Përkrahës të shkëmbimit territorial si një zgjidhje të mosmarrëveshjes Serbi-Kosovë duhet të kujtojnë se ndarja de-facto të Bosnjës, në marrëveshjen e Dejtonit në vitin 1995, nuk ka sjellë stabilitet të vërtetë.
Gatishmëria e fundit e liderëve të Kosovës dhe Serbisë për të marrë parasysh ndryshimet kufitare ka rënë kambanat në Europë dhe Ballkan, ku mosmarrëveshjet etnike dhe territoriale shpesh kanë çuar në paqëndrueshmëri dhe luftë, madje edhe gjenocid.
Edhe pse takimi i së dielës midis presidentit Hashim Thaçi dhe Aleksandër Vuçiç përfundoi me vetëm një marrëveshje për t’u takuar përsëri pas “disa javësh”, mbetet shqetësimi se një shkëmbim territorial midis Prishtinës dhe Beogradit do të ketë pasoja të paqëllimshme në rajon, sidomos në Bosnje.
Si ish-negociator për marrëveshjen e paqes në Dejton të vitit 1995, ambasadori James Pardeë së fundmi vërejti: “Serbia dhe Republika Srpska në Bosnje pothuajse me siguri do të fillojnë të bëjnë thirrje për tregti të tjera territoriale,” mundësisht që çojnë në shpërbërjen e vendit.
Unë nuk i kundërshtoj këto shqetësime. Por do të ofroja dy këshilla për të gjitha palët në këtë debat.
Fillimisht, Beogradi, Prishtina, Brukseli dhe Uashingtoni (që ka thënë se nuk do të ndërhyjë në negociatat territoriale) do të bënin mirë t’i kushtonin vëmendje mësimeve të Bosnjës, ku kufijtë e entitetit u negociuan me vështirësi të mëdha në Dejton, por kanë bërë pak për të stabilizuar, aq më pak për të përmirësuar kushtet politike brenda vendit.
Së dyti, ata që shohin një efekt goditës të një shkëmbimi territorial midis Kosovës dhe Serbisë te Bosnja – si nacionalistët ekstremë në Bosnjë dhe ata që kundërshtojnë shkëmbimin territorial – duhet të jenë të vetëdijshëm se çështjet territoriale në Bosnjë nuk janë, në mënyrë rigoroze, të njëjtat.
Ndarja e Bosnjës në dy entitete në Dejton në vitin 1995 mund t’i ketë dhënë fund luftës, por ajo nuk ka sjellë kurrë stabilitetin politik dhe nuk ka hedhur themelet për një marrëveshje më të mirë kushtetuese të brendshme.
Dejtoni, në fakt, ka çuar në një ndarje efikase ad-hoc të Bosnjës në dy nën-shtete, të lidhura nga një qeveri qendrore shumë e dobët. Ndarja mund ta ketë ndalur luftën, por objektivi i tij më i madh, rindërtimi i një Bosnje të bashkuar, ka dështuar.
Në të vërtetë, kjo ndarje që nga viti 1995 ka mbështetur thirrje të përsëritura për pavarësinë e Republikës Srpska (dhe përfshirjen e saj të mundshme në Serbi) nga nacionalistët serbë të Bosnjës dhe për krijimin e një entiteti të tretë nga nacionalistët kroatë të Bosnjës.
Me pak fjalë, ndarja territoriale e negociuar me kujdes e Bosnjës në Dejton ka bërë pak për të përmirësuar marrëdhëniet politike etnike brenda apo përgjatë vijës kufitare ndëretnike.
Pra, pse dikush mendon se një shkëmbim territorial midis Kosovës dhe Serbisë, dy shtete historikisht armiqësore, do të arrijë një përmirësim në marrëdhënie, gjë që nuk ka ndodhur në Bosnje?
Këshilla ime e dytë për ata që dëshirojnë të shohin marrëveshjet territoriale të Bosnjës të rinegociuara është të kujtojmë se kush do të dëshironte të shihte marrëveshjet territoriale të Bosnjës të rinegociuar, është t’u kujtoj atyre se nuk ka bazë politike, diplomatike apo kushtetuese për negociata mbi integritetin territorial dhe sovranitetin e Bosnjës sipas kushteve të Marrëveshjes së Dejtonit.
Ekzistenca e të dy entiteteve varet tërësisht nga marrëdhënia e tyre e pandashme me shtetin sovran të Bosnjës dhe Hercegovinës dhe anasjelltas. Ajo gjithashtu na kujton se BE-ja, Serbia, Kroacia dhe SHBA-ja nënshkruan këtë marrëveshje kushtetuese në traktatin e Dajtonit.
Struktura e dy entiteteve e Bosnjës është gjithashtu arsyeja pse nuk ka rrugë të lehtë përpara për të rikonfiguruar vendin brenda vendit. Për shembull, thirrja për një entitet të tretë kroat, ndoshta do t’i hapte derën kërkesave të ngjashme nga disa politikanë boshnjakë për një shpërbërje të mundshme territoriale të Republikës Srpska në entitete shtesë ose në ndonjë lloj strukture provinciale.
Secili prej këtyre rezultateve do të dëmtonte sovranitetin e Bosnjës dhe për pasojë legjitimitetin e të dy entiteteve. Çdo përshtatje territoriale do të sinjalizonte fundin e Bosnjës siç është krijuar nga Dejtoni dhe mundësisht do të çonte në luftë në të gjithë Ballkanin Perëndimor.
Zgjidhja më e mirë për Kosovën dhe Serbinë dhe për përmirësimin e marrëdhënieve midis grupeve etnike në Bosnjë nuk qëndron përfundimisht ose vetëm – siç e ka treguar historia – në përcaktimin themelor të kush kontrollon një pjesë të caktuar toke.
Përgjigja qëndron në faktin se si çdo shtet përparon drejtësinë dhe të drejtat e barabarta për të gjithë qytetarët e saj dhe në ndjekjen e marrëdhënieve të mira me fqinjët e tij me anë të mjeteve që nuk varen nga fakti se ku njerëzit mbjellin atë që ata besojnë gabimisht se janë shenjat e kufijve fizike të identitetit kombëtar ose etnik.
Mendimet e shprehura në sektorin e Opinioneve janë vetëm ato të autorëve dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.