Në pesë vitet e fundit apo më shumë, Arabia Saudite ose po ndiqte Emiratet e Bashkuara Arabe ose thjesht mungonte në të gjitha çështjet kryesore strategjike në Gjirin Persik, Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut. Por Mbretëria tani është rishfaqur si një lojtar kryesor rajonal – me një listë dëshirash të politikës së jashtme.
Arabia Saudite iu kthye interesave e problemeve të brendshme sepse ardhja në pushtet e princit të kurorës Mohammed bin Salman (i njohur gjerësisht si MBS), tani sundimtari de facto i Mbretërisë, shkaktoi një rishpërndarje të madhe të pushtetit brenda familjes në pushtet dhe strukturave politike dhe ekonomike të vendit. Kjo konsumoi energjinë e të gjitha institucioneve kryesore shtetërore, ndërsa shumë nga aleatët e Arabisë Saudite prisnin të shihnin se kush do të dilte në krye.
Profili i ulët rajonal i Mbretërisë gjatë riorganizimit të saj të brendshëm ishte gjithashtu i kujdesshëm duke pasur parasysh mjedisin e jashtëm – veçanërisht presionin nga Shtetet e Bashkuara, për dekada aleati kryesor i vendit. Në janar 2020, presidenti Donald Trump i dha dritën jeshile një plani paqeje në Lindjen e Mesme që ishte i pamundur që izraelitët dhe palestinezët ta pranonin e aq më pak ta vinin atë në zbatim, dhe kërkoi që aleatët e Gjirit të Amerikës, veçanërisht Arabia Saudite, ta mbështesin atë. Në disa kryeqytete rajonale u mbajtën disa biseda për propozimin dhe konferenca luksoze për ta diskutuar atë.
Por krerët e mençur në rajon e dinin se plani i Trump ishte thjesht biseda të pavlera që do të largoheshin sapo arkitektët e papërvojë të propozimit të mos ishin më në Shtëpinë e Bardhë. Arabia Saudite mirëpriti vizitorët dhe organizoi shfaqje me valle tradicionale me shpata për të argëtuar personalitetet e SHBA-së, por gjithsesi zgjodhi të qëndronte mënjanë.
Kur administrata e presidentit Joe Biden mori detyrën, sauditët e ndjenë rrezikun. Problemi i vërtetë nuk ishte qëllimi i deklaruar i Biden për ta trajtuar Arabinë Saudite si një “shtresë e ulët” pasi SHBA-ja arriti në përfundimin se MBS kishte miratuar vrasjen e vitit 2018 në Stamboll të gazetarit disident saudit Jamal Khashoggi. Politikëbërësit në Riad u shqetësuan për bindjen e administratës Biden se Amerika duhet ta ripozicionojë veten strategjikisht në Lindjen e Mesme duke u larguar nga angazhimet e saj për të garantuar sigurinë për shtetet e Gjirit dhe duke ushqyer një mirëkuptim të ri me Iranin. Kjo çoi në një përpjekje për të ringjallur mendimin që çoi në marrëveshjen bërthamore të vitit 2015 me Iranin nën administratën e presidentit Barack Obama.
Inaugurimi i Biden shënoi herën e dytë në një dekadë që Arabia Saudite u bind se SHBA-ja mund të ndryshonte papritur një nga pozicionet e saj të kahershme të politikës së jashtme. Kjo ndodhi gjithashtu në vazhdën e kryengritjeve arabe të vitit 2011, kur Amerika vendosi të braktiste aleatët e vjetër, kryesisht presidentin egjiptian Hosni Mubarak, dhe të përkrahte një valë ndryshimi që Arabia Saudite dhe fuqitë e tjera tradicionale në botën arabe e kishin konsideruar jashtëzakonisht të rrezikshme. Politikëbërësit sauditë arritën në përfundimin se Mbretëria (dhe familja mbretërore) nuk duhet të mbështetet te SHBA-ja për sigurinë, gjë që ndihmon për të shpjeguar përpjekjet e vendosura të Mbretërisë për të siguruar oborrin e saj.
MBS ka shkuar përtej margjinalizimit të rivalëve dhe riorganizimit të strukturave të pushtetit të Mbretërisë. Ai gjithashtu ka transformuar në mënyrë delikate bazën e sundimit të regjimit duke i dhënë fund aleancës së tij me sektin puritanik vehabist të Islamit Sunit. Njëkohësisht ai ka mbrojtur reformat sociale – që prekin të drejtat e grave, ndërveprimet sociale dhe argëtimin – në një Mbretëri që gjatë gjithë historisë së saj ka qenë e mbushur me masa shtrënguese kulturore. Princi po ndërton një strukturë të re pushteti, elektorat politik dhe burim legjitimiteti.
Në ditët e sotme, MBS po i kthen energjitë e tij edhe në çështjet rajonale. Turi i tij në Egjipt, Jordani dhe Turqi në qershor nuk ishte thjesht një shfaqje e fuqisë financiare të Arabisë Saudite në një kohë kur pothuajse të gjitha vendet e Lindjes së Mesme jo-eksportuese të naftës po hasin vështirësi ekonomike në rritje. Më e rëndësishmja, udhëtimi tregoi se Mbretëria është përsëri një nga aktorët më me ndikim të rajonit.
Vizita e MBS në Turqi ishte një fitore e dukshme për Mbretërinë, dhe jo vetëm sepse lidhjet dypalëshe ishin tensionuar nga vrasja e Khashoggi-t, e cila u krye në konsullatën saudite në Stamboll. Për më shumë se një dekadë, Turqia ishte mbështetja më e zëshme – dhe baza kryesore – e forcave politike islamike që Arabia Saudite i konsideronte si kërcënime për stabilitetin rajonal. Por presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan, teksa përballet me një krizë ekonomike të thelluar në vend, e kuptoi nevojën për të përmirësuar marrëdhëniet mes vendeve.
Grushti më i madh diplomatik i Arabisë Saudite, megjithatë, do të jetë vizita e Biden në Mbretëri këtë javë. Ndërsa udhëtimi i tij mund të jetë kryesisht pasojë e rritjes së fundit të çmimeve të energjisë, të shkaktuara nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia, ai do të nënvizonte se Mbretëria nuk duhet të shmanget, aq më pak të antagonizohet.
Arabia Saudite do t’i përdorë këto fitore për të siguruar tre objektiva. Së pari, do të pohojë në mënyrë delikate se është fuqia kryesore arabe dhe sunite. Kjo është më shumë se një çështje prestigji. Ajo e bën Mbretërinë një bashkëbisedues kyç në çdo marrëveshje diplomatike me Iranin. Së dyti, Mbretëria dëshiron të ndikojë në rrjedhën e bashkëpunimit arabo-izraelit, veçanërisht në lidhje me çështjen gjithnjë e më të rëndësishme të eksporteve të gazit natyror nga Mesdheu Lindor në Evropë. Dhe së treti, sauditët synojnë të luajnë një rol të rëndësishëm në formësimin e rendit të ri që do të shfaqet në Mesdheun Lindor, veçanërisht të ardhmen e Libanit dhe Irakut, si dhe në përcaktimin e ritmit të kthimit të Sirisë në politikën arabe.
Pothuajse 50 vjet më parë, përpara se të niste turin e tij të parë në Lindjen e Mesme dhe në Gji pas Luftës së Yom Kipur, Sekretari Amerikan i Shtetit, Henry Kissinger, vuri në dukje se në shumë mënyra Riadi do të ishte destinacioni i tij më i rëndësishëm. Perceptimi i tij mbetet i vërtetë edhe sot. Ndërsa Arabia Saudite kthehet në rrafshin rajonal, të kuptuarit e dinamikës së saj të brendshme dhe objektivave të jashtme është po aq vendimtare sa kurrë më parë.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. What Saudi Arabia Wants