Telenovelat popullore turke po ndihmojnë në përmirësimin e imazhit të vendit në rajonin e Ballkanit, edhe pse disa prej tyre trajtojnë një lloj nostalgjie osmane që ka implikime shqetësuese.
Ndërsa përfshirja amerikane dhe ajo e Bashkimit Europian në rajonin e Ballkanit zvogëlohet, Turqia dhe fuqitë e tjera po punojnë për ta mbushur këtë hendek.
Pjesërisht nëpërmjet përdorimit të të ashtuquajturit “pushtet i butë”, qëllimi i Turqisë është të ringjallë ndjenjat e ngrohta ndaj trashëgimisë osmane mes atyre që ajo i konsideron “komunitete të afërta” në Ballkan – sidomos, edhe pse jo vetëm, te komunitetet myslimane në rajon.
Një nga shembujt më të mirë të këtij përdorimi të “pushtetit të butë” është popullariteti i telenovelave turke në vende si Bosnja dhe Hercegovina, Serbia, Kosova, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi dhe Shqipëria. Ato jo vetëm që përmirësojnë imazhin e Turqisë në sytë e popullatave lokale, por shërbejnë edhe për të rishkruar historinë deri në një farë mase.
Turqia është afruar gradualisht më pranë Ballkanit që nga shpërbërja e ish-Jugosllavisë në vitet 1990. Një bum ekonomik në fillim të viteve 2000 dhe rritja e Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim, AKP, e ka sjellë rajonin akoma më pranë në fokusin e Ankarasë.
Nën drejtimin e ish-kryeministrit Ahmet Davutaglu, politika e jashtme turke u zhvendos drejt politikës aktuale “zero probleme me fqinjët” dhe drejt politikave në dobi të të dyja palëve që e lejojnë Ankaranë të përhapë ndikimin e saj në aspektin politik, ekonomik dhe kulturor.
Bumi i telenovelave turke në të gjithë Ballkanin gjatë kësaj kohe ofron një shembull të mirë të këtij ndikimi.
Gjatë dekadës së fundit, pothuajse çdo stacion televiziv në Ballkan ka transmetuar të paktën një telenovelë turke. Hulumtuesi Mehmet Huseyin Bilgin thotë se Turqia ishte eksportuesi i dytë më i madh global i serive televizive në vitin 2014, duke përfshirë edhe telenovelat – pas Shteteve të Bashkuara.
Në vende si Maqedonia e Veriut, telenovelat turke janë përmbajtja e dytë më e konsumuar në televizion, pas programeve kryesore të lajmeve. Në Malin e Zi, ato kanë zëvendësuar masivisht konkurrentët nga Amerika Latine në këtë treg. Popullariteti i tyre gjithashtu nuk tregon asnjë shenjë venitjeje.
Edhe pse shumë nga këto telenovela nuk kanë lidhje të drejtpërdrejtë me zyrtarët turq, qeveria në Ankara tregon vlerësim për to duke ndihmuar në shpërndarjen e këtij produkti.
Në shumë raste, qeveria u ofron programe falas stacioneve televizive në rajon, siç është rasti me Bosnjën dhe Hercegovinën.
Programet transmetohen në të gjitha gjuhët rajonale, duke i ekspozuar familjet lokale në një përshkrim të idealizuar të jetës turke dhe duke ndihmuar në krijimin e një imazhi pozitiv të Turqisë që rezonon në pjesë të Ballkanit falë një historie të përbashkët kulturore.
The fall of leaves, i transmetuar në Ballkan në vitin 2010, përforcoi imazhin e strukturave tradicionale familjare duke ndjekur familjen Tekin dhe patriarkun e saj, Ali Riza, teksa ata kalonin nga jeta në një fshat të vogël në Stamboll.
Telenovela të tjera lavdërojnë historinë e ish-Perandorisë Osmane, siç ishte Sulejmani i Madhërishëm, i cili tregon ngjarje gjatë sundimit të Sulejmanit të Madhërishëm në shekullin e 16-të.
Telenovela më të fundit, si Nusja nga Stambolli apo Orphan Flowers, sfidojnë stereotipet negative rreth turqve duke treguar jetët e jetuara në një ekuilibër të shëndetshëm të Islamit, demokracisë, modernizmit dhe tradicionalizmit.
Nuk ka asnjë arsye pse këto telenovela janë kaq të njohura në Ballkan. Disa studiues e lidhin këtë me vlerat e përbashkëta kulturore midis shoqërive që qenë pjesë e Perandorisë Osmane për shumë shekuj.
Ato gjithashtu nuk kanë dhunë dhe gjuhë të turpshme, si edhe kanë histori të lehta për t’u ndjekur dhe personazhe reale. Falë përkthimit të tyre në gjuhët lokale, ato janë të lehta për t’u kuptuar dhe nxjerrin në pah shumë ngjashmëri gjuhësore dhe kulturore midis turqve dhe fqinjëve të tyre.
Shumë ushqehen me një oreks për nostalgjinë. Një sërë luftërash dhe kushtesh të vështira ekonomike kanë ndryshuar dhe sfiduar modelet tradicionale të familjes në Ballkan. Sociologu serb Ratko Bozoviç thotë se këto seriale i lidhin audiencat me një të kaluar që tani duket e humbur, pasi përpiqen të vijnë në jetë modele të reja.
Ndërsa ndjenjat nostalgjike mund të jenë pozitive, polemika e fundit në Kosovë në lidhje me telenovelën “Kryeqyteti Abdulhamid” ilustron gjithashtu edhe rreziqet e tyre. Ky serial trajton një lloj të veçantë nostalgjie osmane që po kultivojnë si AKP-ja qeverisëse ashtu edhe presidenti Rexhep Tajip Erdogan.
Por ajo u kritikua ashpër për portretizimin e sulltanit Abdul Hamid II të shekullit të 19-të si një lider dhe hero i virtytshëm, që përpiqet të ruajë rendin dhe ligjin, ndërsa Perandoria Osmane shpërbëhet në duart e fuqive grabitqare europiane, sionistët, dhe intelektualëve liberalë.
Ndryshe nga “Sulejmani i Madhërishëm”, të cilin Erdogani nuk e pëlqeu sipas Thomas Lecomte, “Kryeqyteti Abdulhamid” u financua drejtpërdrejt nga qeveria turke.
Ndërsa industria e argëtimit shpesh rishkruan detajet në serialet historike, ky serial mund të mos kishte shkaktuar trazim në Kosovë nëse do të ishte hera e parë që qeveria e Erdoganit rishikon tregimet historike.
Në të kaluarën, Ministria e Arsimit në Kosovë, me kërkesë të qeverisë turke, gjithashtu redaktoi tekstet e historisë për klasat e 5-ta deri në klasat e 13-ta, duke riparë referimet për dhunën e Perandorisë Osmane dhe duke hequr referencat “hakmarrje” dhe “vrasje”.
Pyetja është se sa efikas është ky lloj ndikimi kulturor në formimin e perceptimeve publike. Disa thonë deri më tani nuk është se ka funksionuar dhe aq shumë. Për shembull, Erdogani nuk ka arritur të bindë qeveritë e Ballkanit Perëndimor që të mbyllin të gjitha institucionet e lidhura me kritikun e tij në mërgim Fethullah Gulen pas përpjekjes së dështuar të grushtit të shtetit në Turqi në vitin 2016.
Por implikimet e ardhshme duhet të merren parasysh. Sondazhet e Bilgin kanë gjetur se njerëzit që ndjekin telenovelat turke kanë tendencë që të kenë pikëpamje më pozitive të Turqisë në përgjithësi.
Televizioni turk ishte gjithashtu më popullori në mesin e njerëzve me nivel arsimor të kufizuar. Krahas mënyrave të tjera që Turqia po e projekton pushtetin e saj të butë, nëpërmjet shkëmbimeve arsimore, rindërtimeve të xhamive dhe më shumë, telenovelat dhe serialet duken të vendosura për të përmirësuar në mënyrë të vazhdueshme imazhin e Turqisë me kalimin e kohës.
Ky artikull u shkrua si pjesë e projektit “Ballkani Perëndimor në Udhëkryq: Vlerësimi i aktiviteteve jo-demokratike të influencës së jashtme”, i udhëhequr nga Instituti i Studimeve të Sigurisë në Pragë. Për më shumë informacion, vizitoni: www.balkancrossroads.com.
Mendimet e shprehura në sektorin e Opinioneve janë vetëm ato të autorëve dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.