“Ngjyra në errësirë”, një dokumentar për Lulzim Beqirin, një piktor i burgosur gjatë sundimit komunist për shkak se arti i tij nuk përputhej me ideologjinë e partisë në pushtet, u shfaq të enjten në Tiranë.
“Ndihem… shumë i lumtur, as nuk e di nëse e meritoj këtë”, tha Beqiri, tani 73 vjeç, për BIRN.
Filmi, me regji të Elton Baxhakut dhe prodhuar nga BIRN Albania dhe Barraca Productions, u shfaq si pjesë e Ditët e Kujtesës, një seri vjetore ngjarjesh në Shqipëri që fokusohen në përvojat e vendeve ish-komuniste në ballafaqimin me të kaluarën.
Beqiri u arrestua në shkurt 1977 për “agjitacion dhe propagandë” dhe pikturat e tij u përdorën kundër tij në gjyq, duke përfaqësuar kundërshtimin e tij ndaj regjimit komunist.
Veprat artistike të Beqirit, rreth 40 telajo që ai i pikturoi në vitin 1976, u sekuestruan nga autoritetet.
“Ata nuk konfiskuan vetëm këto piktura, por literaturë, përkthime, shënime të ndryshme, etj”, tha ai.
Dyzet e gjashtë vjet më vonë, ai mundi të rimerrte sërish dy nga veprat e tij, falë një punonjësi të arkivit, Astrit Jegeni, i cili i kishte shpëtuar nga arkivi.
I pyetur se si u ndie kur më në fund mori përsëri pikturat, kaq shumë vite më vonë, ai u përgjigj: “Në fillim, nuk mund ta kuptoja se kur dhe si i kisha pikturuar ato. Më vonë, ndërsa po lexoja dosjet e mia, kuptova pse.”
Pasi iu kthyen dy pikturat, Beqiri mundi të zhvillojë ekspozitën e tij të parë, ku përfshihen edhe pikturat që ai bëri në burg.
Blerina Gjoka, gazetarja që shkroi skenarin e dokumentarit, tha se pikturat iu kthyen Beqirit pasi ajo u njoh me arkivistin Jegeni, i cili i tregoi për veprat e artit që kishte në shtëpinë e tij.
“Që nga viti 1992, Jegeni ishte përpjekur të gjente piktorin dhe t'ia kthente atij pikturat. Ia dinte emrin, por nuk e gjente dot”, tha Gjoka.
“Më pas gjeta piktorin, gjeta numrin e tij të telefonit dhe bëra të mundur që ata të takoheshin. Takimin e tyre të parë e kemi regjistruar në kamera dhe më e bukura është se ata kanë krijuar një miqësi mes tyre. Lulzim Beqiri, i cili nuk po pikturonte më prej shumë kohësh, ka filluar sërish të pikturojë”, shtoi ajo.
Nën regjimin diktatorial komunist të Enver Hoxhës në Shqipëri nga viti 1944-1991, më shumë se 30,000 shqiptarë u burgosën për arsye politike. Rreth 50,000 të tjerë u internuan ose u dëbuan nga shtëpitë e tyre.
Arti dhe kultura nën komunizëm ishin të lidhura fort me ideologjinë politike dhe çdo vepër arti ekzaminohej nga afër nga autoritetet. Pasojat e shkeljes së rregullave ideologjike ishin burgimi, internimi në kampet e punës, persekutimi dhe në disa raste edhe vdekja.
Veprat e artit të artistëve që burgoseshin konfiskoheshin. Shteti shqiptar nuk ka asnjë inventar apo studim për numrin e veprave artistike që humbën si pasojë.