Filmi i ri dokumentar i BIRN, i cili investigon komandantët përgjegjës për disa prej sulmeve më brutale të luftës së Kosovës, u shfaq për herë të parë në Beograd.
Filmi i ri dokumentar, “Të Paidentifikuarit”, i cili përmend disa prej oficerëve serbë që urdhëruan sulmet në fshatrat e Kosovës rreth qytetit të Pejës në vitin 1999 dhe ata që janë të përfshirë në operacionin për të fshehur trupat e viktimave, u shfaq në Qendrën për Dekontaminimin Kulturor në Beograd ditën e hënë në mbrëmje.
Marija Ristic, regjisorja e dokumentarit, tha se filmi ishte rezultat i një hetimi dy vjeçar, gjatë të cilit një prej sfidave më të mëdha ishte të bënin dëshmitarët të flisnin për atë që ata panë.
“Krimet e luftës janë tabu në Serbi dhe për shkak të kësaj, ishte shumë e vëhstirë të gjeje të gjithë ata të përfshirë në këto ngjarje, dhe t’u kërkoje atyre të shfaqeshin në film, ku përfshihen të dy, si viktimat ashtu edhe autorët e krimeve,” tha Ristic pas shfaqjes së filmit dokumentar.
‘Të Paidentifikuarit’ i kthen shikuesit pas në vitin 1999, në fshatrat Ljubenicë, Qyshk, Pavljan dhe Zahac pranë Pejës në Kosovë, ku luftëtarët serbë vranë më shumë se 118 civilë shqiptarë. Trupat e tyre u dogjën ose u zhvendosën dhe disa prej tyre më vonë u gjetën në varre masive në qendrën stërvitore policore në Batajnicë, pranë Beogradit, në vitin 2011.
Gjyqi i 11 autorëve të drejtpërdrejtë të krimeve vazhdon ende, por ata që dhanë urdhrat nuk janë ndjekur kurrë penalisht në Serbi.
Ristic, e cila e ndoqi gjyqin për tri vjet, tha se ajo s’dëshironte thjesht të bënte një film për luftëtarët serbë që ishin në gjyq, por për të gjithë njerëzit përgjegjës për sulmet dhe ata që urdhëruan më pas fshehjen e trupave të viktimave.
“Ishim më tepër të interesuar në zhvendosjen e turpave, sepse fshehja e tyre nuk është në aktpadinë e 11 ish-luftëtarëve. Kërkuam ata që dhanë urdhrat,”tha ajo.
Geoffrey Nice, ish-prokuror në Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë në çështjen e Sllobodan Millosheviçit, tha se të dy krimet e paraqitura me detaje në film ishin përgjegjësi e shtetit.
“Provat që kishim na referonin drejt zyrës së shtetit dhe nëpërmjet saj mundëm t’i ndiqnim ato deri në krye. Fshehja e krimit ishte prova më e fuqishme gjërave të paligjshme që Sllobodan Millosheviçi po bënte gjatë luftës,” tha Nice, i cili mori pjesë në një panel diskutimi në premierën e filmit në Beograd.
Nice tha se edhe të tjerët përgjegjës për krimet dhe mbulimin e krimit duhet të ndiqen penalisht në Serbi
“Ky është një film shumë i fuqishëm dhe i rëndësishëm dhe gjykata duhet të jetë më e hapur ndaj fakteve të paraqitura këtu,” tha ai.
Ivan Jovanovic, një ekspert i drejtësisë tranzicionale dhe ish-kryetar i Departamentit të OSCE-së për krimet e luftës dhe krimit të organizuar në Serbi, tha se problemi më i madh në ndjekjen penale të krimeve të luftës në Serbi është përballja me komandantët.
“Përgjegjësia e komantantëve nuk është e lehtë të vërtetohet, ajo varet nga vullneti dhe kuraja e prokurorëve të krimeve të luftës dhe këmbëngulja e tyre për të kërkuar dokumentet e nevojshme nga arkivat e Focave të Armatosura Serbe,” tha Jovanovic.
Vladimir Vukcevic, kryeprokurori i krimeve të luftës në Serbi, tha se prokuria ka në plan të vazhdojë të hetojë zinxhirin e komandës, duke iu referuar hetimit në vazhdim të gjeneralit Dragan Zivanovic. Zivanovic është një ish-komandant i Skuadrës 177 të Ndërhyrjes, anëtarët e të cilës aktualisht janë në gjyq për krime lufte në fshtrat përreth Pejës.
“Zyra e Prokurorit të Krimeve të Luftës është në një situatë tepër delikate pasi kjo çështje vazhdon ende. Nuk është e lehtë të akuzosh dhe vërtetosh akuzat,” tha Vukcevic në debatin e ditës së hënë.
Dragoljub Stankovic, zv/prokurori i krimeve të luftës, megjithatë argumentoi se Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë ishte marrë me zhvendosjen e trupave gjatë gjyqit të Vlastimir Djordjevic, ish-asistent i ministrit të brendshëm serb.
“Ne ( Zyra e Prokurorit të Krimeve të Luftës) nuk gjejmë dot mjete ligjore për të ndjekur penalisht njerëzit që urdhëruan dhe morën pjesë ne zhvendosjen e trupave,” tha Stankovic.
Ai tha se këto krime duhet të trajtoheshin nga prokurorë normalë dhe jo nga zyra e tij, sepse ato nuk ishin krime lufte.
Por Ristic u shpreh se prokurorët e krimeve të luftës kishin baza ligjore për t’u përfshirë.
“Zhvendosja e trupave nuk është krim lufte, por është një krim kundër njerëzimit dhe si i tillë mund të ndiqet nga Zyra e Prokurorit të Krimeve të Luftës,” tha ajo.
Faik Ispahiu, kryetari i monitorimit të gjykatës për Interneës Kosova, tha gjatë debatit se njerëzit në Kosovë i ndiqnin nga pranë gjyqet e krimeve të luftës në Serbi, por ekziston ende shumë zemërim sepse ata nuk mendojnë se është vënë ende drejtësi.
“Gjashtëmbëdhjetë pas luftës, nuk është bërë asgjë në veçanti. Ato krime janë kryer me urdhra të zyrtarëve të shtetit, policisë dhe gjeneralëve të ushtrisë, pra, nuk janë bërë individualisht,” tha Ispahiu.
Pas premierës së tij në Beograd, “Të Paidentifikuarit” do të shfaqet në Prishtinë më 7 maj.