Shtatë shoqata shqiptare të biznesit iu drejtuan me një letër lutëse guvernatorit Gent Sejko të Bankës së Shqipërisë dhe ministres së Financave Delina Ibrahimaj, duke i paralajmëruar se forcimi i lekut po eliminon aftësinë e vendit për të prodhuar gjërat më bazë dhe po e kthen Shqipërinë në një vend importues edhe më të madh nga sa ka qenë më parë.
“Rënia e monedhës euro në raport me monedhën vendase (lek) në nivelet më të ulëta historike, ka dëmtuar dhe vazhdon të dëmtojë rëndë një pjesë të konsiderueshme të subjekteve të biznesit, gjë e cila shoqërohet me impakte shumë negative në ekonominë e vendit në përgjithësi,” shkruhet në letër.
“Zhvlerësimi i monedhës euro ka dëmtuar shumë rëndë industrinë prodhuese, eksportuese dhe turizmin vendas duke drejtuar shumë subjekte drejt falimentimit,” shkruhet më tej në letër. “Ky fenomen negativ ju kushton masivisht qytetarëve shqiptarë humbjen e vendeve të punës, reduktimin e mundësive për vende të reja pune dhe në mënyrë të pashmangshme, mosrritjen në vazhdimi të pagës,” shënohet më tej në letër.
Shoqatat reaguan pasi monedha shqiptare pësoi një forcim të ri gjatë javëve të fundit, duke shënuar një rekord të ri historik. Euro kushton aktualisht 111 lekë ndërsa dollari amerikan, 101 lekë. Euro pati kushtuar 140 lekë deri në vitin 2016, kur filloi të forcohej për të shënuar rekorde të njëpasnjëshme.
Në vitin 2018, Banka e Shqipërisë ndërhyri duke blerë qindramilionë euro përkundrejt lekëve, me synimin për të ndaluar forcimin e mëtejshëm. Ndërhyrja nuk është se ndihmoi shumë ndërsa normalisht, nën regjimin monetar të vendit, i zgjedhur në vitin 1992 dhe që përcakton kurs të lirë luhatës, nuk rekomandohen ndërhyrje të tilla.
Nga ana tjetër, shkaqet e forcimit janë të debatueshme. Shumë bëjnë me shenjë nga deficiti tregtar dhe deficiti i llogarisë korrente të vendit, të cilat sugjerojnë se zyrtarisht në Shqipëri dalin qindramilionë euro për importe mallrash dhe shërbimesh nga sa hyjnë nga eksportet, si tregues i mungesës së shpjegimeve të forcimit me burime të ligjshme. Për më tepër, forcimi i monedhës duket se nisi në vjeshtën e vitit 2016, periudhë gjatë së cilës Shqipëria u bë e famshme për prodhim masiv të kanabisit në të gjithë territorin e vendit.
Forcimi i monedhës si pasojë e flukseve të tilla hyrëse të papritura është një fenomen ekonomik i studiuar në shumë vende. Ekonomistët e konsiderojnë si një lloj mallkimi. Emri zyrtar i fenomenit është “sëmundja holandeze”. Këtë emër e ka marrë për shkak se një fenomen i tillë goditi Holandën në fillim të viteve 1950. Në Holandë në atë kohë u zbulua një rezervë gazi, e cila, duke u eksportuar, solli të ardhura të stërmëdha. Të ardhurat në valutë të fortë sollën rrjedhimisht forcimin e monedhës vendëse ndërsa forcimi i monedhës, i bëri eksportet e Holandës për mallra të tjera shumë të kushtueshme dhe importet, shumë të lira.
Efekti final është që importet e lira të sjella nga monedha vendëse e fortë, eliminojnë në konkurrencë të hapur prodhimin vendës. P.sh., sot në Tiranë, një litër qumësht importi kushton pothuajse po aq sa edhe një litër qumësht prodhim vendës. Nëse leku forcohet më tej, qumështi i importit do të eliminojë aftësinë prodhuese të vendit.
Fenomeni duket se mund të zgjidhet vetëm me luftë kundër parave të pista. Në të kundërt, importi i mallrave do të bëhet aq i lirë sa prodhimi vendës thjeshtë do të mbytet nga konkurrenca.