryshimet klimatike, nuk e kemi atë luks.