Shpejtësia. Kjo është ajo që Giulio Zeriali thotë se ka ndryshuar në kohën që ai ka që ofron mbështetje për emigrantët dhe refugjatët që mbërrijnë në qytetin portual të Triestes në Italinë veriore. Tani, tha ai, “rruga është vërtet e shpejtë; nga Stambolli në Trieste duhet një muaj”.
Dhe ekspertët besojnë se e dinë arsyen.
Pavarësisht se autoritetet përgjatë rrugës pretendojnë shifra gjithnjë e më të mëdha arrestimesh për kontrabandë, ata që ndjekin të ashtuquajturën Rruga Ballkanike gjatë disa viteve të fundit thonë se kontrabandistët po fitojnë avantazh.
“Vitet e fundit ne kemi parë më shumë sofistikim në punën e rrjeteve të kontrabandës”, tha Dardan Kocani, një studiues me bazë në Kosovë në Nismën Globale kundër Krimit të Organizuar Transnacional, GI-TOC.
“Për shembull, ata filluan të përdorin komunikime të koduara dhe kanë më shumë rrjete të krijuara midis vendeve.”
Rreth 19,000 emigrantë dhe refugjatë mbërritën në Itali përmes Rrugës Ballkanike vitin e kaluar, sipas të dhënave paraprake të mbledhura nga Konsorciumi Italian i Solidaritetit, ICS, një organizatë me bazë në Trieste. Kjo është më shumë se në vitin 2022, kur u regjistruan rreth 13,000.
“Efekti i hetimeve mbi kontrabandën është minimal”, tha kreu i ICS-së, Gianfranco Schiavone.
“Në Trieste, ka një përhapje deklaratash politike që pretendojnë se ‘çdo ditë kapim një kontrabandist'. Ky është një absurditet i madh”, tha ai për BIRN. “Makro fenomeni jo vetëm që nuk ndikohet, por po bëhet gjithnjë e më i strukturuar.”
Ruajtja e territorit
Ndërsa fliste para një paneli në Zagreb në dhjetor, pothuajse një vit pasi Kroacia iu bashkua zonës Shengen të Evropës, ministri i Brendshëm kroat Davor Bozinoviç pretendoi një rritje prej 80 për qind të numrit të kontrabandistëve të arrestuar nga policia kroate në vitin 2023 krahasuar me një vit më parë, që ishte pothuajse 1,700.
Edhe në vitin 2022, 15 për qind e 12,000 individëve që kaluan nëpër sistemin e burgjeve kroate ishin të përfshirë në raste që kishin lidhje me trafikim të qenieve njerëzore, raportoi e përditshmja kroate Vecernji List në fund të janarit.
Megjithatë, efekti ka qenë minimal, me operacionet e kontrabandës që thjesht janë sofistikuar në përgjigje të kërkesës në rritje nga emigrantët dhe refugjatët.
Kjo është më e dukshme në Serbi, ku në shtator të vitit të kaluar BIRN raportoi për kontrollin territorial mbi zonat kufitare të zotëruara nga bandat afgane dhe marokene të armatosura me pushkë automatike dhe informacione nga oficerë policie që merrnin ryshfete prej tyre.
Banda të tilla janë përplasur vazhdimisht, ndonjëherë edhe fatalisht, shenjë e cila tregon se sa me fanatizëm e mbrojnë ata territorin e demarkuar.
“Këtë mund ta shihni sidomos në Serbi, por edhe në vende të tjera, për shembull në Kosovë”, tha Kocani. “Përplasje të tilla nuk përfshijnë vendasit; është kryesisht mes tyre për shkak të kontrollit të territorit.”
Po kështu, tha Koçani, aty ku dikur shoqëruesin e bënin vendasit, këtë punë kanë filluar ta bëjnë gjithnjë e më shumë emigrantë dhe refugjatë.
Kjo është veçanërisht e dukshme në Bullgari, tha Tihomir Bezlov, një studiues në Qendrën për Studimin e Demokracisë me qendër në Sofje.
“Deri në vitin 2018, kontrabandistët e nivelit të ulët ishin kryesisht kriminelë bullgarë, por edhe bullgarë të rregullt që kërkonin të fitonin ca para shtesë”, tha ai për BIRN. “Tani janë kryesisht të huaj të organizuar përmes rrjeteve sociale.”
Shumica e këtyre të huajve janë sirianë, afganë dhe marokenë që u përpoqën të shkonin përtej Bullgarisë, si dhe serbë dhe malazezë, tha kolegu i Bezlovit, Anas Rusev.
“Disa aplikuan për azil, por gjykata i refuzoi kërkesat e tyre dhe ata përfunduan pa dokumente dhe pa para për të vazhduar udhëtimin e tyre”, tha Rusev.
Politikat e BE-së kthehen në bumerang
Ndërsa shtetet e BE-së kanë investuar para për policinë kufitare, organizatat e të drejtave thonë se kjo thjesht i ka nxitur emigrantët dhe refugjatët drejt bandave që merren me kontrabandë njerëzish.
“Mënyra e vetme për ta luftuar kontrabandën e njerëzve është të advokosh për një lloj mundësie ligjore për të hyrë në kufijtë evropianë”, tha Iliana Savova, drejtore programi në Komitetin Bullgar të Helsinkit në Sofje.
Duke forcuar kufijtë, BE-ja thjesht po “shton më shumë stimuj që trafikantët dhe kontrabandistët të rrisin fitimin e tyre”, tha Savova për BIRN.
“Të gjitha masat për mbylljen e plotë të kufijve që po prezanton Bashkimi Evropian po japin vetëm një rezultat: krijimin e të ardhurave më të mëdha për kontrabandistët dhe trafikantët”.
Në vitin 2021, GI-TOC e vlerësoi vlerën e tregut të kontrabandës së njerëzve në Ballkan në më shumë se 50 milionë euro në vit.
Një tjetër problem, tha Kocani, është se asnjë nga vendet në Rrugën Ballkanike nuk e ka prioritet luftën kundër kontrabandistëve.
Kjo “përmendet në dokumentet e politikave, në procesverbalet nga takimet dhe në forume, por në praktikë […] ka një numër të ulët hetimesh, ndjekjesh penale dhe dënimesh të kontrabandistëve”, tha ai.
Rusev paralajmëroi se duke dështuar t'u japë emigrantëve një rrugë më të mirë drejt legalitetit, Evropa jo vetëm që po nxit industrinë e kontrabandës, por po nxit edhe rekrutimin.
“Nëse i lini pa dokumente, këta njerëz nuk mund të kenë akses në tregun e punës, nuk mund të kenë strehim ligjor, nuk mund të kenë akses në shërbimet shëndetësore”, tha ai. “Ata me shumë mundësi do të shkojnë tek e njëjta organizatë kriminale që i solli në Evropë për të punuar me ta.”
Sigurimi i një rruge më të mirë “nuk do ta zhdukë kontrabandën”, tha Savova, “por do ta zvogëlojë atë në mënyrë drastike”.
“Kjo është mënyra e vetme në të cilën Bashkimi Evropian mund të ketë ndonjë kontroll mbi kanalet e kontrabandës dhe gjithë këtë emigrim të parregullt.”