Sulmi i tmerrshëm rus ndaj Ukrainës duhet të jetë një thirrje zgjimi për vendet e Evropës Qendrore anëtarë në NATO si dhe për pjesën tjetër të aleancës. Pa e justifikuar agresionin e Rusisë, ne duhet të pranojmë se dekada të tëra përçarje politike dhe prishje institucionale kontribuuan në dobësinë relative të shtetit ukrainas – dobësi që presidenti rus Vladimir Putin tani po i shfrytëzon pamëshirshëm. Ndërsa ndihmojnë viktimën dhe ndëshkojnë agresorin, vendet e tjera në rajon duhet të marrin parasysh edhe mësimet e vështira që nxirren nga tragjedia e Ukrainës.
Kur Ukraina doli nga shpërbërja e Bashkimit Sovjetik në fillim të viteve 1990, ajo ishte ndër shtetet ekonomikisht më të begatë postkomuniste. E rregulluar për fuqinë blerëse, PBB-ja e saj për frymë ishte afërsisht 20% më e lartë se ajo e Polonisë. Nëse kjo do të ishte ende e vërtetë në vitin 2020, dhe nëse popullsia e Ukrainës nuk do të ishte ulur me 15%, ekonomia e vendit (përsëri, në terma të fuqisë blerëse) do të ishte pothuajse sa dy të tretat e madhësisë së Rusisë. Një Ukrainë e suksesshme, demokratike me një ushtri të fuqishme ndoshta mund të kishte pasur një shans për t’u pranuar në NATO gjatë dritares së mundësive të përdorura nga fqinjët e saj nga Evropa Qendrore dhe ish-republikat sovjetike baltike.
Në vend të kësaj, tre dekadat e pavarësisë së Ukrainës u shoqëruan me një amulli ekonomike, ndarje të thella të brendshme dhe flirte të përsëritura me autoritarizmin, të shoqëruara nga kryengritje mbresëlënëse, por të trazuara nga pjesët properëndimore të shoqërisë. Ndërkohë, vendet e Evropës Qendrore si Polonia, Hungaria dhe Rumania krijuan një konsensus të gjerë të brendshëm rreth dëshirës së tyre për t’u bashkuar me Perëndimin demokratik. Ky bast u shpërblye. Në një brez, ekonomia e Polonisë u rrit gati trefish.
Për fat të keq, që nga viti 2010, këto vende kanë rrëshqitur në një rrugë të frikshme të ngjashme me atë që ndaloi rritjen post-sovjetike të Ukrainës. Në Hungari dhe Poloni, liderët autoritarë kanë gërryer në mënyrë metodike institucionet demokratike me objektivin e vetëm për të krijuar barriera të pakapërcyeshme që partitë opozitare të mund t’i sfidonin.
Ndërsa Hungaria dhe Polonia nuk kanë problemet etnike apo fetare me të cilat përballet Ukraina, liderët e vendeve – përkatësisht Viktor Orban dhe Jaroslaw Kaczynski – kanë qenë të zënë duke shfrytëzuar dhe thelluar ndarjet ideologjike midis popullsive urbane më progresive të vendit të tyre dhe atyre rurale më konservatore. Politikanët dhe intelektualët liberalë, si dhe numri gjithnjë e më i pakët i gazetarëve të pavarur tallet në mënyrë rutinë si tradhtarë, agjentë të huaj apo edhe kafshë.
Në vend të konsensusit të politikës së jashtme pro-perëndimore të dekadave postkomuniste, Orban dhe Kaczynski e kanë shtuar retorikën anti-perëndimore. Në Hungari, qytetet mbushen vazhdimisht me billborde që paralajmërojnë kundër “Brukselit” dashakeq që imponon vullnetin e tij mbi kombin hungarez. Kaczynski, nga ana e tij, përdor në mënyrë rutinë histerinë nacionaliste që synon Gjermaninë, aleatin kryesor dhe partnerin tregtar të Polonisë. Në momentet e tyre medituese, të dy liderët mendojnë për “alternativat ndaj demokracisë liberale”, të cilat shpesh ngjajnë në mënyrë të habitshme me sistemin e krijuar nga Putin. Në një kohë kur nevojitet një Bashkim Evropian vërtet i bashkuar, të dy vendet janë nën sanksione të pjesshme nga ana e BE-së për shkeljet e tyre të sundimit të ligjit.
Në vend që të investojë në sigurinë jo-politike dhe profesionale të vendit, qeveria polake ka përdorur në mënyrë cinike ushtrinë dhe shërbimet e sigurisë për intriga të brendshme. Forcat e sigurisë kanë pësuar spastrime të shumta që synojnë të zhdukin simpatizantët e supozuar të opozitës. Raporte të shumta tani konfirmojnë se qeveria përdori softuerin izraelit Pegasus për të spiunuar figurat kryesore të opozitës. Vetëm pak muaj më parë, Kaczynski angazhoi ushtrinë e vendit, dhe qindra milionë euro, për një zmbrapsje të refugjatëve të dëshpëruar nga Lindja e Mesme të grumbulluar në kufirin polak nga aleati i Putinit, presidenti bjellorus, Aleksandr Lukashenko.
Kriza humanitare që pasoi, e cila përfshiu disa vdekje refugjatësh, shkaktoi zemërimin e justifikuar të shumë polakëve, duke dobësuar konsensusin kombëtar rreth një tjetër institucioni shtetëror kritik, forcave të armatosura.
Ashtu si ish-liderët e Ukrainës, Leonid Kuchma dhe Viktor Yanukovych, Kaczynski dhe Orban po krijojnë “shtete mafioze” biznesesh të varura, duke manipuluar ekonominë dhe duke minuar perspektivat e konvergjencës së mëtejshme me Perëndimin. E megjithatë, përgjigja perëndimore ndaj kësaj është fokusuar kryesisht në çështjet e sundimit të ligjit dhe ndikimin e tyre në dhënien e ndihmës së konsiderueshme për zhvillim të BE-së.
Kjo përgjigje është thelbësore, por e pamjaftueshme. Angazhimi zyrtar i Perëndimit për të mbrojtur Evropën Qendrore nëpërmjet NATO-s i jep atij një aksion jetik në pajtimin kombëtar në vendet e shkatërruara nga polarizimi dhe populizmi. Është sidomos e rëndësishme që këto vende të rimarrin konsensusin elitar të nevojshëm për stabilitetin institucional në fusha kyçe si politika e jashtme dhe siguria.
Konkretisht, kjo do të thotë marrëveshje pragmatike për ndarjen e pushtetit, të tilla si decentralizimi i synuar me kujdes dhe qeveri uniteti gjatë periudhave emergjencash kombëtare. Duhet të hulumtohen ide të tjera dhe duhen konsultuar praktikat e suksesshme në vende të tjera të ndara në pozita të pasigurta gjeopolitike.
Ndarjet e thella ideologjike dhe identitare të shfrytëzuara nga populistët regresivë nuk janë natyrisht një specialitet vetëm i Evropës Qendrore. Por ajo që mund të jetë një problem serioz për demokracitë e pasura dhe të vendosura larg vijës së frontit të Luftës së Dytë të Ftohtë, përbën një kërcënim ekzistencial për vendet e Evropës Qendrore.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Ukraine’s Lessons for NATO’s Eastern Flank