Ndryshe nga shpërthimet e sëmundjeve të mëparshme, COVID-19 ka nxitur ndërhyrjen pashembullt të shtetit, me qeveritë në të gjithë botën që po zhvillojnë dhe vënë në zbatim strategji gjithëpërfshirëse rimëkëmbjeje. Kjo na ofron një mundësi të artë për të përfshirë mbrojtjen e mjedisit në sistemet tona ekonomike.
Shkencëtarët kanë pak dyshime: shkatërrimi i natyrës e bën njerëzimin gjithnjë e më të ndjeshëm ndaj shpërthimeve të sëmundjeve si pandemia e COVID-19, e cila ka prekur miliona, ka vrarë qindra mijëra dhe ka shkatërruar ekonomi në të gjithë botën. Ajo do të pengojë gjithashtu rikuperimin ekonomik afatgjatë, sepse më shumë se gjysma e PBB-së së botës varet në një farë mënyre nga natyra. A mundet që kriza COVID-19 të jetë një thirrje zgjimi – dhe po ashtu mundësia – që ne duhet të ndryshojmë kurs?
Ndërkohë që disa politikanë kanë pohuar se një pandemi e kësaj shkalle ishte e paparashikuar, shumë ekspertë besonin se ajo nuk ishte aspak e pashmangshme, duke pasur parasysh përhapjen e sëmundjeve zoonotike (të shkaktuara nga patogjenët që kalojnë te njerëzit nga kafshët e tjera). Më shumë se 60% e sëmundjeve të reja infektive kanë origjinë nga kafshët.
Kjo prirje është e lidhur drejtpërdrejt me aktivitetet njerëzore. Nga bujqësia intensive dhe shpyllëzimi deri te minierat dhe shfrytëzimi i kafshëve të egra, praktika shkatërruese që ne i cilësojmë si “biznes” na vendosin në kontakte gjithnjë e më të afërt me kafshët, duke krijuar kushtet ideale për përhapjen e sëmundjeve. Në këtë kuptim, Ebola, HIV, SARS dhe MERS – të gjitha me origjinë zoonotike – ishin paralajmërime të cilave bota nuk ua vuri veshin.
Por COVID-19 mund të ishte ndryshe. Në fund të fundit, ai ka treguar më shumë se secili nga paraardhësit e tij se sa të lidhur janë shëndeti dhe prosperiteti i njeriut me mirëqenien e planetit tonë – dhe sa të prekshëm na lë kjo gjë. Pretendimet se mbrojtja e mjedisit do të shkatërronte ekonomitë nuk ishin vetëm dritëshkurtra, por edhe kundërproduktive. Është shkatërrimi i mjedisit ai që mund ta ndalë ekonominë botërore.
Për më tepër, ndryshe nga shpërthimet e sëmundjeve të mëparshme, COVID-19 ka nxitur ndërhyrje të pashembullta shtetërore, me qeveritë në të gjithë botën që po zhvillojnë dhe vënë në zbatim strategji gjithëpërfshirëse rimëkëmbjeje. Kjo ofron një mundësi të artë për të përfshirë mbrojtjen e mjedisit në sistemet tona ekonomike.
Dy parime duhet të formësojnë strategjitë e rimëkëmbjes. Së pari, nuk mjafton vetëm stimuli. Rregullore më të mira mjedisore, të krijuara me pjesëmarrjen aktive të biznesit dhe investitorëve, janë gjithashtu thelbësore. Së dyti, shpenzimet publike duhet të ndahen në mënyra që mbështesin një ekuilibër më të mirë midis shëndetit të shoqërive, ekonomive dhe mjedisit. Kjo do të thotë të investohet në industri të gjelbra, veçanërisht ato që na afrojnë më shumë drejt një ekonomie rrethore.
Ekonomistë të rëndësishëm si laureati për Nobel Joseph Stiglitz dhe Nicholas Stern kanë zbuluar që paketat e gjelbra të rimëkëmbjes do të ofronin norma shumë më të larta kthimit, më shumë punë afatshkurtra dhe kursime më të larta për kosto afatgjata sesa stimulimi tradicional fiskal. Për shembull, ndërtimi i një infrastrukture me energji të pastër do të krijonte dy herë më shumë vende pune sesa investimet për lëndë djegëse fosile.
Prioritete të tjera përfshijnë investimet në kapital natyror, siç është restaurimi në shkallë të gjerë i ekosistemeve pyjore. Kjo do të sillte shumë përfitime të vlefshme, duke filluar nga forcimi i biodiversitetit dhe zbutja e përmbytjeve deri në thithjen e dioksidit të karbonit nga atmosfera. Për të plotësuar përpjekje të tilla, bankat dhe entitetet e tjera financiare duhet të mbajnë përgjegjësi për praktikat e huadhënies që ushqejnë krizat e natyrës dhe ato klimatike.
Disa vendimmarrës e njohin këtë imperativ. Fondi Monetar Ndërkombëtar ka botuar udhëzime të gjera për një rimëkëmbje të gjelbër dhe drejtoresha menaxhuese e FMN-së, Kristalina Georgieva ka bërë thirrje që kushtet mjedisore të merren parasysh në paratë që u jepen korporatave për t’i shpëtuar nga falimentimet. Qeveria franceze tashmë po ndjek një qasje të tillë.
Për më tepër, Bashkimi Europian po harton një plan të gjelbër rimëkëmbjeje nga COVID-19 që do të plotësonte Marrëveshjen e Gjelbër Europiane, e cila synon të restaurojë biodiversitetin dhe të përshpejtojë zhvendosjen në një ekonomi me karbon zero. Një grup prej 180 politikanësh europianë, ndërmarrjesh, sindikatash, grupe aktivistësh dhe organizatash publikuan kohët e fundit një letër ku u kërkohej liderëve të BE-së që të miratonin masa stimuluese të gjelbra.
Por, për të arritur një rimëkëmbje të qëndrueshme globale, do të duhej që edhe shumë qeveri të tjera të përqafojnë politikat e rimëkëmbjes së gjelbër. Dhe, deri më tani, shumë po bëjnë të kundërtën, duke i drejtuar burimet drejt industrive dhe aktiviteteve që shkatërrojnë mjedisin.
Për shembull, sipas hulumtimit nga Stiglitz dhe Stern, financimet e ndihmës së pakushtëzuar për linjat ajrore janë më të këqijat në aspektin e ndikimit ekonomik, shpejtësisë dhe metrikës së klimës. E megjithatë, miliarda para po kanalizohen drejt linjave ajrore, shpesh me shumë pak kushte dhe kufizime.
Në fakt, sipas një raporti të fundit të Indeksit të Stimulit të Gjelbër, më shumë se një e katërta e shpenzimeve të zbatuara deri më tani në 16 ekonomi të mëdha ka të ngjarë të shkaktojnë dëme të konsiderueshme dhe të qëndrueshme mjedisore. Disa, siç është administrata e presidentit amerikan Donald Trump, gjithashtu kanë lehtësuar rregullat ekzistuese mjedisore, me qëllim që të ndihmojnë ndotësit e mëdhenj të rimarrin veten.
Kjo qasje është gjithnjë e më e vështirë të justifikohet. Të mos harrojmë, pak para pandemisë, vendet po përjetonin zjarre të mëdhenj dhe përmbytje shkatërruese. Ndërkohë që ndryshimet klimatike përparojnë, kushtet ekstreme të motit që shkaktojnë fatkeqësi të tilla do të bëhen më të shpeshta dhe të rënda.
Politikanët dhe interesat vetjake mund të përpiqen të largojnë vëmendjen nga sfidat e ardhshme. Por kjo nuk do të parandalojë krizat në të ardhmen. Sigurisht që nuk do t’i bëjë ata të presin derisa të përfundojë rikuperimi nga kriza e COVID-19. Përkundrazi, një kthim në punë si zakonisht mund të shpejtojë ardhjen e tyre.
Në vend që të vazhdojmë të kalojmë nga njëra kriza në një tjetër, ne duhet të ndërtojmë sisteme më elastike sot. Vendosja e ruajtjes dhe restaurimit të mjedisit në qendër të rimëkëmbjes nga COVID-19 është pika e përsosur nga mund t’ia nisim.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. The Planet After the Pandemic