Kur Shqipëria nderoi familjet e disidentëve në mërgim, të stërvitur nga CIA për të rrëzuar regjimin komunist, medaljet kthyen kujtime të një përpjekjeje të dëshpëruar që përfundoi me tradhti dhe vdekje.
Rreth 64 vjet pasi parashutistët e fundit të Kompanisë 4000 – një grup disidentësh shqiptarë të trajnuar nga CIA për të luftuar regjimin komunist të Enver Hoxhës – u hodhën nga ajri në tokën shqiptare, presidenti Bujar Nishani ka vendosur të nderojë familjet e tyre.
Më 20 shkurt, Nishani lajmëroi se do t’i jepte familjeve medaljen Gjergj Kastriot Skënderbeu.
Afërdita Gjura, tani 62 vjeçe, është një nga ata që do të marrë medaljen e nderit në emër të të atit.
“Ajo që presidenti bëri ishte një mrekulli dhe ëndrra e tij ati më në fund u realizua”, tha ajo.
“Familjet e Kompanisë 4000 vuajtën shumë gjatë regjimit komunist dhe ato e meritojnë vërtetë këtë. Jemi të gjithë të lidhur nga gjaku i martirëve,” shtoi ajo.
Në nëntor 1950, babai i saj, Ademi, u hodh nga një avion në Martanesh për të përgatitur terrenin e rrëzimit të regjimit komunist që ishte krijuar disa vite më parë.
Gjura ishte pjesë e Kompanisë 4000, një divizion ushtarak i mirëstërvitur për Komitetin Shqipëria e irë, një qeverie e vetëshpallur shqiptare në mërgim e krijuar nga njerëz që kundërshtonin me forcë regjimin komunist të krijuar pas luftës së dytë botërore.
Ai ishte larguar nga Shqipëria katër vite më parë, si anëtar i lëvizjes Legaliteti një grup që ishte kundër marrjes së pushtetit nga komunistët.
Por ai la pas gruan dhe gjashtë fëmijët të cilët u persekutuan egërsisht nga regjimi. Dy nga fëmijët e tij vdiqën në kampe internimi.
Kompania u formua në 1950 dhe rreth 350 anëtarë u trajnuan nga CIA në Bavari, Gjermaninë Perëndimore, me synimin e rrëzimit të regjimit komunist.
Ata kryen disa misione me parashuta nga 1950 deri në 1953, por rezultatet ishin shkatërrimtare. 19 prej tyre u vranë pas uljes në tokë nga komunistët. Të tjerët u kapën dhe u burgosën, ndërsa disa që patën fat ia mbathën në Jugosllavi.
Për një kohë të gjatë, shqiptarët kishin ndenja të përziera rreth të ashtuquajturve “diversantë”. Regjimi i etiketoi ata si grup terrorist që ishin përpjekur të rrëzonin qeverinë e vendit.
Megjithatë, për Afërtida Gjurën, babai i saj ishte një patriot shqiptar dhe anti-komunist i dedikuar, gati të sakrifikonte jetën për lirinë dhe demokracinë.
Megjithatë, ajo tha se ata ishin të tradhtuar që nga fillimi.
“Grupi i tim ati u sabotua nga agjenti i dyfishtë britanik Kim Filbi i cili kishte informacion të plotë rreth misionit dhe ai dha atë sovjetëve që mbështesnin regjimin e Hoxhës,” kujton ajo.
Filbi ishte një oficer famëkeq i inteligjencës britanike që punoi si agjent i dyfishtë për sovjetët.
Ai më pas dezertoi në Bashkimi Sovjetik në 1963, ku vdiq si komunist i papenduar atje në 1988.
“Policia shqiptare po priste t’i kapte ata kur u ulën. Babai im ishte me fat, ai ishte plagosur por ia doli t’ia mbathte në male. Miqtë e tij u vranë,” tha ajo, duke mbajtur në duar librin e Nicholas Bethell rreth asaj që ndodhi “Tradhtia e Madhe – Historia e Patreguar e Grushtit më të Madh të Kim Filbit”.
Pasi u fsheh në male, babai i saj ia mbathi në Jugosllavi ku u kap dhe u burgosur. Pas lirimit të tij, ai jetoi i vëzhguar në Sabak, Serbi, ku u takua me Afërditën, të ëmën dhe u rimartua.
Afërdita lindi në Sabak dhe në moshën 13-vjeçare ajo u largua nga Jugosllavia për në Nju Jork. Ajo arriti të shkelë për herë të parë Shqipërinë vetëm në vitin 1991, e lumtur të takohej me pjesën tjetër të familjes.
Ajo e konsideron veten me fat, pasi ajo dhe nëna e saj jetuan për 17 vjet me të atin në SHBA, megjithëse ai gjithnjë mbarti dhimbjen e pamundësisë për t’u kthyer në Shqipëri.
Shumë familje të tjera të anëtarëve të Kompanisë 4000 nuk i panë më kurrë të afërmit e tyre dhe nuk u lejuan të dinë se si dhe kur vdiqën apo ku janë eshtrat e tyre.
Gjyshi i Arta Leshit, Nuri Plaka, ishte anëtar i skuadrës së fundit të ‘diversantëve’ që u hodh nga parashuta në korrik 1953, sërish në Martanesh. Besohet se komunistët e vranë atë në vend.
“Ai la pas gjyshen time dhe djalin e vetëm… Ajo e mori vesh vdekjen e tij vetëm disa vite pasi ndodhi dhe sigurisht që komunistët nuk i thanë asaj për momentin e vdekjes apo eshtrat e tij,” tha ajo për BIRN.
Pas rënies së komunizmit, Arta dhe babai i saj, Nazmi Plaka, u fokusuan në gjetjen e fatit të Nuri Plakës.
I vetmi shpjegim formal që ata morën ishte një dokument nga arkiva e ministrisë së brendshme shqiptare e hartuar nga komunistët ku përshkruhej vdekja e tij me pak fjalë.
“Meqë nuk u dorëzua, ai u vra,” shkruante dokumenti i 1953, që nuk tregonte se ku u varros.
Megjithatë, ajo dhe i ati besojnë se Nuri mund të ketë kryer vetëvrasje për të mos rënë në duart e komunistëve.
“Ne ndoshta nuk e mësojmë kurrë të vërtetën e plotë të vdekjes së tij dhe eshtrave,” tha Arta.
Ajo tha se vendimi i presidentit për të dekoruar të afërmit dhe anëtarët e mbetur të Kompanisë 4000 ishte i drejtë por i vonuar.
“Fjalët nuk mund ta përshkruajnë vuajtjen e familjeve. Persekutimi filloi me gjyshen time, me babain, vëllezërit dhe motrat e mia. Isha me fat që isha më e vogla dhe arrita të hyj në universitet pas rënies së regjimit dhe të kem një profesion,” tha ajo.
Arta beson se shoqëria shqiptare nuk e kupton vërtet dëmin real që komunizmi i shkaktoi shumë familjeve.
“Ishin 45 vjet propagandë komuniste dhe kjo nuk është e lehtë për t’u zhbërë,” përfundoi ajo.
