A shtrihet vërtet përtej kufijve të Shteteve të Bashkuara autoriteti i gjykatave amerikane në aspektin e rregullimit ligjor të kontratave të borxhit dhe tregut të borxhit sovran që i jep shpirt Uoll Stritit dhe që Kina e ka zili?
Korrikun e kaluar, kur gjykatësi federal i Shteteve të Bashkuara Thomas Griesa vendosi se Argjentina duhet t’i shlyente të plota të ashtuquajturat ‘fonde grabitqare’ që e kishin blerë borxhin e saj sovran me çmime shumë të ulëta, vendi u detyrua të mos paguante ose siç njihet ndryshe me termin e përshtatur të rastit “Griesafault”. Vendimi u përhap gjithandej, duke ndikuar në kontratat e lëshuara në një shumëllojshmëri juridiksionesh, duke sugjeruar se gjykatat e Shteteve të Bashkuara kishin ndikuar mbi kontratat e realizuara në vende të tjera.
Që atëherë, juristë dhe ekonomistë janë përpjekur të zgjidhin implikimet e vendimit Griesas. A shtrihet vërtet përtej kufijve të Amerikës autoriteti i gjykatave amerikane?
Tani, një gjykatë në Britaninë e Madhe e ka qartësuar më në fund pak këtë çështje, duke vendosur se pagesat e interesit për obligacionet e Argjentinës të nxjerra në bazë të ligjit të Mbretërisë së Bashkuar mbulohen me ligj nga Mbretëria e Bashkuar dhe jo nga vendimet gjyqësore të SHBA-ve. Vendimi – një pushim i mirëpritur nga një serë vendimesh nga gjykatësit amerikanë, të cilët nuk duket se e kuptojnë kompleksitetin e tregjeve financiare globale – përcjell disa mesazhe të rëndësishme.
E para dhe më e rëndësishmja, fakti që negociatat e borxhit të Argjentinës u parandaluan nga një gjykatë amerikane – që më pas u kundërshtuan nga një gjykatë britanike – ishte një kujtues i mirë se zgjidhjet e bazuara në treg të krizave sovrane të borxhit kanë një potencial të lartë për kaos. Përpara ‘Griesafault’, shpesh mendohej gabimisht se zgjidhjet për problemet e shlyerjes së borxhit sovran mund të arrinin përmes negociatave të decentralizuara, pa një kornizë të fortë ligjore. Edhe më pas, komuniteti financiar dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar shpresoi të vendoste pak rregull në tregjet e obligacioneve sovrane thjesht duke rregulluar kontratat e borxhit, veçanërisht kushtet e të ashtuquajturave klauzola të aksionit kolektiv (që i lidhin të gjithë kreditorët me një propozim ristrukturimi të aprovuar nga një shumicë).
Por modifikimet e thjeshta si ndryshmet e kontratës nuk do të kapërcejnë mangësitë e sistemit. Me borxhe të shumta si subjekt i një morie ligjesh ndonjëherë kontradiktore në juridiksione të ndryshme, një formulë elementare për shtimin e votave të kreditorëve – që mbështetësit e qasjes së bazuar në treg kanë nxitur – do të bënte pak për të zgjidhur problemet e ndërlikuara të pazarllëkut. As nuk do të vendoste përqindje këmbimi për t’u përdorur për vlerësimin e borxhit të lëshuar në valuta të ndryshme. Nëse këto probleme lihen që t’i zgjidhë tregu, pushteti absolut i pazarllëqeve, jo konsideratat për efikasitet dhe barazi, do të përcaktonin zgjidhjet.
Pasojat e këtyre mungesave nuk janë shqetësime të thjeshta. Vonesat në përfundimin e ristrukturimit të borxhit mund t’i bëjnë recensionet ekonomike më të thella dhe më afatgjata, si rasti që ilustron Greqia.
Kjo na çon në mësimin e dytë të vendimit britanik. Me rrezikun kaq të lartë dhe sistemin kaq të thyer, tregjet e borxhit kanë pak arsye për të mbetur në SHBA. Amerika është mburrur gjithmonë për fuqinë e ‘sundimit të ligjit’, një veti që e ka bërë Uoll Stritin bartës të tregut më të madh të borxhit sovran. Por vendimi i Griesas, bazuar në një interpretim të veçantë – dhe në këndvështrimin tonë, të pambrojtshëm – të kushteve të caktuara në kontratën e Argjentinës, tregoi se interesat tregtarë të SHBA-ve mund të dominojnë vendimet e gjykatave të veta.
Sundimi i lëvduar i ligjit amerikan nuk duket më kaq i fortë. Padrejtësisht, ai mbron të fortin kundrejt të dobëtit. ‘Griesafault’ është më i fundit nga shumë vendime dhe ndryshime ligjore që kanë zbuluar çfarë mund të quajë dikush një simptomë të ‘korrupsionit, stil amerikan’, në të cilin lobimi dhe kontributorët e fushatës komprometojnë të gjithë sistemin, edhe kur nuk korruptohen zyrtarë. SHBA-të do të ishte mirë të reagonin përpara se tregu i borxhit sovran të largohet nga Nju Jorku.
Kina duhet të qëndrojë në gatishmëri për të kapur çastin. Kursimet e saj tani i tejkalojnë ato të SHBA-ve dhe ajo po lufton për ta bërë Shangain një qendër financiare globale. Kjo ambicie është bërë më e arritshme në këndvështrimin e dëmit të besueshmërisë të sistemit amerikan si rrjedhojë e krizës financiare 2008. Por nëse Shangai do të dalë si një lider në tregjet e borxhit sovran, Kina duhet të jetë e kujdesshme për mangësitë e kornizave ligjore kudo dhe të projektojë një alternativë më efikase dhe të paanshme.
Së fundmi, mesazhi kryesor i vendimit të gjykatës britanike duhet mbajtur parasysh nga të gjitha shtetet. Ekziston një nevojë urgjente për të përtërirë përpjekjet e Kombeve të Bashkuara për të krijuar një strukturë ligjore shumëkombëshe për ristrukturimin e borxhit sovran. Megjithëse SHBA-të po luftojnë të pengojnë këto përpjekje, vendimi i Britanisë na kujton që gjykatësit e Amerikës nuk janë gjykatësit e botës.
Kjo e papritur e fundit mund të mos e bëjë Uoll Stritin të lumtur; por, për shumë vende të botës që mbështeten në borxhin sovran, është një lajm shumë i mirë.
Botuar me autorizim nga Project Syndicate, 2015. Ripublikimi nuk mund të bëhet pa lejen e Project Syndicate. A Fair Hearing for Sovereign Debt
