Gjetja e fjalëve të duhura në masën dërrmuese të të vërtetave të rëndomta rreth luftës dhe paqes që na rrethojnë këto ditë është një sfidë.
Do të përpiqem të tregohem aq me këmbë në tokë sa të mundem dhe nuk do të lejoj që emocionet e mia të mjegullojnë qasjen time – as keqardhjen time për njerëzit e sulmuar, as frikën time për miqtë dhe kolegët e mi në Ukrainë, apo zemërimin tim për regjimin që kryen këto krime.
Akti gjithëpërfshirës i luftës që Rusia e Vladimir Putin po kryen kundër Ukrainës ka tronditur botën. Ky reagim është njerëzor dhe legjitim. Por, për t’i bërë gjërat edhe më keq, lufta ka frymëzuar gjithashtu një numër të madh njerëzish të dalin me urrejtjen e tyre ndaj demokracisë dhe të brohorasin agresionin e Rusisë si një akt heroizmi anti-perëndimor.
Çfarë do të thotë e gjithë kjo? Ajo tregon se vetëkënaqësia e shoqërive demokratike ndaj të gjitha llojeve të regjimeve autoritare dhe diktatoriale në emër të ideologjisë dhe fitimit ka shkuar shumë larg. Populli i Ukrainës tani po e paguan çmimin. Përgjigja për këtë është: është koha për të rikthyer demokracinë.
Por për ta bërë këtë, duhet të sqarojmë disa gjëra.
Së pari, duhet të ndalojmë politikëbërjen ahistorike. Evropa është e varur nga gazi rus dhe mënyra se si ndodhi kjo është një shembull i poshtër i neglizhencës nga brezat e politikëbërësve injorantë.
Ndër shumë faktorë të tjerë, politikëbërja ka nevojë për njohuri që burojnë nga përvoja historike. Po të ishte kështu, harta e furnizimit me energji të Evropës do të dukej shumë ndryshe sot.
Në kohën kur isha student, kam jetuar një herë në një apartament në Berlin që kishte ngrohje me qymyr, si shumica e apartamenteve në Berlin në atë kohë.
Shtëpia kishte tuba gazi funksional, por të shkëputur. Kur e pyeta pronaren time pse nuk përdorte gaz, ajo u përgjigj me një ton të hutuar: “Djalosh, pse do t’i besoja gazit rus?
Njohja e historisë dhe zotërimi i saj në të gjitha aspektet e saj, të mira dhe të këqija, duke ditur se ajo kurrë nuk i përket vetëm një populli, është themeli i politikëbërjes së informuar. Është mënyra për t’iu kundërvënë narrativave të heshtura, por vdekjeprurëse si ajo e Putinit, se Ukraina ishte krijim i Leninit – dhe kundër-narrativave të paraqitur nga ambasada e SHBA-së në Kiev.
Ne duhet të shkëputim simbiozën mashtruese dhe vdekjeprurëse të demokracisë dhe turbo-kapitalizmit neo-liberal. Ky i fundit e ka sjellë veten në prag të krizës dhe duhet ta ndalojmë përpara se dëmi të jetë i pariparueshëm.
Por arsyet e krizës së tij janë të ndryshme nga ato të demokracisë. Ata qëndrojnë në devijime, lakmi personale dhe në korruptimin e një sistemi për të lejuar një përqendrim të tepruar të pasurisë dhe fuqinë e nënkuptuar që vjen me të. Dhe e gjithë kjo përtej çdo kontrolli.
Ne duhet të rizbulojmë ndjeshmërinë në politikë. Njerëzit duhet të bëhen qendra e politikëbërjes. Krijimi i politikave me bazë njerëzore deri më tani ka mbetur një frazë boshe, e gjetur në dokumentet e OKB-së. Duhet ta bëjmë realitet. Ne kemi nevojë që politikanët të rifitojnë aftësinë për të dëgjuar njerëzit, ankesat dhe dëshirat e tyre dhe për të vepruar duke pasur në mendje ata. Ose këtë, ose t’i mbajmë ata përgjegjës.
Por ne kemi nevojë për forma të ndryshme përfaqësimi që kjo të ndodhë. Partitë politike si instrumente për përjetësimin e sistemeve klienteliste nuk përfaqësojnë vullnetin e popullit. Ato janë kthyer në makineri të represionit të popullit, duke i detyruar ata të mbajnë anë, duke imponuar narrativat e tyre. “Nëse nuk jeni me ne, jeni kundër nesh.” Kjo nuk ka lidhje me demokracinë, ky është thelbi i diktaturës. Ne duhet t’i ndryshojmë këto.
Kjo mund të tingëllojë si një ëndërr në shumë vende të Ballkanit. Por nuk është e pamundur, edhe nëse duket e largët. Nuk mund t’i lejojmë kleptokratët të vazhdojnë të vulosin atë pak mirësjellje që ka mbetur. Nëse e bëjmë këtë, nuk bëhemi gjë tjetër veçse çerdhe për Putinët e vegjël. Sot, secili prej nesh ka mundësinë të shikojë drejtpërdrejt dhe me ngjyra pse nuk mund ta lejojmë këtë të ndodhë. Me çdo minutë të kësaj gjakderdhjeje, ne duhet të pyesim veten se përse e kemi lënë të arrijë deri në këtë pikë.
Ne kemi nevojë për shumë më tepër ndjeshmëri, por gjithashtu duhet të përcaktojmë kufijtë. Shumë shoqëri liberale e kanë interpretuar gabim tolerancën si laissez-faire. Forcat e errëta kanë rrëmbyer mundësinë për të lulëzuar dhe për të hyrë në rrjedhën kryesore. Falë mediave sociale, fjalët e shqiptuara nga individë të trashë dhe shpesh të dehur janë kthyer në teori konspirative me audiencë në mbarë botën. Ne duhet të gjejmë mënyra për të kufizuar përhapjen e kësaj dërdëllitjeje. Toleranca nuk mund ta justifikojë injorancën.
Ekziston e drejta për informim, por jo ajo për të qenë injorant. Ne duhet të zbatojmë të drejtën e parë për të luftuar të dytën. Dhe, informacion do të thotë fakte të vërtetuara, të kontrolluara dhe të rikontrolluara, sipas mënyrës së gazetarisë së vjetër.
Ne kemi nevojë për solidaritet. Për muajt e ardhshëm, kjo do të thotë solidaritet me popullin e Ukrainës, me qindra mijëra refugjatë që vijnë nga Ukraina dhe njerëzit e gatshëm për t’i ndihmuar ata. Por, marrja e këtyre njerëzve duke lënë qëllimisht të tjerë të mbyten në Mesdhe nuk është solidaritet, por njëanshmëri.
Ne duhet të detyrojmë përfaqësuesit tanë të kuptojnë dhe të ushtrojnë solidaritet me të gjithë anëtarët e shoqërive tona, pavarësisht se sa ditë, javë apo shekuj kanë qenë pjesë e këtyre shoqërive. Kjo nuk është një sfidë më e vogël. Ne duhet të bëjmë të qartë se tregu i lirë nuk është ilaç për sëmundjet sociale; shumë shpesh, ai është shkaku i tyre.
Bota rreth nesh ka ndryshuar brenda natës, dhe ne po merremi shumë ngadalë me këtë. Ne kemi luksin që i mungon popullit të Ukrainës – koha për të menduar. Ne duhet të mësojmë nga kjo: ne duhet t’i bëjmë shoqëritë tona, demokracitë tona, më elastike.
Lufta në Ukrainë ka përmbysur ëndrrën evropiane për paqe në këtë kontinent – një iluzion i mirë në fakt, duke pasur parasysh luftërat jugosllave dhe post-jugosllave. Disa kanë filluar të kuptojnë sfidën e kohës. Ne duhet të jemi në gjendje të mbrohemi kundër atyre që synojnë të shkatërrojnë demokracinë. Duhet t’i kundërvihemi përballjes në mënyrë apo formë.
Yuval Noah Harari kishte shumë të drejtë në artikullin e tij të fundit të shkurtër në The Guardian në Mbretërinë e Bashkuar, kur tha se Putini tashmë e ka humbur luftën, pavarësisht nga betejat ai mund të fitojë ende. Por Harari gabon kur shton se: “Për kombet e shtypura, urrejtja është një thesar i fshehur”.
Unë kam lindur dhe jam rritur në Rumani, ku inati ndaj çdo gjëje ruse qëndron thellë në kujtesën kolektive. Përvoja historike krijoi mitologjinë e mosbesimit dhe përvoja sovjetike iu shtua kësaj. Por unë nuk mund të shoh ndonjë “thesar” në këtë. Është një burim i komplekseve transgjenerative të inferioritetit.
Gjyshi im, i cili ishte shumë i vjetër për të luftuar në Luftën e Dytë Botërore, dhe nuk kishte asnjë lidhje me nazistët, kaloi disa vjet në një gulag, në një minierë qymyrguri në Donbas, për faktin e thjeshtë se ishte gjerman etnik. Ai nuk u shërua kurrë fizikisht. Por të paktën u kthye, ndryshe nga më shumë se një e treta e shokëve të tij të burgosur.
Historia e tij dhe trashëgimia ime rumune mund të ishin të mjaftueshme për të justifikuar një shkallë të caktuar rusofobie. Në vend të kësaj, i kushtova vite të jetës sime studimit të gjuhës dhe historisë ruse, por edhe letërsisë, artit dhe kulturës. Sindroma e Stokholmit? Jo, ishte dëshira e thjeshtë për t’u rritur përtej bagazhit tim të trashëguar psikologjik dhe kulturor, për të vërtetuar se mund ta përcaktoj vetë narrativën.
Por arrita në përfundimin se roli i Rusisë në Evropë është të paktën ambivalent dhe se ne duhet të përballemi me të. Në një mënyrë miqësore, në kohë paqësore, dhe në një mënyrë më pak miqësore, në kohë si këto.
Pse ta përmend këtë? Sepse urrejtja nuk është një thesar, por një mallkim. Ballkani mund të na japë argumente të shumta për këtë tezë. Më duhet të kundërshtoj Hararin edhe për një çështje tjetër. Nuk janë këto ditët e fundit që vërtetuan se ukrainasit janë një komb. Ata janë një komb sepse kështu thonë. Askush, përfshirë Putinin, nuk ka të drejtë ta vërë në dyshim këtë.
Kombet nuk janë në thelb të qytetërimit evropian. Është aftësia për të parë përtej kufijve, veçanërisht ato të imponuara nga pushtetarët tanë. Forca e Evropës është forca për të kapërcyer, për t’u bashkuar me të tjerët dhe për të zhvilluar ëndrra të përbashkëta bazuar në përvojat e përbashkëta. Kjo ndonjëherë ka qenë konfrontuese dhe herë të tjera ka qenë bashkëpunuese. Sot nga jashtë duket si një kulturë që i mbaron vrulli dhe vizioni. Por, megjithëse mund të jetë gjëja e fundit që ai do të dëshironte të bënte, Putini mund t’i ketë bërë një nder Evropës. Kam lexuar shumë se këto ditë kanë qenë një thirrje zgjimi në të gjithë Evropën. Le të shpresojmë që kjo është e vërtetë.
Ne duhet të investojmë për ta fituar narrativën. Ukraina na tregon se është e mundur. Ka shumë arsye bindëse pse një demokraci, sado e papërsosur të jetë, është gjithmonë e më preferueshme se autokracia apo diktatura. Pyetni mijëra njerëz të arrestuar në Rusi këto ditë, sepse ata shprehën një mendim të thjeshtë: jo luftë. Pyetni popullin e Ukrainës nëse ata preferojnë demokracinë e tyre, të papërsosur, të skandalizuar dhe të korruptuar ndaj regjimit të Putinit. Ata po e japin përgjigjen tani.
Ne duhet ta ndërtojmë narrativën mbi sakrificën e njerëzve në Ukrainë. Të paktën këtë ua kemi kaq borxh. Nuk është urrejtja ajo që mban rezistencën, por shpresa.
Ky mund të ishte një fund i bukur për këtë rubrikë. Por premtova se do të tregohem racional. Pra, duhet të rivendosim vlefshmërinë e parimeve të së drejtës ndërkombëtare.
Erozioni i tyre ka nisur shumë kohë më parë dhe është pjesë e strukturës së OKB-së. Merrni si shembull instrumentin absurd dhe të vjetëruar të anëtarësimit të përhershëm dhe të drejtës së vetos në Këshillin e Sigurimit.
Tani është momenti për ta rishqyrtuar këtë çështje. Rusia duhet të përjashtohet nga Këshilli i Sigurimit; OKB-ja duhet të reformojë në dimensionin e saj politik. Atëherë, ligji ndërkombëtar e ka një shans. Dhe, sipas këtyre parimeve, bota do të jetë një vend më i mirë vetëm kur Putini të dalë në gjyq për krime kundër njerëzimit.
Opinionet e shprehura janë vetëm ato të autorit dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.
