Bota do të ecë më mirë këtë vit tashmë që edhe Banka Qendrore Europiane iu bashkua politikës së zgjerimit të bazës monetare për të luftuar çmimet e ulëta dhe stanjacionin ekonomik.
Banka Qendrore Europiane më në fund ka nisur një politikë të lehtësimit sasior. Pyetja kyçe në këtë fazë është nëse Gjermania do t’i japë BQE-së lirinë për manovrën që nevojitete për ta kryer këtë zgjerim monetar me kurajën e duhur.
Megjithëse Lehtësimi Sasior nuk mund të prodhojë rritje ekonomike afatgjatë, ajo mund të bëjë shumë për t’i dhënë fund recesionit që po vazhdon dhe që ka mbërthyer eurozonën që nga viti 2008. Nivelet rekord të larta të bursave në Europë këtë javë, të cilat prisnin shpalljen e politikës së lehtësimit sasior, jo vetëm që sugjerojnë rritje të vetëbesimit, por janë edhe një kanal i drejtpërdrejtë në të vilin lehtësimi monetar mund të nxisë investimet dhe konsumin.
Por për disa vëzhgues, të tillë si Nobelisti i Ekonomisë Paul Krugman dhe ish Sekretari i Thesarit të SHBA-ve Larry Summers, vijojnë të dyshojnë nëse lehtësimi sasior mund të jetë me të vërtetë efikas. Siç e tha së fundmi Krugman, një “vorbull deflacioni” po tërheq për poshtë shumicën e ekonomisë së botës, me çmime në rënie që po shkaktojnë një spirale pa shpërtim në rënien e kërkesës. Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar duket se janë dakord, për shkak se që të dyja i ulën parashikimet e tyre për rritjen ekonomike me disa pikë përqindjeje.
Pesimistët argumentojnë se ekonomia botërore vuan nga një mungesë e pakapërcyeshme e kërkesës agregate, duke sjellë një “stanjacion shekullor” të ri. Politika monetare duket se është relativisht joefektive, për shkak të famëkeqes fenomeni i interesave pranë zeros (
zero loëer bound (ZLB)) në interesat nominale. Me politikën e normave të interesit pranë zeros, vijon argumenti, bankat qendrore janë pak a shumë të pashpresa për t’i shpëtuar vorbullës së deflacionit dhe ekonomitë bllokohen në famëkeqin kurth të likujditetit. Në këtë skenar, kërkesa e pamjaftueshme ushqen vetveten, duke ulur më ej çmimet, duke rritur normat e interesave reale (në të cilat zbritet norma e inflacionit) dhe duke ulur kërkesën më tej.
Kjo perspektivë ka qenë e njohur mes ekonomistëve Kejsianistë në Shtetet e Bashkuara dhe në Mbretërinë e Bashkuar që nga viti 2008. Krugman argumenton se Japonia qe vetëm vendi i parë mes ekonomive të mëdha që ra në deflacionin kronik, pas në vitet 1990 dhe që tashmë është ndjekur nga Bashkimi Europian, Kina dhe më së fundmi, nga Zvicra, me frangën e saj në rritje të vazhdueshme dhe rënien e çmimeve. SHBA-të, në këtë këndvështrim mbeten pranë vorbullës gjithashtu, duke i shtyrë kejsianistët të përsërisin thirrjet për më shumë stimul fiskal, i cili, ndryshe nga politika monetare, shihet nga pesimistët se është veçanërisht efikas në kushtet e interesave pranë zeros.
Mendimi im është që pesimistët e kanë ekzagjeruar rrezikun e deflacionit, gjë që është arsyeja se pse parashikimi i tyre i fundit doli i gabuar. Më e rëndësishmja, ata dështuan të parashikojnë ringritjen si në SHBA ashtu edhe në Mbretërinë e Bashkuar ku rritja ekonomike është rikthyer dhe papunësia po ulet edhe në një kohë kur deficitet po reduktohen.
Pa një diagnostikim të saktë të krizës së vitit 2008, një kurë efektive nuk mund të përcaktohet.
Pesimistët besojnë se ka patur një rënie të madhe në dëshirën për të investuar, diçka si humbja e “shpirtit kafshëror” të përshkruar nga Keynes. Edhe me interesat shumë të ulëta, sipas këtij këndvështrimi, kërkesa për investime do të mbetet e ulër dhe për rrjedhojë kërkesa agregate do të mbetet e pamjaftueshme. Deflacioni do t’i bëjë gjërat edhe më keq, duke lënë si opsion vetëm deficitet e larta fiskale për të mbushur hendekun e kërkesës.
Për shkak se shkaqet e krizës së thellë të vitit 2008 qenë më specifike edhe zgjidhjet duhet të jenë më mirë të shënjestruara. Një flluskë e madhe në tregun e shtëpive i parapriu krizës së fitit 2008 në vendet e goditura më rëndë (SHBA-së, Mbretëria e Bashkuar, Irlanda, Spanja, Portugalia dhe Italia). Siç paralajmëroi Friedrich Hayek pas në vitet 1930, pasojat e një procesi të tillë të investimeve të gabuara kërkon kohë që të zgjidhen, për shkak së mbifurnizimit të kapitalit specifik në diskutim (në këtë rast, stoku i shtëpive).
Megjithatë shumë më shkatërrimtar se sa flluska e shtëpive qe paniku financiar që mbërtheu tregjet kapitale në të gjithë botën pas kolapsit të Lehman Brothers. Vendimi nga Rezerva Federale e SHBA-së dhe Thesarit të SHBA-së për t’i dhënë një leksion tregjeve duke lejuar Lehman të falimentojë qe një zgjidhje shkatërrimtare. Paniku qe i thellë dhe i rëndë dhe bankat qëndrore u detyruan të luajnë rolin e tyre themelor si kreditues finalë.
Por sado keq performoi FED në vitet para kolapsit të Lehman Brothers, ajo performoi jashtëzakonisht mirë më pas, duke përmbytur tregjet me likujditete për t’i dhënë fund panikut. Po kështu bëri edhe Banka e Anglisë, megjithëse kjo qe paksa më e ngadaltë në veprime.
Në mënyrë tipike, Banka e Japonisë dhe Banka Qendrore Europiane qenë më të ngadaltat në reagime, duke i mbajtur interesat e tyre më të larta dhe për më gjatë dhe duke mos ndërmarrë Lehtësim Sasior apo masa të tjera të jashtëzakonshme deri vonë. Në të vërtetë, u deshën udhëheqës të rinj për të dyja institucionet – Haruhiko Kuroda në Bankën e Japonisë dhe Mario Draghi në BQE – që të nisnin politikën e duhur monetare.
Lajmi i mirë është se, edhe në kushtet e interesave të ulëta ose pranë zeros, politika monetare funksionon. Lehtësimi Sasior e rrit vlerën e aseteve; i ul normat e interesave afatgjata; bën që monedhat të zhvlerësohen; dhe lehtëson ngërçin e kreditit edhe në rastet kur interesat janë pranë zeros. BQE dhe Banka e Japonisë nuk vuajtën nga mungesa e mjeteve reflacionare; ata vuajtën nga mungesa e veprimeve të duhura.
Efikasiteti i politikës monetare është lajm i mirë, për shkak se stimuli fiskal është një instrument i dobët për menaxhimin e kërkesës në terma afatshkurtër. Ironikisht, në një studim shumë me ndikim në vitin 1998, Krugman shpjegoi se pse. Ai argumentoi në atë kohë, dhe me të drejtë në këndvështrimin tim, se reduktimet afatshkurtra në taksa dhe në transferta mund të kursehen pjesërisht, në vend që të shpenzohen, dhe borxhi publik mund të shumëfishohet dhe të krijojë hije afatgjatë mbi balancën fiskale dhe ekonominë. Edhe nëse normat e interesit janë aktualisht të lira, vërejti ai, ato do të rriten dhe për rrjedhojë do të rritet edhe barra për shërbimin e borxhit në borxhin e akumuluar sëfundmi.
Tani që kemi të gjitha bankat qëndrore të rëndësishme që po ndjekin politika monetare ekspansioniste, çmimet e naftës po bien ndjeshëm dhe ndërkohë kemi një revolucion në vazhdim në teknologjinë e informacionit që po krijon mundësi për investime, perspektivat për rritjen ekonomike më 2015 dhe më tutje janë më mirë se sa u duket pesimistëve.
Ka fitime në rritje, perspektiva të arsyeshme për investime dhe biznes, një sasi e madhe shpenzimesh në pritje për infrastrukturën pothuajse gjithkund në Europë dhe SHBA si dhe mundësi për të financuar eksportet e mallrave kapitale për rajonet me të ardhura të ulëta, të tilla si Afrika Nën-Sahariane, si dhe për të plotësuar nevojën mbarëbotërore për investime në një sistem të ri energjetik me nivel të ulët karboni.
Nëse ka mungesa investimesh private, problemi nuk është tamam tamam mungesa e projekteve të mira; është mungesa e qartësisë në politike dhe investime publike plotësuese afatgjata. Plani i presidentit të Komisionit Europian Jean-Claude Juncker për të financuar investime afatgjata në Europë duke përdorur si levë financiare sasi relativisht të vogla fondesh publike për të zhbllokuar sasi të mëdha kapitali privat është për rrjedhojë një hap i rëndësishëm në drejtimin e duhur.
Dukshëm ne nuk duhet të nënçmojmë kapacitetin e politikëbërësve për ta bërë një situatë të keqe edhe më keq (për shembull, duke kërkuar shërbimin e borxhit të Greqisë përtej limitit të tolerancës shoqërore të këtij vendi). Por ne duhet të kuptojmë se kërcënimet kryesore ndaj rritjes këtë vit, të tilla si kriza e pazgjidhur e borxhit të Greqisë, konflikti Rusi-Ukrainë dhe trazirat në Lindjen e Mesme, janë më shumë të karakterit gjeopolitik se sa të karakterit makroekonomik. Në vitin 2015, diplomacia e mençur dhe politika monetare e mençur mund të krijojë një rrugë drejt mirëqënies. Rimëkëmbja e gjerë është brenda të mundshmes nëse ne arrijmë të menaxhojmë të dy përbërësit siç duhet.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2015. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. The ECB’s New Macroeconomic Realism