Julinda Qerolli është gjimnaziste dhe rastësisht mësoi se familja e saj kishte banuar në gjurmët e amfiteatrit të Durrësit deri në vitin 1969. Prej asaj kohe, Julinda është kurioze të mësojë më shumë për historinë e qytetit.
“Që nga ajo ditë fillova të përfytyroj se si do të kishte qenë jeta ime në rrugicat, ku më vonë u zbulua monumenti i madh. Nisa të interesohem më shumë për qytetin dhe për familjet e tij në të kaluarën, por edhe për njerëzit që e kanë populluar atë,” tha Julinda, 18 vjeç.
Sipas historianëve dhe ekspertëve në Durrës, interesi i të rinjve për të njohur vendlindjen duhet nxitur me të gjitha mënyrat. Një formë ka qenë përfshirja në kurrikulën shkollore të tekstit “Të njohim vendlindjen”; i zëvendësuar tashmë prej vitesh me leksione më të përgjithshme.
“Njohja e vendlindjes ose bëhet e plotë, ose nuk bëhet fare,” tha historiani Hasan Ulqini, kritik me vendimin e Ministrisë së Arsimit.
“Kjo nuk ndikon për mirë në formimin e nxënësve. Veçanërisht për qytetin e Durrësit që ka një histori të gjatë dhe ku ndërthuren kulturat e vendasve ilire dhe shqiptarë me ato të qytetërimeve të tjera pranë,” shtoi ai.
Interesimi i të rinjve për familjet e shquara durrsake ka motivuar edhe punën kërkimore të një grupi të rinjsh intelektualë, që i konsiderojnë figurat njerëzore të qytetit si busull të trashëgimisë.
Studiuesi Dorian Hatibi po punon për hartimin e një libri historik mbi periudhën 1900 – 1990. Ai I tha BIRN se “qyteti antik ka një histori mjaft të pasur me kontribute të njerëzve të shquar, por ndonjëherë ata trajtohen në optikën e periudhave të veçanta historike si monarkia apo komunizmi”.
“Unë kam identifikuar 12 familje, kontributet e të cilave për qytetin fillojnë që nga ditët e shpalljes së Pavarësisë, për të vijuar në periudhat e mëvonshme në mënyra të ndryshme,” tha Hatibi.
Autor i një libri të titulluar “Historia e Durrësit”, Hatibi thotë se trashëgimia monumentale dhe materiale e qytetit është e lidhur me njerëzit që kanë sjellë progres ndër shekuj.
“Turistët apo qytetarët që kalojnë pranë mureve rrethuese bizantine kanë mësuar se ato janë ndërtuar në kohën e perandorit Anastas i Parë, po shumë pak prej tyre e dinë se perandori i Bizantit që e fortifikoi dhe i dha siguri qytetit në shekullin e 6-të ishte nga Durrësi dhe se kishte jetuar njëfarë kohë në qytetin e tij të lindjes,” shtoi Hatibi.
Në një bashkëbisedim me të rinjtë të organizuar nga grupimi “Busulla e Trashëgimisë”, pedagogu Redi Myshketa ndau historinë e familjes së tij si dhe disa përshtypje për durrsakët.
“Familjet durrsake gjithmonë kanë qenë pranuese dhe si vlerë të madhe kanë patur tolerancën,” tha ai.
Myshketa vërejti se toleranca dhe solidariteti i kanë shërbyer qytetit edhe kohët e fundit, kur lëvizjet e mëdha demografike e 2-3 fishuan numrin e banorëve të qytetit të Durrësit.
Për njerëzit e qytetit në periudhën e mesjetës së vonë flet edhe arkitekti Artan Kacani, njëherësh planifikues urban.
Sipas Kacanit, gjithçka në Durrës duket si një gjëagjëze urbane, pasi qendra e qytetit ka lëvizur disa herë për shkaqe të ndryshme.
“Shtëpitë qëndronin ngjeshur me njëra- tjetrën dhe familjet kishin hapur 70 puse uji, të cilat sidoqoftë nuk mjaftonin për të shuar etjen dhe nevojat e tjera,” tha Kacani. “Kjo e bënte të domosdoshëm solidaritetin mes banorëve,” shtoi ai.
Për studiuesin Hasan Ulqini, sistemi arsimor do të duhet t’i japë një rëndësi më të madhe historisë së vendlindjes.
“Teksti shkollor “Të njohim vendlindjen” dhe lënda përkatëse ishte një bazë e mirë për të nxitur shkallën e njohjes, por edhe imagjinatën e fëmijëve dhe të rinjve për Durrësin dhe njerëzit e tij në shekuj,” përfundoi ai.