Suksesi i Kinës në sheshimin e kurbës së epidemisë së COVID-19 është trumbetuar si një model për t’u imituar nga pjesa tjetër e botës. Por bota duhet të kuptojë se “fitorja” e Kinës kërkoi sakrifica masive nga mjekët, infermierët dhe punonjësit e tjerë të shëndetësisë –emrat e të cilëve nuk do t’i dimë kurrë.
Dr. Li, një specialist zemre në spitalin Wuhan nr.4 e shpenzoi javën e tretë të marsit duke përgatitur rihapjen e klinikave të tjera, që ishin mbyllur prej 22 janarit, kur spitali nr.4 u kthye në godinën kyçe për trajtimin e pacientëve me COVID-19.
Pasi punoi për dy muaj në frontin e parë të shpërthimit të koronavirusit, Li është mendërisht dhe psikologjikisht i përhumbur se çdo të bëjë më tej. Ai nuk mund të flejë apo të hajë, ndjehet shpesh i lodhur dhe ndonjëherë –në dukje nga askundi –ai qan.
Trauma e Li qëndron në kontrast të ashpër me imazhin e projektuar nga mediat e Kinës, të cilat janë të mbushura me artikuj dhe kronika që glorifikojnë përgjigjen e qeverisë ndaj epidemisë. Në mes të gjithë këtij ngazëllimi, Li është gjithnjë e më shumë hezitues për të shprehur frikë apo shqetësime tek të tjerët rreth tij.
Ai është bërë një tjetër burrë –nga ata që kuptojnë se “jeta është e brishtë dhe e dobët”.
Me Li u takova online më 23 janar (emri i tij është ndryshuar për t’i mbrojtur privatësinë); ditën kur qyteti i Wuhanit u mbyll. Unë qëndroj në Teksas dhe bashkë me miqtë e mi, krijuam grupin WeChat për të dhuruar maska dhe pajisje mbrojtëse për spitalet në Wuhan dhe përreth tij. Tani që COVID-19 është përshkallëzuar në një pandemi botërore, është bërë shumë e rëndësishme që pjesa tjetër e botës të kuptojë atë që doktorët dhe infermierët në Wuhan-disa prej të cilëve i quaj tani miq –përjetuan dhe janë ende duke përjetuar. Ndërsa Kina ka arritur deri tani një “fitore” ndaj koronavirusit, ajo ka ardhur mbi kosto njerëzore masive dhe afatgjata.
Pavionet e COVID-it
Komunikimi im me Li ishte fillimisht aspak personal dhe me fokus te gjetja e pajisjeve mbrojtëse dhe dërgimin e tyre te spitali i tij. Por vonë më 27 janar, Li dërgoi papritur një mesazh në WeChat, duke thënë se kishte nevojë të shfrynte ca avull. Unë isha ende online, ndaj qëndrova për ta dëgjuar atë teksa e përshkruante situatën në Wuhan me detaje të gjalla që të këpusnin zemrën.
Atë mëngjes, pasi kaloi përmes disa fazave të dezinfektimit, Li kishte ecur në zonën e kontaminuar të spitalit, ku u përball menjëherë me një burrë të shtrirë në dysheme, të mbuluar me jorgan dhe me çehre të verdhë në jeshile.
Dy hapa më tutje, një tjetër njeri shtrihej në një stol, i sëmurë rëndë dhe me vështirësi në frymëmarrje. Një burri i ri, i ulur pranë tij ishte duke bërtitur në telefon, në kërkim të ndihmës. Dhe shumë pacientë të tjerë qëndronin të shtirë përtokë në korridorin e pavionit, duke gulçuar për të marrë frymë. Rreth e rrotull, pacientë ose familjarë të tyre qëndronin ulur ose të shtrirë mbi dysheme. Sipas Li, ata nuk kishin asnjë shprehi në fytyrë, sikur të ishin mësuar –ose së paku dorëzuar –ndaj mjerimit të tyre.
Dyshemeja ishte e mbuluar nga mbeturinat, gjaku, të vjellat dhe pështyma. Pacientët e tejkalonin numrin e personelit mjekësor. Li pa dy infermiere, përgjegjëse për regjistrimin e rasteve të reja, të rrethoheshin nga familjarët e personave të prekur, disa prej të cilëve u gjunjëzuan duke kërkuar ndihmë. Herë pas here mbërrinte një ambulancë me më shumë pacientë. Përjashta, Li pa një radhë të pafundme njerëzish që prisnin para dyerve të spitalit; shumë prej të cilëve mund ta ndihmonin veten përmes mbështetjes pas murit.
Në ditët e para të ndalim-qarkullimit, Li më tha se numri i pacientëve që vinin në klinikë çdo ditë ishte me mijëra. Njerëzit prisnin 4-5 orë vetëm për t’u regjistruar, dhe më pas 4-5 orë të tjera për të marrë ilaçet për në shtëpi ose për t’u pranuar në një dhomë infuzioni në katin e dytë, për t’iu bashkuar qindra të tjerëve që prisnin për shtretër të lirë.
Ndërsa prisnin, disave u binte të fikët; të tjerë qartësisht ishin pranë vdekjes. Pavionet e spitalit ishin aq plot, sa korridoret dhe dhomat e mjekëve u përdorën për shtretër shtesë. Të gjitha këto ishin të mbushura dhe mbetën të tilla, pasi dukej se asnjë nuk po shërohej.
“Nuk ka mjaftueshëm fuqi njerëzore, trajtimet janë të kufizuara dhe pajisjet mbrojtëse janë të pakëta,” më tha Li. Ai u përpoq që të shpjegojë se pse nuk mund t’i ndihmonte ata njerëz. “Po bëj çmos,” tha ai vazhdimisht. “Çfarë mund të bëj unë më shumë?”. Unë qëndrova duke biseduar me të derisa erdhi koha që ai të kthehej sërish në punë.
Ditët e panikut
Dy ditë më vonë, më 29 janar, Li më telefonoi me tërbim. Ndërsa ishte në detyrë atë ditë, familjarët e njërit prej viktimave më të fundit kishin sulmuar njërin prej kolegëve të Li, i kishin hequr maskën dhe kishin bërtitur: “Nëse ne jemi sëmurë, do të sëmuremi së bashku. Nëse ne duhet të vdesim, do të vdesim së bashku”. (Media Caixin e raportoi më vonë incidentin). Li ishte i zemëruar –porositë e tij për grupin jehuan me shenja britmash.
Por ai ishte gjithashtu i rraskapitur. Ai na tha se gati nuk mund të duronte më. “Për një kohë të gjatë jam përgatitur psikologjikisht se mund të infektohem,” më tha, duke iu referuar mungesës së pajisjeve të duhura mbrojtëse. Ai nuk ishte megjithatë i përgatitur ndaj traumës së detyrimit për të shmangur pacientët, që ishin shtyrë në zgrip të panikut dhe dëshpërimit. Ai kishte qenë dëshmitar i mallkimit të kolegëve të tij mjekë, i rrahjes së tyre dhe i tërheqjes zvarrë nëpër korridoret e spitalit. Ai kishte frikë se ishte vetëm çështje kohe përpara se të përjetonte vetë një trajtim të tillë.
Mesazhet e Li përshkruanin një skenë të përkeqësimit të vazhdueshëm. Gjithnjë e më shumë njerëz ishin duke vdekur. Për shkak të skarcitetit të veshjeve mbrojtëse, kishte raste kur stafi mjekësor refuzonte të hynte në pavione, qoftë edhe për të hequr që aty trupat e vdekur. I ulur pranë kufomave, Li u përpoq të hiqte mendjen duke shkruar në mënyrë mekanike receta për ata që ishin ende gjallë. Ishte ferri mbi tokë.
Në ditët e para të ndalim-qarkullimit, agjencitë funerale vinin aty me furgon për të tëhequr kufomat nga spitali. Por shumë shpejt, nevojiteshin kamionë. Një ditë pas turnit të tij, Li pa punonjësit e spitalit duke i futur trupat në çanta –ai numëroi shtatë ose tetë- dhe më pas i hodhën ato në kamion.
Kjo skenë mbeti me të. Ai nuk mund t’i shqiste pamjet nga sytë gjatë kohës që ishte zgjuar. Kur ia dilte të flinte, ai kishte makthe. Ai u tejkalua nga ndjenja e pafuqisë. Ndërsa media shtetërore i portretizonte bluzat e bardha si heronj, ai ia kushtonte kohën dhe energjinë trajtimit të pacientëve që nuk do të shëroheshin. “Zor se jemi heroikë,” tha ai.
Li vazhdoi të më shkruante dhe telefononte rreth 1 herë në javë, që nga biseda jonë e gjatë. “Po përmirësohem ngadalë,” më tha më 11 mars. Megjithatë, ai vazhdon të vuajë nga pagjumësia dhe heziton t’u tregojë miqve dhe familjarëve se si ndjehet në të vërtetë.
Situata në punë mori një tjetër kthesë demoralizuese. Kur epidemia ishte në shpërthim, shpjegoi ai, disa prej administratorëve të spitalit u mbyllën në zyrat e tyre, të frikësuar për të dalë në pavione. Por tani që po shpërndahen lëvdata, bosët u vunë të parët në radhë për bonuse. “Është shumë më e dobishme të punosh në industrinë financiare,” vajton ai. “A mendon se mund të kem ende ndonjë shans për të punuar në atë profesion?”
Në llogore
Li nuk është i vetmi që po mendon të ndryshojë karrierë. Një tjetër kontakt i imi, një infermiere 30-vjeçare në spitalin Wuhan Changhang e ka pyetur gjithashtu veten nëse mundet të vazhdojë përpara. Zonja Wang, siç do t’i them unë, ishte ndër të parat që punoi në “klinikën e etheve” të spitalit kur filloi epidemia.
Që prej fillimit, kujton ajo, kishte mungesë në çdo furnizim, duke përfshirë jo vetëm pajisjet mbrojtëse apo medikamentet, por edhe artikujt në kafene. Asaj i duhej të punonte, me pak ushqim apo ujë në turne 12-orëshe që fillonin në 6:00 apo 7:00 të mëngjesit. Kur lodhja e tejkalonte, ajo as që guxonte të hiqte veshjen mbrojtëse. Thjesht mbështetej pas një muri dhe flinte me atë në trup.
Kur qyteti u mbyll, Wang nuk mund të shkonte më në punë me autobus, ndaj përdorte një biçikletë me qira. Por një mëngjes, ajo u zgjua në orën 5:00 dhe nuk mundi të gjejë një biçikletë, ndaj u detyrua të shkonte në spital më këmbë. Gjatë rrugës, ndërsa ndjehej më e dëshpëruar dhe e frustruar se kurrë më parë, ajo më telefonoi dhe pyeti: “A mund të na ndihmosh dhe të bësh apel që mjekëve të vijës së parë dhe stafit mjekësor t’u sigurohet një rrugëdalje nga kjo?”.
Wang është optimiste dhe e këndshme, por ajo nuk i fsheh dot emocionet. Kur familjarët e një pacienti i dhanë asaj një dhuratë të vogël me çaj dhe sanduiç, ajo u prek thellë. Ajo gjithashtu thotë çfarë mendon dhe nuk ia ka frikën njerëzve me autoritet. Në fillim të epidemisë, kur banorët e Wuhanit nuk e kishin kuptuar ende shkallën e krizës që i priste, Wang bleu Tamiflu- një antiviral i përdorur për të kuruar gripin dhe që u përdorur edhe për pacientët me koronavirus, ndonëse nuk ka të dhëna të qarta për efektivitetin e tij ndaj COVID-19 – dhe ua shpërndau miqve dhe të afërmve, duke i këshilluar ata që të mos dilnin jashtë.
Më pas, kur Këshilli Shtetëror i Kinës vendosi një linjë për të raportuar incidentet apo neglizhencën në luftën ndaj epidemisë, Wang raportoi menjëherë se drejtuesit e spitalit kishin fshehur raste të infektimeve mes stafit mjekësor. Shoqja e saj e ngushtë ishte ndër të parat që u prek nga COVID-19 dhe u vendos nën kujdes intensiv për problemet me frymëmarrjen dhe zemrën më 23 janar. Në një përpjekje për të lehtësuar shqetësimin e Wang, ajo i dërgoi një foto të vetes duke buzëqeshur pranë respiratorit. Por gjesti pati efektin e kundërt. Wang më tha se pasi e pa atë, ajo u ndje edhe më shumë e tmerruar dhe e dëshpëruar për të shmangur infektimin.
Edhe kështu, Wang vazhdoi të punonte dhe vetëm dy ditë më pas –më 25 janar –ajo filloi të kollitej. Përmes një mesazhi, ajo më tha se skaneri kishte identifikuar një njollë në mushkërinë e saj të djathtë. E këshillova të pushonte. Por ajo tha se nuk mundej, pasi spitali i saj kishte mungesë infermierësh.
Shërohu vetë?
Ndërsa shërbente në vijën e parë, Wang pa shumë prej kolegëve të saj të thyheshin dhe të qanin në ambientet e spitalit. Ajo më dërgoi videon e një infermiereje ndërsa qante në një cep dhe bërtiste në mënyrë histerike, se donte të jepte dorëheqjen. E pyeta Wang se çfarë i kishte ndodhur asaj, por m’u përgjigj se episode të tilla ishin të zakonshme. Sapo një pacient t’i binte ziles, infermieret do të mblidhnin veten dhe do të nxitonin drejt pavionit.
Më 27 janar, Wang u diagnostikua me infeksionin e koronavirusit. Diagnoza u bazua vetëm mbi skanerin, ndonëse standardi për konfirmimin e koronavirusit në atë kohë ishte përdorimi i testimit. Brenda dy javësh, Kina zyrtarisht do t’i lëshonte kriteret e saj për numërimin e rasteve, duke lejuar më shumë diagnoza të bazuara në simptomat karakteristike.
Wang dhe kolegëve të tjerë të infektuar iu thanë që të vetëizoloheshin në shtëpi. Në fund të janarit, qindra kolegë të saj ishin karantinuar në kushte shtëpie ose ishin shtruar në spital. Ajo dhe bashkëshorti i saj qëndruan në dhoma të ndara në apartamentin e tyre. Wang jetoi me javë të tëra me frikë, për veten dhe për njerëzit e saj të dashur –mes së cilëve edhe i biri 4-vjeçar, të cilin e kishte lënë me vjehrrit.
Supervizori i tha asaj që të mos i tregonte askujt se ishte infektuar. Nëse dikush pyeste, ajo duhej të përgjigjej me “Jo” për të shmangur panikun. Deri atëherë, shumë spitale dhe media kishin marrë urdhër që të mos flinin për pandeminë. Më 27 Janar, Wang më tha se stafi mjekësor ishte urdhëruar që të qëndronte i qetë dhe i përmbajtur përballë kujtdo që nuk punonte në spital.
Gjatë ditëve të karantinës, Wang e mbajti veten të zënë duke u lidhur me shumë organizata vullnetare që po përpiqeshin të dërgonin pajisje mbrojtëse në spitalin e saj. Kur simptomat e saj më në fund u përmirësuan më 27 shkurt, asaj iu dhanë dy teste me 24 orë diferencë, sipas protokollit. Kur të dy dolën negativë, ajo u rikthye menjëherë në punë. “Isha vërtet e frikësuar këtë herë,” më tha. “Nuk e dija nëse mund ta bëja sërish. Unë kam një fëmijë. Tani e kuptoj që dua një punë më të sigurt”.
Në mars, kompania kineze e teknologjisë, ByteDance ofroi 100 mijë yuan [14.100 USD] për çdo punonjës të shëndetësisë që ishte infektuar. Për shkak se infektimi i Wang me COVID-19 nuk u konfirmua asnjëherë përmes testit, ajo mori me mend se nuk do ta përfitonte kompensimin. Por ajo më tha se në çdo rast, nuk ishte e interesuar për atë lloj kompensimi. Ajo çka Wang dëshiron në të vërtetë është një hetim post mortem mbi “qeverinë dhe zyrtarët e spitaleve që e mbuluan shpërthimin”.
Larg prej fundit
Një llogari përfundimtare e krizës së COVID-19 më vjen nga një mike e hershme, të cilën do ta quaj Jing. Anesteziste në qytetin Shiyan, afër Wuhanit, Jing nuk e kishte imagjinuar kurrë se do të punonte në vijën e parë të epidemisë. Por në fund të shkurtit, ajo nuk pati zgjidhje tjetër. Vala e parë e personelit mjekësor e kishte shtyrë veten fizikisht dhe psikologjikisht përtej limitit, por numri i pacientëve vazhdoi të rritej.
Si përgjigje, spitali i Jing lançoi një program trajnimi për të mësuar specialistët mjekësorë të fushave të tjera, se si të trajtonin të sëmurët me koronavirus. Pas trajnimit, Jing u dërgua në llogore. Kur unë fola me të më 22 shkurt, ajo pranoi se kur u përball për herë të parë me ambulancën që solli një pacient me COVID, instikti ishte të kthehej mbrapsht dhe t’ia fuste vrapit. Por ajo e mundi atë impuls. Si një punonjëse e shëndetësisë, puna e saj ishte të ndihmonte njerëzit, ndaj iu fut punës. Pas ditës së parë në klinikë, ajo qau gjatë dhe me ngashërim.
Në fillim të prillit, epidemia u duk se u frenua në Kinë. Por Jing nuk e ka lëshuar kujdesin. Ajo është e shqetësuar nëse standardet e shkarkimit janë vendosur shumë poshtë dhe pyet veten nëse janë kryer testimet e duhura në vende të tilla si burgjet apo azilet. Duke parë shpërndarjen globale të koronavirusit, ajo i frikësohet gjithashtu një dallge të rasteve të reja, që mund të importohen nga jashtë vendit.
Kur unë fola me Jing më 8 mars, më tha se shefat në spitalin e saj nuk ndajnë të njëjtën vigjilencë me të. Në të kundërt, ata po sillen sikur beteja është fituar tashmë. “Ndërsa u jemi mirënjohës njerëzve në të gjithë vendin, stafeve mjekësore që erdhën të mbështesnin Hubein tonë, kinezëve jashtë vendit dhe shoqërinë civile për ndihmat, nuk kemi asnjë falenderim për drejtuesit tanë apo për qeverinë. Kjo nuk ka mbaruar ende, ndërsa ata po nxitojnë tashmë të mbledhin shpërblime për meritën,” më tha ajo.
Ndërsa horrori i epidemisë po kalon nga vendi ku unë kam lindur në vendin ku unë jetoj, dua që njerëzit ta dinë se sa gjëra të këqija ndodhën në Wuhan. Pamja e njerëzve në lagjen time që injorojnë thirrjet për distancë sociale më mbush me mllef dhe frikë. Çdo njeri jashtë Kinës duhet të kuptojë sesa shumë sakrifikuan stafet mjekësore të atij vendi për ta vendosur epideminë nën kontroll.
Për më tepër, të gjithë duhet ta kuptojnë se fushata kundër COVID-19 është larg fundit dhe se të gjithë ne do të jetojmë nën hijen e saj për një kohë të gjatë. Ndërsa numri rasteve të konfirmuara në Kinë po zvogëlohet dhe frika e menjëhershme e vdekjes po lehtësohet, plagët e pikut të epidemisë do të mbeten. Dhe mjekët, infermierët dhe stafi tjetër mjekësor në veçanti do të vazhdojnë të luftojnë me përjetimet e tyre. Plagët e tyre nuk do të shërohen shpejt.
Ky koment u publikua nga Project Syndicate në parneritet me ChinaFile, revista online e Qendrës së Shoqërisë Aziatike në marrëdhëniet SHBA-Kinë.