A mund ta transformojë rajonin e Ballkanit Perëndimor një plan për të imituar zonën Shengen të BE-së? Apo kjo nismë është thjesht një teatër politik?
Një javë para se Bashkimi Europian të shtypte shpresat për në BE për Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut në tetor, kryeministrat e atyre vendeve u takuan me presidentin e Serbisë dhe zbuluan një nismë rajonale që u quajt shpejt “mini Shengen”.
Me pak fjalë, ideja ishte të krijohej një version ballkanik i zonës Shengen pa kufij të Bashkimit Europian.
Ndërsa refuzimi i BE-së për të hapur bisedimet e pranimit me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut kumbonte në të gjithë Ballkanin Perëndimor, skema “mini Schengen” e prezantuar në qytetin e Novi Sadit në Serbi mori një rëndësi të madhe.
Në një takim vijues, të mbajtur në Ohër të Maqedonisë së Veriut në nëntor, liderët theksuan propozimet për prezantimin e “katër lirive” në të tri vendet – liria e lëvizjes së mallrave, shërbimeve, njerëzve dhe kapitalit.
Por me tre liderët që pritet të takohen për herë të tretë në Shqipëri në fund të dhjetorit, disa komentues e kritikojnë idenë e zbatimit të parimeve pa kufij të BE-së në vendet në Ballkan.
A paralajmëron “mini Schengen” një agim të ri i bashkëpunimit apo është thjesht një teatër politik?
Ndërsa nisma mund të dështojë, suksesi nuk është në diskutim – duke supozuar shumë vullnet të mirë, disa ndryshime në planin aktual dhe mbështetjen e partnerëve të BE-së.
Barrierat e përfshirjes
Edhe pse u ndërmor nga vetëm tre vende të Ballkanit, koncepti “mini Schengen” është predikohet mbi idenë e lirisë së lëvizjes në të gjithë rajonin.
Edhe pse vëzhgues, përfshirë zyrtarë të SHBA-së, thonë se përfshirja është çelësi për ta bërë atë të funksionojë, plani siç është ofron disa stimuj që të bashkohen edhe shtete të tjera.
Përfaqësuesit e Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Malit të Zi morën pjesë në Samitin e Ohrit, por presidenti i Kosovës nuk pranoi të merrte pjesë pas një sfondi të gjerë skepticizmi në të gjithë spektrin politik në Kosovë.
Refuzimi i Kosovës për të marrë pjesë nënvizon një sfidë themelore. Tensionet mes Kosovës dhe Serbisë janë një pengesë kryesore jo vetëm për marrëdhëniet bilaterale, por edhe për bashkëpunimin rajonal.
Fushata e refuzimit të njohjes së pavarësisë së Kosovës që Serbia ka zhvilluar prej kohësh kundër shtetit më të ri të Europës ngjall dyshime në lidhje me angazhimin e Beogradit për të qenë një lojtar rajonal konstruktiv dhe dëmton premisat e një “mini Schengen” gjithëpërfshirës.
Pa përfshirjen e vendeve të tjera – jo më pak Kosovën, e cila kufizohet me Maqedoninë e Veriut, Serbinë dhe Shqipërinë – nisma do të ofrojë vetëm një format trepalësh për zgjidhjen e çështjeve bilaterale.
Përsiatje ekonomike e kufizuar
Kampionët e idesë “mini Schengen” e prezantojnë atë si një mënyrë për të nxitur bashkëpunimin ekonomik dhe mundësi të reja ekonomike, por sa efektive mund të jetë me të vërtetë ajo?
Deri më tani, presidenti serb Aleksandër Vuçiç është i vetmi lider që ofron një arsyetim ekonomik.
Në fjalën e tij për popullin serb, Vuçiç argumentoi se nisma është më përfituese për Serbinë për shkak për shkak të tregut më të madh dhe më konkurrues të vendit.
Kjo është në shumë aspekte e vërtetë, pasi Serbia është ekonomia më konkurruese dhe tregu më i madh i të gjitha vendeve të Ballkanit Perëndimor. Por pyetja atëherë është: Pse duhet të regjistrohen Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut – apo vendet e tjera të Ballkanit- në këtë gjë?
Për më tepër, çfarë përfitimesh shtesë ekzistojnë për marrëveshjet ekzistuese midis vendeve?
Disa nga këto shqetësime u theksuan nga Ministrja e Ekonomisë e Malit të Zi, Dragica Sekuliç, e cila tha pas Samitit të Ohrit se vendi i saj nuk ishte i interesuar të bashkohej.
Ajo argumentoi se shumica e vendeve të rajonit tashmë lejojnë një sasi të caktuar lirie lëvizjeje falë marrëveshjeve bilaterale.
Ajo gjithashtu vuri në dukje se vendet e Ballkanit Perëndimor janë pjesë e Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë të Europës Qendrore (CEFTA), e cila garanton një shkallë fluksi të lirë të njerëzve dhe mallrave.
Kur eksporton brenda rajonit të CEFTA, pengesat më të rëndësishme janë pengesat administrative, përkatësisht procedurat doganore.
Plani “mini Schengen” do t’i hiqte këto pengesa administrative, por kjo nuk është aspak një aspiratë themelore. Procedurat më të mira doganore dhe udhëtimi pa pasaporta, në një farë mase tashmë ekzistuese në baza bilaterale, nuk janë të mjaftueshme për të justifikuar të gjithë këtë reklamë.
Drejt samitit të radhës
Ndërsa samiti tjetër po afron, ka mundësi për të adresuar pyetje të ligjshme përreth projektit dhe për të bërë përmirësime.
Së pari, që të merren seriozisht, iniciatorët duhet të adresojnë çështjen e përfshirjes që qëndron në zemër të iniciativës. Pjesa më e madhe e përgjegjësisë për ta bërë këtë varet nga lidershipi serb.
Serbia dhe Kosova do të duhet të zgjidhin mosmarrëveshjet e tyre. Ndërkohë, nën kujdesin e “mini Shengenit”, Serbia mund të angazhohet për një rol më konstruktiv duke ndalur fushatën e saj agresive “për tërheqjen e njohjes së Kosovës” dhe duke ulur retorikën e saj armiqësore.
Kjo do të lejonte të paktën që Kosova të ulet në tryezë. Ajo do të shërbente gjithashtu si një shenjë mirëbesimi që mund të theksojë potencialin e nismës për të qenë me të vërtetë transformuese për rajonin.
Në të njëjtën kohë, që ajo të jetë e qëndrueshme dhe pasuese, “mini Schengen” duhet të institucionalizohet dhe të shkojë përtej qasjes nga lart-poshtë.
Ndërkohë që përfshirja e partnerëve të BE-së është thelbësore në këtë drejtim, iniciatorët duhet të tregojnë se si projekti mund të ndihmojë rajonin të afrohet drejt anëtarësimit në BE.
Mbështetja nga partnerët e BE mund të jetë drejt harmonizimit të tregjeve të Ballkanit Perëndimor me atë të BE-së.
Kjo mund të vijë jo vetëm përmes udhëzimit dhe mbështetjes institucionale, por edhe përmes paketave ekonomike që do të ndihmonte në rritjen e konkurrencës së të gjitha tregjeve në të, duke lehtësuar gjithashtu rrezikun që ekonomitë më të vogla të rajonit të mbizotërohen nga ato më të mëdha.
Në fund, mbështetja nga partnerët e BE-së mund të vijë me kushte të bashkangjitura dhe me angazhime në lidhje me investimet e huaja.
Kjo do të garantonte që “mini Schengen” nuk do të shfrytëzohet nga lojtarët e huaj – veçanërisht Rusia, Kina dhe Turqia – që kërkojnë të depërtojnë në tregjet e Ballkanit Perëndimor dhe të përzihen në çështjet e Ballkanit.
Mendimet e shprehura në seksionin e Opinioneve janë vetëm ato të autorit dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.