Komisioni i Venecias e cilëson debatin për shumicën e cilësuar një çështje politike, ndërsa propozon zgjidhje të reja për Prokurorin e Përgjithshëm dhe Inspektoriatin e Lartë të Drejtësisë.
Komisioni Europian për Demokraci Përmes Ligjit, i njohur si Komisioni i “Venecias” doli në konkluzionin se vërejtjet e saj të mëparshme mbi ndryshimet kushtetuese për reformën në drejtësi janë reflektuar në draftin final dhe se e miraton këtë draft me disa vërejtje teknike, të cilat sipas komisionit “nuk ka arsye të rezultojnë të pazgjidhshme”.
“Amendimet e rishikuara janë përmirësuar në krahasim me propozimin fillestar – jo vetëm në detaje, por edhe në lidhje me zgjedhje të rëndësishme parimore. Drafti i ri ka marrë parasysh shumicën e kritikave të detajuara, të bëra më herët nga Komisioni,” thuhet në opinionin final të publikuar në faqen e programit europian për asistencë në sistemin e drejtësisë, Euralius. “Propozimet, siç janë aktualisht, janë në përgjithësi të arsyeshme. Një numër problemesh teknike mbeten, të cilat nuk ka pse të rezultojnë të pazgjidhshme,” thuhet në raport, i cili nuk komenton mbi tërësinë e ndryshimeve të propozuara, por vetëm mbi ato pika që ekspertët kushtetues të Komisionit i kanë parë si problematike.
Institucionet e reja, komplekse por të pranueshme
Reforma kushtetuese lindi si nevojë për të reformuar sistemin e drejtësisë, i cili konsiderohet tashmë prej kohësh si shumë i korruptuar dhe i varur nga politika. Një komision parlamentar u krijua në vitin 2014 me synimin për ta reformuar sistemin e drejtësisë. Komisioni zgjodhi një numër ekspertësh jopolitikë, të cilët ofruan propozimet për ndërtimin e sistemit të ri të emërimit, shkarkimit dhe kontrollit të gjykatësve dhe prokurorëve. Propozimi fillestar u dërgua në Komisionin e Venecias për opinion dhe komisioni konkludoi se “moria e institucioneve të reja të kërkuara për t’u ndryshuar dhe numri shumë i lartë i juristëve që duhet të punësohen rishtaz në sistemin e drejtësisë e bënte reformën tepër të komplikuar për të pasur një zbatim të suksesshëm”.
Në opinionin e fundit, Venecia thotë se drafti aktual në diskutim ka thjeshtëzuar në një farë mënyre skemën institucionale të drejtësisë, megjithëse sërish, propozimet mbeten komplekse.
“Shqetësimi mbi kompleksitetin e sistemit, i shprehur në Opinionin e Ndërmjetëm qe në shkallë të gjerë, për arsye thjesht praktike: krijimi i këtyre institucioneve të reja do të kërkojë rekrutime nga një grup kandidatësh potencialë, kandidatë që mund të mos jenë të mjaftueshëm (në numër). Gjatë vizitës në Tiranë, reporterët u siguruan se (vendi) ka një numër të mjaftueshëm personash në Shqipëri të kualifikuar për të mbushur këto pozicione, në mënyrë që sistemi i ri të funksionojë,” thuhet në opinionin final.
Sfida mbetet gjithsesi e madhe. Propozimet për ndryshime kushtetuese në sistemin e drejtësisë do të kërkojnë në rastin më të mirë, mbi pesë vjet që të realizohen në tërësi.
2/3, problem politik dhe jo teknik
Komisioni komentoi edhe shqetësimin kryesor të Partisë Demokratike në lidhje me reformën në drejtësi, atë të shumicës së kërkuar për zgjedhjen nga ana e parlamentit të disa funksionarëve kyçë të sistemit. Zgjedhja me 3/5 e anëtarëve të Këshillit të Lartë Gjyqësor është kundërshtuar nga opozita, e cila ka shprehur shqetësimin se mazhoranca aktuale me votat që ka mund të kapë këtë institucion, duke kërkuar shumicë të cilësuar prej 2/3.
Komisioni i Venecias vëren se shumica prej 2/3 kërkohet për vendime shumë të rëndësishme si në rastin e amendimit të Kushtetutës. Megjithatë, ajo e cilëson këtë diskutim si një çështje politike, më shumë se sa ligjore.
“Dëshira e opozitës për një shumicë prej 2/3 është e kuptueshme, pasi kjo mund ta detyrojë shumicën qeverisëse për kompromis. Megjithatë, Komisioni i Venecias thekson se në pikën 55 të opinionit të ndërmjetëm nuk ka rekomanduar shumicë me 2/3. Të dyja shumicat janë legjitime dhe metoda e propozuar në draft-amendime (3/5 e votave) është në parim një zgjidhje e pranueshme,” thuhet në Opinionin Përfundimtar.
Shumica e cilësuar prej 2/3 nënkupton automatikisht mirëkuptim mes maxhorancës dhe opozitës. Shumica aktuale parlamentare doli me 83 deputetë në zgjedhjet e vitit 2013, një më pak se sa tre të pestat e Kuvendit. (84 deputetë bëjnë shumicën prej 3/5). Gjithsesi, që nga zgjedhjet, shumica i ka shtuar rradhët me deputetë që kanë transferuar besnikërinë nga opozita te maxhoranca. Këto transferime kanë sjellë deri tani votimin e disa ligjeve të cilat kërkojnë shumicë të cilësuar pa mirëkuptimin e opozitës, përfshirë ligje me rëndësi kyçe si ai i Reformës Administrative dhe Territoriale.
Në tërësi, opinioni i Venecias thotë se përbërja pluraliste e institucioneve të reja mbikëqyrëse të drejtësisë, përfshirë Këshillin e Lartë Gjyqësor dhe Këshillin e Lartë të Prokurorisë, mund të arrihet edhe nga mjete të tjera përveç shumicës së cilësuar, dhe se draft amendimet kushtetuese të propozuara përmbajnë kriteret për ta realizuar këtë.
“Përbërja pluraliste mund të arrihet edhe me mjete të tjera dhe jo domosdoshmërisht përmes vendosjes së një shumice të lartë të cilësuar. Draft Amendimet sakaq përmbajnë disa elementë të cilët kontribuojnë në arritjen e këtij objektivi,” thotë opinioni final i Venecias.
Inspektori i Drejtësisë dhe Prokurori i Përgjithshëm
Një nga pikat kryesore të diskutimit politik në Shqipëri aktualisht është mënyra e përzgjedhjes së Prokurorit të Përgjithshëm dhe Inspektorit të Lartë të Drejtësisë.
Ndryshimet kushtetuese të propozuara krijojnë një institucion të ri të quajtur Inspektori i Lartë i Drejtësisë, institucioni që duhet të mbledhë ankesat ndaj gjykatësve dhe prokurorëve si dhe të nisë procedimet disiplinore ndaj tyre. Ky është personi që do të duhet të zgjidhet nga kuvendi i Shqipërisë me tre të pestat dhe është një nga pikat më të debatuara të reformës, pasi aludohet se maxhoranca aktuale parlamentare do të ketë mundësi të zgjedhë “inkuizitorin” e sistemit të drejtësisë.
“Këto zyrtarë nuk mund të zgjidhen përmes një sistemi proporcional. Nuk ka një model të vetëm për zgjedhjen e tyre; në të njëjtën kohë, duket e dëshirueshme që zgjedhjet për poste të tilla të larta duhet të kenë një shkallë të gjerë konsensusi dhe (nëse kjo është e arrtishme) konsensusi nuk duhet të kompromentojë cilësitë e një kandidati të suksesshëm,” thuhet në opinion.
Ndërsa PD kërkon edhe për këtë pikë maxhorancë prej dy të tretash si garant për kompromis, e vërteta e 25 viteve të fundit në Shqipëri është që problemet në sistemin e drejtësisë janë shkaktuar si në rastet e imponimit të vullnetit të njërës palë, ashtu edhe në rastet e konsensusit mes palëve. Për shqiptarët, as kompromisi maxhorancë-opozitë dhe as imponimi nga ana e maxhorancës nuk përbëjnë kurrfarë garancie për cilësinë e sistemit.
Gjithsesi, reforma kushtetuese e propozuar synon që të fuqizojë rolin e opinionit publik përmes rritjes së transparencës në konkurrimet dhe përzgjedhjet për postet e larta të sistemit të drejtësisë.
Në fund, si një zgjidhje kompromisi për situatën aktuale, komisioni i Venecias sugjeron se është e mundur që shumica aktuale parlamentare të plotësojë kërkesën e opozitës duke pranuar që zgjedhja e parë e drejtuesve të sistemit të ri të bëhet me shumicën e dy të tretave, ndërsa në zgjedhjet e mëvona të përdoret shumica e tre të pestave.
“Në situatën aktuale politike, dikush mund të mendojë për një rregull tranzitor (ose një marrëveshje kushtetuese tranzitore) për të siguruar zgjedhjen e dy zyrtarëve të lartë (Inspektorit të Gjyqësorit dhe Prokurorit të Përgjithshëm), vetëm herën e parë me shumicë më të madhe se sa tre të pestat (rregull që mund të zbatohet vetëm në zgjedhjen e parë nga parlamenti aktual ku ka një shumicë prej tre të pestash),” thuhet në opinion.
Një tjetër pikë e diskutueshme është edhe mandati i Prokurorit të Përgjithshëm, që sipas draftit të ekspertëve mund të ndërpritet më herët. Por Komisioni i Venecias e sheh të paargumentuar këtë version.
Në opinionin përfundimtar, Komisioni i Venecias vlerëson se Prokurori i Përgjithshëm do t’i nënshtrohet procesit të vetingut dhe nëse ai del i pastër nga ai proces, nuk justifikohet shkarkimi i tij i hershëm nga posti.
“Në kushte të tilla, Komisioni i Venecias nuk gjen arsye për përfundimin e hershëm të mandatit të tij,” përfundon raporti.
Për të lexuar opinionin e plotë të Komisionit të Venecias në anglisht kliko këtu.
Për të lexuar opinionin e plotë të Komisionit të Venecias në shqip kliko këtu.