Popullsia e Shqipërisë është ende relativisht e re dhe numri i të moshuarve të saj relativisht i ulët, por kjo mund të ndryshojë shpejt.
Në aspektin e historisë dhe shoqërisë, Shqipëria shpesh është më e veçuara në Ballkan. Deri në rënien e komunizmit, kështu ndodhi edhe për sa i përket demografisë. Por që nga ajo kohë, të gjitha të dhënat kanë treguar në mënyrë të pashmangshme në të njëjtin drejtim: shqiptarët po plaken, po emigrojnë dhe kanë më pak fëmijë, ashtu si popujt në pjesën tjetër të rajonit.
“Ne jemi të shqetësuar”, tha Majlinda Nesturi, drejtoreshë e statistikave sociale në INSTAT, agjencia e statistikave të vendit.
Nesturi ka shumë arsye për t’u shqetësuar.
Në vitin 1958, gratë shqiptare kishin një mesatare prej 6.5 fëmijësh, kështu që popullsia lulëzoi. Është e qartë se askush nuk dëshiron t’i kthehet kësaj, por herën e fundit që shkalla e fertilitetit në Shqipëri ishte mbi nivelin 2.1 që duhet për të zëvendësuar popullsinë aktuale ishte në vitin 2003.
Në vitin 2018, ajo ishte 1.37, që Nesturi theksoi se ishte “shkalla më e ulët në histori”. Në vitin 1990, ndërsa komunizmi po binte, në vend pati 82.112 lindje dhe 18.119 vdekje.
Në 2018, kishte vetëm 28.934 lindje, por 21,804 vdekje, kështu që bilanci, ndryshe nga në pjesën më të madhe të rajonit, është akoma pozitiv.
Por tendenca është e ulët dhe mosha mesatare e shqiptarëve po rritet. Në nëntë vjet, ajo është rritur me më shumë se katër vjet nga 32.6 që ishte në vitin 2011 në 36.7 në vitin 2019.
Në përpjekje për të inkurajuar gratë për të pasur fëmijë, familjet marrin një pagesë prej 400 eurosh për lindjen e fëmijës së parë, 800 euro për të dytin dhe 1.200 euro për të tretin.
Para rënies së komunizmit, ndërsa Shqipëria kishte një normë lindjeje jo të ndryshme me atë të shqiptarëve të Kosovës apo malazezëve, për sa i përket emigracionit, ajo ishte krejtësisht ndryshe nga fqinjët.
Grekët kishin emigruar prej kohësh për të shpëtuar nga varfëria dhe nga vitet 1960 qindra mijëra jugosllavë, përfshirë shqiptarë të Kosovës, shkuan në Gjermani dhe vende të tjera si të ashtuquajturit gastarbeiters.
Megjithatë, shqiptarët ishin totalisht të izoluar nga regjimi paranojak i diktatorit Enver Hoxha.
Kontrasti midis periudhës që përfundoi në vitin 1991 dhe sot nuk mund të ishte më i ashpër.
Daut Dauti, një gazetar shqiptar i Kosovës, erdhi në Londër në vitin 1985. Duke qenë se ndihej i vetmuar, ai përdori numëratorin telefonik për të gjetur shqiptarë të tjerë. Ai kujton se si zbuloi se kishte 10 nga Shqipëria, të dëbuar nga periudha e para luftës e Mbretit Zog, dhe dy shqiptarë të Kosovës.
Shifrat e INSTAT, të nxjerra nga regjistri civil i vendit, e vendosin sot numrin e shtetasve shqiptarë jashtë vendit në 1.64 milionë.
Për një vend që nuk ka parë një luftë, kjo është një diasporë e madhe që është krijuar në një kohë kaq të shkurtër.
Me kaq shumë jashtë vendit dhe me rënien e niveleve të lindjeve, nuk është për t’u habitur që popullsia rezidente e vendit, e cila ishte 2.86 milionë banorë në fillim të vitit 2019, po bie gjithashtu. Në vitin 1991, ajo ishte 3.29 milionë banorë.
Sipas INSTAT, ka 9,7 për qind më pak njerëz në Shqipëri sesa në kohën e censusit të vitit 1989.
Në vitin 1945, censusi regjistroi popullsinë e Shqipërisë si 1,07 milionë banorë, kështu që ajo u trefishua gjatë periudhës së komunizmit, por qe në rënie të vazhdueshme që nga fundi i komunizmit në Shqipëri.
INSTAT pret që deri në vitin 2031, popullsia do të jetë 2.75 milionë banorë dhe një parashikim i Kombeve të Bashkuara parashikon që ajo të zvogëlohet në 2.66 milionë banorë deri në vitin 2050.
Çështja e emigracionit është një çështje shumë e politizuar dhe e kontestuar.
Opozita e Shqipërisë thotë se më shumë se gjysmë milioni njerëz janë larguar nga vendi në dekadën e kaluar. Dhe në të vërtetë, nëse shtoni numrin e emigrantëve të vlerësuar nga INSTAT gjatë 12 viteve deri në vitin 2018, ju merrni më shumë se kaq.
Megjithatë, INSTAT regjistron edhe vlerësime të personave që kthehen në vend, të cilat arrijnë në më shumë se 260,000 për të njëjtën periudhë.
Është gjithashtu e rëndësishme të faktoni që i njëjti person mund të numërohet disa herë nëse vjen dhe ikën, gjë që e bëjnë shumë. Është e qartë se tendenca është një e një emigracionit neto, por përcaktimi i shifrave të sakta është pothuajse e pamundur.
Emigracioni qarkullues, domethënë njerëzit që shkojnë jashtë vendit për punë për periudha të shkurtra, është diçka “që nuk mund ta masim”, tha Nesturi.
Një problem me përpjekjen për të përcaktuar nivelet e emigracionit shqiptar është se një numër i konsiderueshëm provojnë fatin e tyre duke aplikuar për azil politik dhe këto shifra nuk janë përfshirë në të dhënat e emigracionit të INSTAT përveç nëse një person e rregullon statusin e tij.
Pothuajse asnjë shqiptar nuk kualifikohet për azil politik jashtë vendit, por për shumë njerëz, veçanërisht nga zonat e varfra, ishte dhe ia vlen ende të aplikojnë dhe të kalojnë disa muaj në një vend të pasur të BE-së, të strehohen nga ata, me qasje në sigurimet shoqërore etj. duke qenë të papunë ose që paguhen keq në vendin e tyre.
Para se shqiptarët të kishin mundësinë e udhëtimit pa viza në zonën Shengen, e cila filloi në dhjetor 2010, numrat e atyre që e provuan këtë ishin të vogla – 1.965 në të gjitha vendet e BE-së në 2010.
Megjithatë, më pas shifrat filluan të rriten derisa arritën kulmin në 68.950 në vitin 2015, numri më i madh i tyre ishte në Gjermani.
Në vitin 2018, numri i shqiptarëve që aplikonin për azil në BE kishte rënë në 22.475, por 9,665 prej tyre ishin në Francë, ku sistemi për procesimin e njerëzve dhe dëbimin e azilkërkuesve të dështuar është i ngadaltë, ndryshe nga Gjermania.
Ndërsa numri i emigrantëve është vështirë të llogaritet me saktësi të vërtetë, Eurostat regjistron se në vitin 2017 rreth 869,455 shtetas shqiptarë jetonin në BE.
Prej tyre, 429.966 jetonin në Itali dhe 383.371 në Greqi, që do të thotë se relativisht pak jetojnë diku tjetër.
Meqenëse shifra e përgjithshme e Eurostat është gjysma e numrit të diasporës shqiptare siç vlerësohet nga INSTAT, ekziston qartë një mospërputhje diku, edhe nëse lejojmë që shqiptarët që janë në SHBA dhe vendet e tjera jo-BE dhe ata brenda BE-së të mos llogariten më si shqiptarë sepse ata kanë fituar një shtetësi të BE-së.
Në të vërtetë, midis vitit 2012 dhe 2017, Eurostat regjistron se 286.677 e bënë këtë, shumica dërrmuese e tyre në Greqi dhe Itali të cilët, përveç njerëzve që largohen për arsye ekonomike, përbëjnë të paktën një pjesë të numrave të tyre në rënie në ato vende.
Në Itali, numri i atyre që janë regjistruar si shqiptarë ka rënë ndjeshëm vitet e fundit, por në Greqi shumë më pak.
Ndërsa popullsia në tkurrje e Shqipërisë është shqetësuese, dërgesat nga diaspora përbëjnë një pjesë të madhe të ekonomisë.
Megjithatë, ndërsa familjet e diasporës duhet të shpenzojnë më shumë për t’u kujdesur për veten e tyre jashtë vendit, përqindja e kontributit në prodhimin e brendshëm bruto të këtyre parave është në rënie ndër vite.
Sipas Bankës Botërore, në vitin 1993 kur pothuajse asgjë nuk po funksiononte në Shqipëri dhe pas një eksodi të parë të dhjetëra mijëra të rinjve, 28 për qind e GDP-së llogaritej nga remitancat. Në vitin 2018, kjo ishte 9.6 për qind.
Një fushë tjetër shqetësuese në lidhje me zhvillimin shoqëror dhe demografik është fakti që jo vetëm që kanë emigruar një numër i madh njerëzish, por ata kanë lëvizur edhe brenda Shqipërisë.
Pra, ndërsa një numër i madh në jug janë drejtuar për në Greqi dhe një numër i madh nga veriu kanë ikur në Itali, një numër i madh nga e gjithë Shqipëria i janë drejtuar Tiranës, duke çuar në rritjen e shpopullimit të pjesëve veçanërisht rurale dhe malore.
Në periudhën 2019-2031, kryeqyteti parashikohet të jetë zona e vetme e vendit popullsia e të cilit do të rritet, në një mënyrë që do të jetë shtëpia e rreth 35 për qind të popullsisë së vendit.
Për sa i përket niveleve të pjellorisë dhe plakjes, Shqipëria nuk është e ngjashme vetëm me pjesën tjetër të rajonit, por edhe me pjesët e tjera të Europës.
Megjithatë, vendet më të pasura, ndryshe nga Ballkani më i varfër, kanë emigracionin për të kompensuar atë që përndryshe do të ishte një rënie e popullsisë.
Por popullsia e Shqipërisë është ende relativisht e re dhe numri i të moshuarve të saj relativisht i ulët dhe ky është një “dividend demografik”, sipas Nesturi.
Ky është një që do të zgjasë vetëm për disa vjet, ose më së shumti një brez, krahasuar me Europën Perëndimore ku zgjati gjysmë shekulli.
Vendi duhet të përfitojë plotësisht nga kjo, tha ajo, duke nënkuptuar që qeveria duhet të sigurohet që “të ekzistojnë politika të përshtatshme ekonomike dhe sociale për t’u siguruar këtyre njerëzve punë produktive”.
Përndryshe ata do të largohen.