Lidhjet midis marrëveshjeve të armëve dhe rrëmbimit të dy punonjësve të ambasadës serbe vrarë në një sulm ajror të SHBA ndaj një kampi të ISIS, po zbulojnë tregtinë kontraversale të Beogradit dhe Tripolit.
Një ekspert ushtarak i ka bërë thirrje një komiteti parlamentar serb të hetojë rrëmbimet nga ISIS të dy punonjësve të ambasadës së Beogradit në Tripoli, pasi kryeministri Aleksandër Vuçiç në fundjavë zbuloi një lidhje të re mes incidentit dhe tregtisë së armëve.
Eksperti ushtarak, Aleksandër Radiç i tha BIRN se nevojitej një hetim për të zbuluar faktet që rrethojnë rrëmbimin e Sladjana Stankoviç dhe Jovica Stepiç, që vdiqën në një sulm ajror amerikan në një kamp të ISIS ku po mbaheshin.
Punonjësit e ambasadës u rrëmbyen në nëntor nga personat e armatosur pranë ISIS të cilët u përplasën me një nga autokolonat që po shoqëronte ambasadorin e Serbisë, Oliver Potezica në Tunizinë fqinje. Ambasadori u largua i padëmtuar.
Vucic tha në një konferencë për shtyp të shtunën se sigurimi i një shpërblim nga Serbia nuk ishte motivi kryesor i rrëmbyesve dhe e lidhi çështjen me “marrëveshje të caktuara armësh”.
“Kanë ekzistuar motive të tjera [për rrëmbimin] për të cilat nuk dua të flas sot, që lidhen me disa marrëveshje armësh,” tha Vuçiç.
Ndërsa Beogradi duket se ka ndalur eksportet zyrtare në Libi në muajin gusht të vitit 2014, kur vendi u zhyt në luftë civile, BIRN ka mbledhur prova që tregojnë se autoritetet e udhëhequra nga islamikët në Tripoli dhe qeveria e njohur ndërkombëtarisht në Tobruk kanë vazhduar ta shohin Serbinë, si një burim armësh dhe municioni.
Zërat që e lidhin rrëmbimin me marrëveshjet e armëve kanë qarkulluar në qarqet politike dhe ato të inteligjencës për muaj.
Burime diplomatike që folën për BIRN kanë dhënë megjithatë llogaritë shumë të ndryshme dhe shpesh kontradiktore, duke sugjeruar përfshirjen e fraksioneve të ndryshme të Libisë dhe tregtarët të ndryshme të armëve.
Ministria e jashtme e Serbisë pritet të kryejë një hetim të brendshëm për ngjarjet, por Radiç beson se një komision parlamentar, i formuar nga deputetët dhe i mbajtur në publik, është mënyra më e mirë për të vendosur të vërtetën.
Ai gjithashtu vuri në pyetje pse Serbia kishte zgjedhur të hapte një ambasadë në Tripoli, që kontrollohet nga një administratë islamike e panjohur zyrtarisht, ndërkohë që shumica e vendeve kanë mbyllur ambasadat e tyre ose i kanë lëvizur ato në selinë e qeverisë së mbështetur ndërkombëtarisht në Tobruk.
“Ky është një shembull i nevojës për të ngritur një komision parlamentar që do t’i përgjigjet të gjitha pyetjeve të hapura – politikës së jashtme, marrëveshjeve të armëve dhe në interes të kujt e mbajtëm hapur ambasadën me një qeveri që nuk është e njohur prej nesh apo komunitetit ndërkombëtar,” tha ai.
Një histori e gjatë marrëveshjesh armësh
Serbia ka një histori të gjatë dhe polemike të furnizimit të armëve në Libi – një marrëdhënie që është hetuar në vitin e shkuar teksa hetuesit e Kombeve të Bashkuara u përpoqën të kufizojnë valën e transportit të armëve në qytetin e shkatërruar nga lufta.
BIRN ka dokumentuar më parë këto lidhje, të cilat përfshijnë dy nga tregtarët e armëve të profilit të lartë të Serbisë – Sllobodan Tesiç dhe Petar Crnogoraç – edhe pse nuk ka prova që të lidhin njërin prej tyre me rrëmbimin.
Në shkurt të vitit të kaluar, paneli i ekspertëve të OKB-së për Libinë zbuloi një marrëveshje të madhe midis Tripolit dhe Tesiç, tregtari më famëkeq i armëve në Serbi, i cili ishte vendosur në një listë të zezë të OKB-së për më shumë se një dekadë, për shkak të sanksioneve në Liberi.
Ai furnizoi 3,000 ton municion bjellorus, si dhe armë të vogla dhe të lehta serbe, si dhe mitralozë në Libi nga viti 2013 deri në verën e vitit 2014.
Kontrata u firmos pas një vizite zyrtare në Beograd në 2013 nga Khaled Al Sharif, një ish-anëtar i Grupit Islamik Libian të Luftimit, që ishte atëherë zv. ministër i mbrojtjes.
OKB-ja zbuloi se para prillit të 2014, disa nga këto armë duket se janë dorëzuar te “grupi autonom i armatosur” i lidhur me Sharif dhe jo me ushtrinë libiane.
Më vonë, Libia u nda dhe ngarkesat i shkuan vetëm zonave nën kontroll nga gurpet e lidhura me ushtrinë zyrtare libiane.
Eksportet nga Serbia u ndërprenë në verën e vitit 2014, kur Libia u zhyt në luftë civile mes regjimit islamik që kontrollonte Tripolin përfshirë Sharif, dhe qeverisë së njohur ndërkombëtarisht në Tobruk.
Në një përpjekje për të shuar trazirat, qeveria në Tobruk u përpoq të siguronte një ngarkesë të madhe të armëve në shkurt 2015, përfshirë edhe municione nga Serbia, por u bllokua nga anëtarët e Këshillit të Sigurimit të OKB-së nga frika se pajisjet mund të përfundonin në duart e gabuara, sipas një raporti të agjencisë së lajmeve Reuters.
Gjenerali Khalifa Haftar, kreu i ushtrisë zyrtare të Libisë, gjithashtu vizitoi në heshtje Serbinë në qershor të vitit 2015, edhe pse besohet se asnjë tregtim armësh nuk buroi nga takimet e tij.
Gjithashtu duket se Sharif, si ministër i mbrojtjes i qeverisë së Tripolit, u përpoq të rihapë linjat e furnizimit nga qeveria e Tripolit me Serbinë në dhjetor të vitit 2014 me anë të Tehnoremont, një degë e eksportues serbe armëve CPR Impex, në pronësi të Petar Crnogoraç.
Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se paneli i OKB-së mori “certifikatë të përdoruesit të fundit” të dyshimtë, një nga dokumentet kryesore të nevojshme për t’u marrë me eksportim armësh. Dokumentet detajojnë municione, raketa-hedhës dhe predha mortaje të eksportuara nga Serbia dhe Mali i Zi.
Crnogoraç më parë i tha BIRN se ndërsa ishin mbajtur diskutime mbi eksportet në Libi, anjë marrëveshje nuk u nënshkrua dhe se procedurat e rregullta do të ishin ndjekur nëse eksportet do të ishin vazhduar.
Paneli i OKB pritet të prodhojë raportin më të fundit, që me gjasa do të zbulojë më tepër mbi rastin Tehnoremont, në muajt në vijim.