Ndërsa pandemia e COVID-19 ka nxjerrë në pah mangësitë e institucioneve ndërkombëtare, ajo gjithashtu bëri të qartë, përsëri, se sfidat më të mëdha sot janë të natyrës globale. Në këtë kontekst, mbrojtja e institucioneve shumëpalëshe nuk është një shfaqje “nostalgjie”, por një akt realizmi.
Pas Luftës së Dytë Botërore, fituesit krijuan një sërë institucionesh që kanë mbështetur që atëherë rendin botëror. Ndërsa këto institucione shpesh janë kontestuar, ato kanë dëshmuar se janë shumë elastike. Por kjo nuk do të thotë se ato janë të paprekshme. Përkundrazi, efikasiteti i tyre mund të gërryhet gradualisht – veçanërisht kur ato përdoren si pengje gjeopolitike.
Hulumtimi akademik ofron analiza të bollshme të faktorëve që rrisin qëndrueshmërinë institucionale dhe atyre që priren të përshpejtojnë dështimin institucional. Një mesazh kyç – të cilin përvoja ime në Bankën Botërore dhe në Bashkimin Evropian e konfirmon – është se institucionet lulëzojnë kur ka besim. Nuk është çudi, pra, që rregullimet institucionale të rendit ndërkombëtar janë në rrezik.
Administrata e ish-presidentit amerikan Donald Trump në vetëm katër vjet, ose zhvlerësoi ose u shkëput nga disa agjenci të Kombeve të Bashkuara dhe marrëveshje shumëpalëshe, paralizoi Organizatën Botërore të Tregtisë dhe tërhoqi Shtetet e Bashkuara nga Organizata Botërore e Shëndetësisë.
Sistemi shumëpalësh i kaloi testet e stresit të sulmeve të Trump – por mezi. Për më tepër, largimi i Trump nga Shtëpia e Bardhë nuk solli pushimin, e lëre më ringjalljen, për të cilën shpresonin disa. Në vend të kësaj, sipas Barometrit të Mirëbesimit Edelman 2021, besimi global në institucione ka vazhduar të bjerë.
Pandemia e COVID-19 është ajo që e ka kryesisht fajin. Pavarësisht disa sukseseve, institucionet shumëpalëshe nuk arritën të realizonin bashkëpunimin e nevojshëm për të trajtuar në mënyrë efektive krizën. Shpërndarja shumë e pabarabartë e dozave të vaksinave është një rast i tillë.
Disa tashmë i kanë hedhur poshtë institucionet e pas Luftës së Dytë Botërore, duke argumentuar se ato e kanë tejkaluar tashmë dobinë e tyre. Për këta kritikë, biseda për organe reformuese si Këshilli i Sigurimit i OKB-së ose Fondi Monetar Ndërkombëtar thjesht largon vëmendjen nga detyra më e rëndësishme e “të kuptuarit se si duhet të duket një rend i ri”. A duhet, për shembull, të mbështetet ai më shumë në formacione ad hoc, si ato që janë përhapur vitet e fundit?
Përgjigja për këtë pyetje është qartësisht jo. Në fund të fundit, ato formacione, deri më tani, nuk kanë arritur të prodhojnë asgjë të përafërt me llojet e bashkëpunimit shumëpalësh që i nevojitet botës.
Sigurisht, kornizat tradicionale të qeverisjes kanë dështuar. Për shembull, siç vërejti kohët e fundit Mark Leonard i Këshillit Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë, Konferencat e OKB-së për Ndryshimet Klimatike “kanë dështuar të prodhojnë një model qeverisjeje globale që mund të zbusë politikat e pushtetit, e aq më pak të krijojnë një ndjenjë fati të përbashkët midis vendeve”. COP26 i sapo përfunduar në Glasgou i dha mbështetje të mëtejshme këtij përfundimi.
Por ndërkohë që institucionet ndërkombëtare të pas Luftës së Dytë Botërore janë larg të qenit të përsosura, të dhënat e tyre kolektive sugjerojnë se ato mbeten shpresa më e mirë e botës për përballimin e sfidave komplekse që na presin përpara. Siç vuri në dukje kohët e fundit Joseph S. Nye i Universitetit të Harvardit, institucionet e krijuara rrënjosin “modele të vlefshme sjelljeje”, pasi ato mbështesin një “regjim rregullash, normash, rrjetesh dhe pritshmërisë që krijojnë role shoqërore, të cilat sjellin detyrime morale”.
Natyrisht, thjesht ekzistenca e institucioneve nuk mjafton për të dhënë zgjidhje për problemet e botës. Siç e tha Nye, ato duhet të përdoren në mënyra që “të lidhin të tjerët për të mbështetur të mirat publike globale” që avancojnë interesat e përbashkëta afatgjata.
Kjo nuk është ajo që bëri BE-ja javën e kaluar, kur debati mbi taksonominë e investimeve të gjelbra u zhvendos në një shkëmbim të ashpër debatesh. Ky debat me siguri do të dëmtojë reputacionin e ndërtuar me përpikëri të BE-së si një bartës global i standardeve për qëndrueshmërinë.
Nëse një ndarje e tillë ekziston brenda BE-së, është e vështirë të imagjinohet se si mund të arrihet konsensusi brenda organizatave globale, veçanërisht në një kohë intensifikimi të konkurrencës së fuqive të mëdha. Në fakt, në ditët e sotme, institucionet ndërkombëtare po kthehen në një teatër – dhe shpesh dëm kolateral – të konfrontimit gjeopolitik.
Vitet e fundit, Kina ka ndërmarrë hapa për të zgjeruar ndikimin e saj brenda institucioneve shumëpalëshe. Tani ajo drejton katër nga 15 agjencitë e OKB-së – një përfitim që ka ndihmuar në mbrojtjen e saj nga shqyrtimi i kujdesshëm ndërkombëtar.
Kina është gjithashtu në qendër të skandalit të fundit të manipulimit të të dhënave në Bankën Botërore. Një hetim i pavarur i kryer nga firma juridike amerikane WilmerHale gjeti parregullsi në të dhënat e përdorura për të përcaktuar renditjen e Kinës në botimet 2018 dhe 2020 të indeksit Doing Business.
Drejtoresha Menaxhuese e FMN-së, Kristalina Georgieva, e cila shërbente si Shefe Ekzekutive e Bankës Botërore në vitin 2018, u akuzua se kishte luajtur një rol qendror në përpjekjet për të rritur renditjen e Kinës. Brenda disa javësh, Doing Business u ndërpre dhe puna e Georgieva në FMN ishte në rrezik serioz.
Si përfundim, bordi i FMN-së e mbështeti Georgievën. Për më tepër, hetimi i WilmerHale është përballur me kritika të rënda për mungesën e provave të forta dhe shfaqjen e qartë të njëanshmërisë. Joseph E. Stiglitz e ka krahasuar me vend të gjithë episodin me një “përpjekje grushti shteti”, që synon neutralizimin e përpjekjeve të Georgievës për të çuar para reformat e guximshme. Georgieva gjithashtu është vlerësuar me të drejtë për lidershipin e saj gjatë pandemisë, duke përfshirë përdorimin e paprecedentë të të drejtave të veçanta të tërheqjes nga FMN.
Megjithatë, skandali i Doing Business mund t’i bëjë dëm të përhershëm një sistemi ndërkombëtar tashmë të rrethuar. Përtej gërryerjes së besimit te Banka Botërore dhe FMN-ja, kjo ka nxjerrë në pah se si tensionet dypalëshe mund të formësojnë – dhe shtrembërojnë – aktivitetet e institucioneve shumëpalëshe.
Ndërsa pandemia e COVID-19 ka nxjerrë në pah mangësitë e institucioneve ndërkombëtare, ajo ka bërë gjithashtu të qartë, përsëri, se sfidat më të mëdha sot janë të natyrës globale. Në këtë kontekst, mbrojtja e institucioneve shumëpalëshe vështirë se është një shfaqje “nostalgjie”. Përkundrazi, është një akt realizmi. Pak do të përfitonin nga zbërthimi i rendit ekzistues. Pyetja është nëse besimi i publikut mund të rikthehet para se të jetë tepër vonë.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Top of FormBottom of Form How International Institutions Die