Kur presidenti rus Vladimir Putin urdhëroi trupat e tij të pushtonin Ukrainën në agimin e 24 shkurtit 2022, gjithçka ndryshoi, jo vetëm për Evropën, por për botën. Ora historike ishte kthyer pas.
Sapo një fuqi e madhe ushtarake nisi një luftë pushtuese kundër një fqinji paqësor, ne u kthyem në një botë në të cilën pushteti pohohet përmes dhunës dhe kufijtë vizatohen me gjak. Parimi gjeopolitik përcaktues i fundit të shekullit të njëzetë dhe fillimit të shekullit të njëzetë e një u përmbys. Negociatat jo të dhunshme dhe paqja nuk ishin më një opsion.
Megjithëse ka pasur luftëra të shumta në dekadat e fundit, ato ishin kryesisht rajonale në shtrirje dhe ndodhën në periferi të vijave të çarjes gjeopolitike. Nuk kishte asnjë gjurmë të një Sarajeve globale – një luftë që kërkon ndërhyrje ndërkombëtare, si në Bosnjë në vitet 1990, por në një shkallë shumë më të madhe. Stabilizuesit automatikë funksiononin në mënyrë të besueshme dhe Shtetet e Bashkuara, superfuqia e vetme, ende shërbenin si garantues të rendit – ose kështu dukej, derisa ajo botë u copëtua para syve tanë pa asnjë alternativë më të mirë në dukje.
Pas pushtimit të Putinit qëndron irredentizmi rus neo-imperial. Putini dëshiron të rishikojë kushtet gjeopolitike që kanë mbizotëruar që nga rënia e Bashkimit Sovjetik. Ky lloj projekti revizionist është në thelb i rrezikshëm, sepse nënkupton një pohim dominimi, madje edhe supremacie, dhe kështu kërkon luftë, jo vetëm kundër fqinjëve më të vegjël dhe fuqive rajonale, por edhe kundër fuqive globale (të cilat kanë interes në rezultatin, edhe nëse zakonisht qëndrojnë në sfond).
Siç ka qenë prej kohësh e dukshme, boshti kryesor gjeopolitik i shekullit të njëzet e një do të jetë marrëdhënia midis SHBA-së dhe Kinës. Nëse dy superfuqitë mund të arrijnë një mirëkuptim strategjik dhe të bashkëpunojnë me njëra-tjetrën, shanset tona për një të ardhme paqësore do të rriteshin ndjeshëm. Nëse nuk munden, e kundërta do të jetë e vërtetë.
Gjërat i komplikon fakti se rendi i vjetër botëror – i bazuar kryesisht në parimet liberale të Amerikës dhe supremacinë perëndimore – po humbet fuqinë dhe po ngre shumë pikëpyetje. Çfarë pasojash do të vijnë nga përhapja e sfidave të armatosura në rendin ekzistues botëror? A mundet Pax Americana t'i hapë rrugën një sistemi të përcaktuar nga Kina? Nëse po, a do të ishte ai proces i dhunshëm apo paqësor, ndoshta duke shfaqur një lloj rikrijimi të “pentarkisë” së vjetër evropiane (supremacia e pesë pushteteve) në shkallë globale?
Ky mendim i fundit më ngjan si tepër mekanik, veçanërisht tani që një luftë e dytë e madhe po vazhdon në Lindjen e Mesme. Mizoritë e Hamasit në Izrael më 7 tetor tregojnë se si mund të shpërthejnë konfliktet territoriale të gjata kur ndryshojnë kushtet gjeopolitike. Konflikti izraelito-palestinez nuk është i ri; ai daton që nga koha e Perandorisë Britanike dhe Luftës së Parë Botërore. Por pa një kornizë të qëndrueshme gjeopolitike, konflikte të tilla bëhen ideale për instrumentalizim të fshehtë nga të tjerët që konkurrojnë për fuqi globale ose rajonale.
Izraeli është tani në Gazë, sepse tani ai ndihet i detyruar të çrrënjosë një organizatë terroriste që prej kohësh ka marrë mbështetje nga Irani, armiku i tij rajonal. Në të njëjtën kohë, SHBA-ja ka dërguar dy grupe aeroplanmbajtësesh në Mesdheun lindor për të parandaluar zgjerimin e luftës në Liban, ku Hezbollahu, një tjetër përfaqësues iranian, ka ngacmuar Izraelin duke lëshuar dronë dhe duke gjuajtur raketa përtej kufirit. Fitili që ndezi Hamasi më 7 tetor është larg shuarjes.
Shtoni retorikën gjithnjë e më agresive të Kinës ndaj Tajvanit dhe pretendimin e saj për sovranitet në Detin e Kinës Jugore dhe është e lehtë të shihet se sa e paqëndrueshme është situata globale. Duke e shtuar më shumë pasigurinë, bota po kalon një riorganizim të gjerë. Jugu Global kërkon më shumë vende në tryezë dhe aleanca dhe koalicione të reja po shfaqen përtej mundësive të Perëndimit.
A do të bëhet “Perëndimit kundër pjesës tjetër” një garë konteksti në të cilin dominimi perëndimor bie? Apo rrymat e fuqishme politike në Evropë dhe SHBA do ta largojnë Perëndimin nga strukturat e tij tradicionale të aleancës dhe do ta çojnë në një drejtim më antidemokratik? Putin po vë bast mbi faktin që SHBA-ja do të heqë dorë nga detyrimet e saj transatlantike pas zgjedhjeve presidenciale të vitit të ardhshëm. Nëse kjo ndodh, të ngjethet mishi nëse mendon atë që mund të ndodhë me Evropën.
Po lind vërtet një botë e re. Ajo do të karakterizohet jo vetëm nga më shumë ndërvarësi, por edhe nga më shumë pasiguri, rrezik dhe luftë. Stabiliteti në marrëdhëniet ndërkombëtare do të bëhet një koncept i huaj nga një epokë e shkuar – një koncept që ne nuk e vlerësuam plotësisht derisa u zhduk.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. No World Order