Marrëveshja e arritur në Moskë më 5 mars duket si një masë e përkohshme që lë pa përgjigje shumë pyetje kryesore.
Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan dhe homologu i tij rus, Vladimir Putin, kanë ndërmjetësuar një armëpushim pasi u takuan më 5 mars në Moskë për të zgjidhur konfrontimin e tyre në enklavën e rebeluar të Idlibit në veri të Sirisë.
Konflikti midis ushtrisë turke, rebelëve sirianë të mbështetur nga Turqia dhe forcave të regjimit sirian të mbështetura nga Rusia u përshkallëzua pasi forcat e regjimit vranë 34 ushtarë turq në një sulm ajror.
Dy liderët e mëdhenj u desh më pas të takoheshin personalisht.
Megjithatë, marrëveshja e re duket e brishtë dhe e përkohshme, duke pasur parasysh situatën e paqëndrueshme në terren, thonë ekspertët.
Marrëveshja përbëhet nga vetëm tre pika. E para, një armëpushim që fillon nga e premtja 6 mars. E dyta, do të vendoset një korridor sigurie midis rebelëve sirianë dhe forcave qeveritare. E treta, Rusia dhe Turqia së bashku do të patrullojnë korridorin e sigurisë nga 15 marsi.
Marrëveshja e re preku krizën e emigrantëve, por nuk përfshin një zgjidhje.
Ajo thjesht vuri në dukje nevojën për të adresuar një përkeqësim të krizës humanitare dhe rëndësinë që personat e zhvendosur të kthehen në shtëpitë e tyre.
Marrëveshja “përkohshme” fsheh probleme
“Marrëveshja e re ngjan shumë si një masë e përkohshme. Armëpushimi ka të ngjarë të shkelet nga të paktën njëra palë dhe ka shumë gjasa të shkelet nga të gjithë, përfshirë ata që nuk kanë rënë dakord për të”, tha për BIRN Maxim Suchkov, redaktor në Al Monitor.
Suchkov tha se një marrëveshje më e përhershme ishte e pamundur në këto rrethana.
“Ambiciet e palëve janë shumë të larta, ligjërimi publik është shumë emocional dhe aftësitë për të bërë diçka në terren pa nxitur përshkallëzime të mëtejshme janë shumë të kufizuara”, tha ai. “Në këtë kuptim, kjo arritje minimale është ndoshta maksimumi i mundshëm tani”, shtoi ai.
“Çështje të rëndësishme u lanë mënjanë pasi palët u përqendruan kryesisht në ndalimin e konfliktit”, tha për BIRN Timur Akhmetov, një ekspert me bazë në Ankara me Këshillin e e Çështjeve Ndërkombëtare Ruse.
Ekspertët thonë se Turqia mori minimumin që kërkoi në këmbim të një paqeje të përkohshme, por Rusia dhe Siria arritën qëllime të rëndësishme.
“Marrëveshja aprovoi kërkesat e Rusisë dhe regjimit sirian të Asadit, pasi qëllimi i përplasjeve aktuale ishte hapja e autostradave strategjike M4 dhe M5, dhe ata e bënë këtë me këtë marrëveshje”, tha Akhmetov.
Turqia humbi më shumë se 50 ushtarë në zonën e Idlibit në muajin e kaluar në përleshjet atje, bastioni i fundit i rebelëve sirianë, kryengritja e dështuar e të cilëve kundër regjimit të Asadit filloi në 2012.
Tani ajo është shtëpi e më shumë se 3 milionë njerëzve që u shpërngulën nga zona të tjera në Siri për shkak të luftës nëntë-vjeçare.
Ushtria turke ka poste ushtarake në zonën e Idlibit të krijuara sipas Bisedimeve të Paqes Astana dhe Soçi. Dhjetë nga këto 12 poste janë rrethuar tani nga forcat e regjimit sirian pas përparimit të tyre në Idlib; marrëveshja e re nuk thotë asgjë për të ardhmen e tyre.
“Në këtë marrëveshje ka shumë pika të paqarta dhe rreziku i fillimit të luftimeve është shumë i lartë”, tha Ahkmetov.
“Zona e sigurisë që prek autostradën M4 ka gjasa të shkatërrohet ose të infiltrohet nga militantët, terroristët dhe forcat siriane”, shtoi Suchkov.
“Patrullimet ruse-turke mund të kenë probleme nga më të ndryshmet dhe ato nuk do të ndodhin as për 12 ditë, kohë gjatë së cilës mund të ndodhë gjithçka.”
Përpjekja për t’i bërë presion Europës iu kthye kundër
Pas vdekjes së 34 ushtarëve turq, presidenti Erdogan vendosi t’i bëjë presion Europës duke hapur kufijtë për emigrantët që duan të shkojnë atje.
Erdogan tha se BE-ja nuk i kishte mbajtur premtimet e bëra si pjesë e një marrëveshje të vitit 2016. Sipas kushteve të marrëveshjes, Turqia ra dakord të ndalonte hyrjen e refugjatëve në Europë në këmbim të 6 miliardë eurove ndihmë.
Turqia aktualisht ka më shumë se 3.7 milionë refugjatë dhe thotë se ka shpenzuar më shumë se 40 miliardë euro nga paratë të veta për nevojat e tyre, duke akuzuar BE-në se nuk ka dorëzuar kurrë 6 miliardë euro.
Erdogan tha se Turqia nuk mund të përballojë më refugjatë, në mes të frikës nga një valë e re e mundshme emigrantësh nga Idlibi.
Që atëherë, dhjetëra mijëra refugjatë janë mbledhur në qytetet kufitare turke me Greqinë dhe në portet e Detit Egje.
Lëvizja e Erdoganit, thonë ekspertët, ishte një përpjekje për të pasur BE-në, SHBA-në dhe NATO-n kundër Rusisë në Idlib. “Rusia nuk dëshiron ta shohë Perëndimin në Idlib”, tha Akhmetov.
Me rritjen e tensioneve dhe akuzat mes Turqisë dhe BE-së për krizën e emigrantëve, kreu i NATO-s i kërkoi Europës të gjente një mënyrë për të punuar me “aleatin e rëndësishëm” Ankaranë.
Në një intervistë për AFP, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg, tha se BE-ja duhet të bashkëpunojë me Ankaranë.
“Uashingtoni po u bën presion europianëve që të bëjnë një marrëveshje të re me Turqinë”, tha i dërguari special i SHBA-së në Siri, James Jeffrey, në Stamboll më 5 mars.
Por presioni i Erdoganit nuk dha rezultate në Europë. BE-ja nuk e pranoi thirrjen e kancelares gjermane Angela Merkel për krijimin e një “zone të sigurt” në Idlib.
Në vend të kësaj, ajo i kritikoi lëvizjet e Turqisë si një kërcënim sigurie dhe si një përpjekje për shantazh. Kur Greqia vendosi njësi shtesë ushtarake në zonat kufitare për të ndaluar kalimin e emigrantëve, ajo e bëri këtë me mbështetjen e zëshme të BE-së.
Akhmetov tha se dështimi i SHBA-së dhe Europës për të harmonizuar qëndrimet ndaj Turqisë ishte shqetësues.
“Qëndrimi pasiv i partnerëve perëndimorë të Turqisë thjesht e përkeqëson situatën”, tha ai. “Mungesa e mbështetjes i shtyn elitat politike turke akoma më shumë në pesimizëm në lidhje me të ardhmen e Turqisë dhe përfitimet e saj, në organizatat perëndimore.”
“NATO-ja dhe BE-ja duhet të përqendrohen në aspektet jo-ushtarake të ndihmës dhe të përpiqen të forcojnë institucionet turke që merren indirekt me Sirinë”, tha ai, duke iu referuar sigurisë kufitare dhe shërbimeve të imigracionit.
