Rritja e çmimit të energjisë elektrike në Evropë ka ofruar një pamje paraprake të asaj që i pret ekonomitë e zhvilluara, ndërsa ato i drejtohen sistemeve të reja energjitike në përpjekje për të arritur nivelin zero të emetimit të gazeve serrë. Ndërprerjet afatshkurtra ende nuk mund të shmangen, por ato mund të zbuten me anë të një menaxhimi të mirë.
Marrëveshja e Gjelbër Evropiane synon të zvogëlojë emetimet e gazrave serrë në Evropë në zero deri në vitin 2050, jo më pak përmes dekarbonizimit të sektorit të energjisë. Por ndërsa Evropa dëshiron të jetë një liderë globale në luftën kundër ndryshimeve klimatike, pyetja që parashtrohet është nëse ajo mund ta arrijë qëllimin e saj dhe me çfarë kostoje. Detyra është e vështirë dhe pengesat janë të frikshme.
Kriza e COVID-19 demonstroi shkallën e ndryshimeve që nevojiten për të reduktuar masivisht përdorimin e karbonit. Konsumatorët dhe politikanët duan ta shmangin një shok të tillë duke futur gradualisht furnizime të qëndrueshme energjie të lirë dhe të gjelbër. Politikat e mira dhe progresi teknologjik do ta arrijnë këtë objektiv; por, tani për tani, ka kompromise.
Për shkak se karboni duhet të tatohet mjaftueshëm për të marrë parasysh pasojat negative që ai shkakton në klimë, çmimi i emetimeve të dioksidit të karbonit duhet të rritet, gjë që do ta bëjë energjinë elektrike më të shtrenjtë. Kjo, së bashku me një rritje të çmimeve të gazit natyror, është arsyeja pse evropianët kanë përjetuar kohët e fundit një rritje të çmimeve të energjisë elektrike me shumicë. Pasojat politike të këtij zhvillimi u parashikuan në revoltën e jelekëverdhëve 2018-2019 në Francë, e cila ishte një përgjigje ndaj një rritjeje të moderuar të taksave të karburantit.
Evropa duhet ta importojë pjesën më të madhe të gazit natyror që i nevojitet. Por për të garantuar një furnizim të sigurt, ajo e lë veten në mëshirën e vendeve si Rusia dhe Algjeria, të cilat priren t’i përdorin gjeopolitikisht burimet e tyre të gazit (respektivisht kundër Ukrainës dhe Marokut). Rusia furnizon një të tretën e gazit që i nevojitet Evropës dhe po këmbëngul që të aktivizojë Nord Stream 2, një tubacion që do të furnizojë direkt Gjermaninë, duke anashkaluar Ukrainën. Për t’i përkeqësuar akoma më shumë gjërat, vende individuale si Gjermania ose Spanja, jo Bashkimi Evropian, negociojnë vetë me furnizuesit. Duke shfrytëzuar këto dinamika, Rusia ka demonstruar kohët e fundit se mund të ndikojë në çmimin e gazit duke mbajtur furnizimin.
Konflikti midis përparësive klimatike dhe energjisë së lirë dhe të sigurt po rritet. Një vend me rezerva qymyri gjithmonë mund të përfitojë nga ato burime për të siguruar furnizimin e tij me energji. Një rast i tillë është Gjermania, ku prodhimi i energjisë elektrike me qymyr përbën rreth 30% të furnizimit me energji elektrike, për shkak të vendimit të qeverisë për të hequr dorë nga energjia bërthamore pas katastrofës së Fukushimas në Japoni në 2011.
Rritja e çmimeve të gazit dhe energjisë elektrike këtë vit e bën të qartë se kalimi në një energji të pastër nuk do të jetë një proces i qetë. Sfidat janë shumë të mëdha. Kryesorja prej tyre është kapërcimi i problemit të ndërprerjes. Për të zbutur paqëndrueshmërinë e çmimeve, burimet e ripërtëritshme kërkojnë një teknologji rezervë që të vihet në përdorim kur intensiteti i erës ose i diellit është i ulët. Gazi natyror zakonisht i shërben këtij funksioni dhe do të mbetet kështu të paktën derisa të krijohen vende më efikase për ruajtjen e energjisë elektrike.
Në tregun me shumicë të energjisë elektrike në BE, çmimi përcaktohet nga teknologjia e fundit në rendin e meritës së furnizimit (domethënë sekuenca e termocentraleve të preferuar). Në mënyrë tipike, ky backstop është një fabrikë turbine me cikël të kombinuar (gaz) ose një strukturë hidroelektrike. Tregu është një lloj pishine e madhe ku oraret e furnizimit të gjeneratorëve bashkohen dhe përafrohen me kërkesën për të siguruar çmimin me të cilin shpërblehen të gjithë furnizuesit.
Në mënyrë ideale, sinjali i çmimit nga një treg konkurrues do të jepte indikacionin e duhur për investime nga prodhuesit dhe konsum nga përdoruesit. Por, në fakt, nuk ka hyrje falas për disa teknologji (të tilla si teknologjia bërthamore dhe ajo hidro), përdoruesit nuk janë domosdoshmërish të përgjegjshëm ndaj çmimeve, dhe struktura e furnizimit nuk është konkurruese, por oligopoliste.
Por vetëm këta faktorë nuk janë arsye e mjaftueshme për ta lënë këtë treg. Kështu që pyetja e duhur është se si të sigurohen stimujt e duhur për investime, veçanërisht në burime të rinovueshme. Këtu, kontratat afatgjata për furnizimin me energji elektrike dhe ankandet e prokurimit mund të luajnë një rol vendimtar në përmirësimin e funksionimit të grupit dhe zbutjen e fuqisë së tregut. Për shkak të uljeve të konsiderueshme të kostos gjatë dekadës së fundit, burimet e ripërtëritshme tani janë konkurruese dhe do të lulëzojnë për sa kohë që lëndët djegëse fosile nuk subvencionohen dhe karboni çmohet në mënyrë të përshtatshme.
Investimet varen nga stabiliteti rregullator, dhe kështu mund të dëmtohen nga një reagim i nxituar ndaj rritjeve aktuale të çmimeve. Megjithatë, ka ide që ia vlen të merren parasysh. Republika Çeke, Greqia, Franca, Spanja dhe Rumania kanë propozuar që BE-ja të koordinojë blerjet e gazit dhe të krijojë një rezervë strategjike. Kjo është një ide e shkëlqyer, pasi do të rriste pozicionin negociues të BE-së dhe do të përmirësonte sigurinë e furnizimit.
Propozimet e tjera të fundit duhet të vlerësohen me kujdes për të shmangur çdo ndërhyrje në formimin e çmimeve. Në vend që të përpiqeni të ulni çmimet e energjisë elektrike, është më mirë të subvenciononi drejtpërdrejt konsumatorët e cenueshëm. Tregu me shumicë duhet të vazhdojë të japë një sinjal çmimi për prodhuesit dhe konsumatorët. Për rritjen e pashmangshme të çmimit të të drejtave të emetimeve (brenda sistemit të tregtimit të emetimeve) nuk duhet të fajësohen spekulatorët; ka shumë të ngjarë që ajo pasqyron parashikimin e tregut për çmime më të larta të CO2 – një komponent i domosdoshëm për kalimin e energjisë.
Nëse Evropa dëshiron ta çlirojë luftën kundër ndryshimeve klimatike nga politika e sigurisë së energjisë, ajo fillimisht duhet të arrijë një miks të ekuilibruar energjie në një treg të integruar. Kjo do të thotë se ajo nuk mund ta shpërfill kontributin e mundshëm të teknologjisë bërthamore, siç ka theksuar Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike.
Për më tepër, një politikë energjie, e unifikuar dhe evropiane, për prokurimin dhe ruajtjen e gazit është e nevojshme, ashtu siç janë edhe investimet për të zhvilluar teknologji të reja të tilla si kapja e karbonit dhe hidrogjenit të gjelbër. Por BE-ja nuk mund të jetë naive. Ndryshimet klimatike janë një problem global. Nëse reduktimet e emetimeve të Evropës kompensohen në pjesë të tjera të botës, nuk do të ketë pasur progres dhe Evropa do të përfundojë më pak konkurruese. Një taksë për rregullimin e emetimit të karbonit do të jetë e nevojshme për të adresuar këtë shqetësim.
BE-ja ka reputacionin se vepron vetëm kur është në prag të katastrofës. Epo, ndoshta jemi në prag të diçkaje të tillë. Dimri po vjen.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Is an Energy Winter Coming to Europe?
