Një projekt i ri synon të ofrojë më shumë mbështetje mjekësore dhe psikologjike për të mbijetuarat e përdhunimeve të kohës së luftës në Kosovë – shumë prej të cilave, gjatë më shumë se dy dekadave, nuk kanë mundur ende të gjejnë ndihmë apo shërim.

Në një kohë kur presionet ndaj mediave janë më të forta se kurrë – shpesh më delikate dhe më pak fizike se më parë – është tepër e rëndësishme që ata nga ne që e shohin punën tonë si në shërbim të interesit publik të qëndrojnë të bashkuar.

Fëmijët e lindur nga përdhunimi gjatë luftës i mijëra grave shqiptare të Kosovës nga forcat serbe janë mbajtur sekret, duke u braktisur, adoptuar ose rritur në qendra strehimi, ndërsa shumë pak nëna që pranuan të flasin në kushte anonimiteti mbesin të tmerruara nga mundësia e ekspozimit në publik.

Gjeneral majori Lorenzo D’Addario, i cili u vendos për herë të parë në Kosovë pasi trupat e NATO-s u vendosën aty dy dekada më parë dhe tani drejton forcën e aleancës perëndimore në Kosovë, kujton vuajtjet që pa dhe bën thirrje për dialog dhe kompromis për krijimin e një paqeje të qëndrueshme.

Admirali James Foggo, komandanti i Komandës së Forcave të Përbashkëta Aleate të NATO-s, tha për BIRN se nevojitet “kompromis dhe sakrificë” nga të dyja palët në mënyrë që të ndërmjetësohet një marrëveshje përfundimtare për normalizimin e marrëdhënieve midis Kosovës dhe Serbisë.

Shumë familje, të afërmit e të cilëve u vranë në luftë, ndër vite po përjetojnë tronditjen e të zbuluarit se personi që kanë varrosur ishte identifikuar gabimisht dhe tani është dikush tjetër. Por rihapja e varreve për të kryer testet e ADN-së do të shkaktonte më shumë trauma.

Ndërsa sot jepet vendimi i gjykatës në Beograd ndaj dy ish-oficerëve të ushtrisë Jugosllave  për vrasjen masive të civilëve në fshatin Tërnje të Suharekës në mars 1999, të mbijetuarit kujtojnë si i shpëtuan vdekjes dhe përballjen me të akuzuarit në gjykatë.

Dialogu Beograd-Prishtinë i ndërmjetësuar nga BE-ja ka sjellë një marrëveshje për krijimin e një regjistri të besueshëm të pronave në Kosovë, por në praktikë, njerëzit mbeten të paaftë të kthehen në shtëpitë që ata humbën gjatë dhe pas luftës së viteve 1998-1999.

Dy dekada pasi forcat serbe vranë 106 shqiptarë të Kosovës në fshatin Pastasel, dy burra që mbijetuan risjellin në mendje se si filluan ekzekutimet, si u masakruan të afërmit e tyre dhe si ata arritën të largoheshin.

Lumnije Musaj rrëfen se si djali i saj pesëvjeçar Rinasi u vra nga një granatë e ushtrisë serbe derisa po dëbonin shqiptarët nga Kosova gjatë bombardimeve të NATO-s mbi ish-Jugosllavinë, 20 vjet më parë.