Me liderët botërorë të mbledhur në Dubai për Konferencën e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike (COP28), Emiratet e Bashkuara Arabe kanë shpalosur impiantin me kapacitetin më të lartë në botë për përpunimin e mbetjeve dhe kthimin e tyre në energji (WTE). Impianti është projektuar për të përpunuar dy milionë tonë metrikë mbetje komunale në vit, duke prodhuar energji elektrike të mjaftueshme për të furnizuar 120,000 familje në vit duke djegur materialet e hedhura. Paradoksalisht, kjo është edhe një risi e fundit dhe një strategji nga e kaluara.
Impianti i Dubait është një nga mijëra projektet e tilla të përfunduara së fundmi, në ndërtim ose të planifikuar. Mbi 2,600 impiante të tilla janë aktualisht funksionalë në mbarë botën, duke përfshirë më shumë se 400 vetëm në Kinë. Një raport i fundit parashikonte rritje të shpejtë për industrinë WTE, me të ardhura gati dyfishuar nga 27.7 miliardë dollarë në 2021 në afërsisht 45.2 miliardë dollarë në 2029. Ky zgjerim do t’i detyrohet kryesisht përpjekjes globale për të përmbushur objektivat e marrëveshjes klimatike të Parisit, e cila ka nxitur rritjen e investimeve në zgjidhjet e qëndrueshme të menaxhimit të mbetjeve.
Kjo është diçka e mirë për betejën kundër ndryshimeve klimatike. Impiantet WTE aktualisht përpunojnë më shumë se 400 milionë ton mbetje në vit, duke përbërë afërsisht 20% të dy miliardë tonë mbetjeve që mbeten çdo vit pas ripërdorimit, kompostimit dhe riciklimit. Dekompozimi i mbetjeve në landfille çliron metan, një gaz me potencial ngrohjeje 28 herë më të madh se dioksidi i karbonit. Ridrejtimi i mbetjeve në impiantet WTE ndihmon në reduktimin e emetimeve të metanit, si dhe në ruajtjen e tokës dhe prodhimin e energjisë elektrike.
Ky është një lajm i mirë, por është gjithashtu një lajm i vjetër. Impiantet WTE janë përshtatje të koncepteve të mëparshme dhe jo risi revolucionare. Ato janë përpjekja e fundit e njerëzimit për të eliminuar mbeturinat në vend që t’i parandalojnë ato në radhë të parë. Në librin tim të fundit, Unmaking Waste, unë përshkruaj këtë përpjekje shekullore për ta transformuar konsumin e shthurur në një forcë pozitive.
Në fillim të shekullit të njëzetë, për shembull, qytete të shumta të SHBA-së investuan në ato që njiheshin si bimë “reduktuese”, të cilat kompresonin mbeturinat për të nxjerrë vajra dhe nënprodukte të tjera për t’u përdorur si plehra, lubrifikantë dhe madje edhe baza parfumesh. Në atë kohë, ky proces shihej si një përparim i madh në menaxhimin e mbetjeve. Siç tha Kryetari i Komitetit të Shëndetit të Nju Orlinsit gjatë Konventës së 1898-ës të Lidhjes së Bashkive Amerikane, fusha në lulëzim ofronte “premtime për shpërblime të mëdha”. Në mënyrë të ngjashme, landfillet, të keqpërdorura shpesh në ditët e sotme, shiheshin si një mënyrë për të rikuperuar burime të vlefshme dhe për të rikuperuar tokën e përdorshme.
Por kjo qasje rezultoi të ishte e paqëndrueshme në planin afatgjatë. Impiantet e reduktimit, të cilat “gatuanin” sasi të mëdha mbetjesh të kalbura për të nxjerrë lubrifikues dhe vaj, shkaktonin erë të keqe dhe ndotën rrugët ujore aty pranë me rrjedhje të lëngshme nga procesi i ngjeshjes.
Djegia, teknologjia kryesore pas impianteve WTE të ditëve të sotme, është vlerësuar prej kohësh si një metodë sanitare, efikase dhe fitimprurëse për asgjësimin e mbetjeve. Në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, shumë zyrtarë publikë dhe inxhinierë të shëndetit publik lavdëruan fuqinë e zjarrit jo vetëm për të shkatërruar dhe gjoja dezinfektuar mbeturinat, por edhe për të gjeneruar avull për të fuqizuar lloje të ndryshme motorësh.
Megjithatë, ashtu si objektet e reduktimit të mbetjeve të shekullit të nëntëmbëdhjetë, djegia nuk arriti ta përmbushte potencialin e saj. Djegia e materialeve organike, të cilat zakonisht përmbajnë shumë ujë, kërkonte temperatura më të larta sesa ato që mund të prodhonin vetëm plehrat. Kjo i detyroi fabrikat të shtonin mbeturinat e tyre me qymyr dhe lëndë djegëse të tjera, duke rritur kostot. Impiantet mund të funksionojnë në temperatura më të ulëta, gjë që solli mbetje të djegura pjesërisht, së bashku me rritjen e emetimeve të tymit dhe gazit. Këto sfida e bënë shndërrimin e mbeturinave në avull dhe energji elektrike më të shtrenjtë se sa djegia e thjeshtë e drurit dhe e qymyrit. Gati 60% e inceneratorëve të ndërtuar rreth fundit të shekullit të njëzetë u braktisën ose u çmontuan deri në vitin 1910.
Impiantet WTE kanë hasur pengesa të ngjashme. Për shembull, një fabrikë e propozuar në Bahamas fillimisht ishte parashikuar të kërkonte 1,500 tonë metrikë mbetje të djegshme në ditë për të kompensuar konsumin e vet të energjisë, një shifër që tejkalonte prodhimin ditor të mbetjeve në të gjithë vendin me 1,000 tonë metrikë. Në Mbretërinë e Bashkuar, planet ambicioze për dy impiante WTE u anuluan, me një kosto prej afro 1 miliard dollarësh, pasi njësia e parë e përfunduar prodhoi shumë më pak energji elektrike sesa pritej.
Teknologjitë WTE vazhdojnë të përmirësohen, veçanërisht në reduktimin e emetimeve toksike. Megjithatë, paralelet midis fundit të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe sot janë të habitshme. Në 1888, S.S. Kilvington, atëherë president i Shoqatës Amerikane të Shëndetit Publik, mbajti një fjalim në të cilin ai parashikoi një kalim nga një “epokë formimi të fëlliqësisë” në një “epokë të fëlliqësi-shkatërrimit”, në të cilën zjarri do të pastronte si mbeturinat e të gjallëve ashtu edhe mbetjet mortore të të vdekurve”.
Më shumë se 130 vjet më vonë, Sheikh Hamdan bin Mohammed Al Maktoum, princi i kurorës së Dubait, i bëri jehonë optimizmit të Kilvington-it teksa përuroi impiantin e ri WTE të Emirateve të Bashkuara Arabe. Duke theksuar aftësinë e impiantit për të përpunuar miliona ton mbetje “pa asnjë ndikim negativ mjedisor”, Al Maktoum vlerësoi rolin e tij në promovimin e “një të ardhmeje më të ndritshme dhe më të qëndrueshme”.
Teksa kriza e mbetjeve bëhet gjithnjë e më e dukshme, me male me rroba të hedhura në shkretëtirën Atacama dhe sasi të mëdha plastike në Oqeanin Paqësor, impiantet WTE shpesh përshëndeten si alternativa të qëndrueshme për asgjësimin në tokë ose në det. Por ndërsa këto impiante janë një përmirësim në krahasim me metodat tradicionale të menaxhimit të mbetjeve, ato nuk janë zgjidhje. Ato trajtojnë simptomat dhe jo sëmundjen.
Zvicra është një rast i tillë. Ndërsa vendi ka hequr me sukses landfillet, mbetjet e tij të ngurta bashkiake për frymë – veçanërisht plastika, të cilën e djeg në vend të riciklimit – vazhdon të rritet.
Pavarësisht përparimeve të shumta teknologjike, metodat tona të asgjësimit të mbetjeve kanë mbetur thelbësisht të pandryshuara për shekuj. Sasi të mëdha njohurish, kohe dhe parash janë investuar në prodhimin e gjërave të dizajnuara për t’u hedhur.
Si do të dukej shekulli i ardhshëm nëse këto burime do të ridrejtoheshin drejt heqjes së plotë të idesë së mbeturinave? Tashmë mund të kemi tekstil të prodhuar nga qumështi, mobilie nga miceli i kërpudhave dhe bioplastikë të prodhuar nga mikrobet e algave të detit dhe të ujit të kripur dhe korat e shalqirit. Nëse duam zgjidhje, nuk mund të mbështetemi në të njëjtat ide që kanë krijuar problemet në radhë të parë. Ne duhet të ndryshojmë rrënjësisht mënyrën se si prodhojmë mbetje, jo vetëm mënyrën se si i menaxhojmë ato.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. The Futility of Waste Management
