Numri i raportuar i vdekjeve në mesin e palestinezëve në Gazë tani tejkalon 25,000 dhe ende nuk ka asnjë fund në horizont për luftimet, as ndonjë qartësi mbi objektivat strategjike të Izraelit. Debatet rreth asaj se çfarë duhet të vijë përfundimisht pas luftës janë duke u intensifikuar. Shtetet e Bashkuara kanë qenë gjithnjë e më të zëshme në thirrjen e tyre për përpjekje të reja drejt një zgjidhjeje me dy shtete, e cila ka qenë politika e Bashkimit Evropian dhe e pjesës më të madhe të komunitetit ndërkombëtar për vite me radhë. Nisma Arabe e Paqes synon gjithashtu të krijojë dy shtete për dy popujt që banojnë midis Detit Mesdhe dhe lumit Jordan.
Por kryeministri izraelit Binyamin Netanyahu ka deklaruar edhe një herë në mënyrë eksplicite kundërshtimin e tij: “Nuk do të bëj kompromis për kontrollin e plotë të sigurisë izraelite mbi të gjithë territorin në perëndim të Jordanisë – dhe kjo është në kundërshtim me një shtet palestinez.” Kjo konfirmon atë që shumë kishin dyshuar prej kohësh: për vite me radhë, politikat e tij kanë kërkuar të bllokojnë të gjithë lëvizjen drejt një zgjidhjeje me dy shtete dhe ia kanë dalë në masë të madhe.
Fatkeqësisht, përkrahësit e zgjidhjes me dy shtete nuk kanë një pozicion dominues në diskursin aktual publik, as në Izrael, as në territoret palestineze. Me shpërthimin e luftës, emocionet janë të larta dhe ekstremistët nga të dyja palët kanë përfituar politikisht. Ekziston një ndjenjë e thelluar armiqësie të ndërsjellë dhe vëmendje e pakët i është kushtuar mundësive afatgjata për paqe. Por kjo përfundimisht do të ndryshojë, duke lejuar potencialisht forma më konstruktive të diskursit.
Sigurisht, kalimi nga lufta aktuale drejt një të ardhmeje me dy shtete nuk do të jetë i lehtë. Çështjet kufitare duhet të zgjidhen, së bashku me statusin e Jerusalemit (ndoshta aspekti më i ndjeshëm i mosmarrëveshjes për të dyja palët). Vendbanimet e shumta të paligjshme hebreje në territorin e pushtuar mbeten një nga pengesat më të mëdha dhe më të dukshme për përparimin.
Por një zgjidhje eventuale me dy shtete nuk është aq e paimagjinueshme apo aq e pakonceptueshme sa sugjerojnë kritikët. Përkundrazi, janë të disponueshme plane të shumta. Disa vite më parë, grupi i ekspertëve amerikanë RAND publikoi një përmbledhje kërkimore vizionare që paraqet “një hark” të qyteteve palestineze të lidhura me hekurudhë moderne si me Gazën në jug ashtu edhe me portin e Haifës në veri.
Problemi, natyrisht, është se zgjidhja me dy shtete nuk është e vetmja zgjidhje. Në skajet ekstreme të spektrit politik izraelit dhe palestinez, opsioni i preferuar është krijimi i një shteti “nga lumi në det”. Në varësi se cila anë do të mbizotërojë, ky ose do të ishte një shtet palestinez që zëvendëson (dhe kështu e shuan) shtetin e izraelit, ose do të ishte një shtet hebre që ka hedhur poshtë idenë e shtetësisë palestineze në këtë zonë.
Po, në teori, mund të parashikohet gjithashtu një shtet i vetëm i hebrenjve dhe palestinezëve që jetojnë në paqe së bashku nën një sistem politik demokratik që garanton të drejta të barabarta për të gjithë. Megjithatë, në praktikë, ky rezultat ndoshta do të donte shekuj që të arrihej. Duke qenë se nuk e kemi në dispozicion atë kohë, kjo nuk llogaritet.
Versioni i Hamasit i “nga lumi në det” gjithashtu nuk llogaritet. Jo vetëm që Izraeli ka të drejtë të mbrohet, por ekzistenca e tij mbështetet fuqishëm nga komuniteti ndërkombëtar, si dhe pjesa më e madhe e botës arabe. Ndërsa krahu ushtarak i Hamasit vazhdon të mbrojë opsionin e tij, udhëheqësit e tij politikë ndonjëherë kanë folur për pranimin e një armëpushimi afatgjatë (“hudna”), duke nënkuptuar njohjen de facto të “entitetit sionist”.
Versioni ekstrem izraelit i “nga lumi në det”, i favorizuar tani në mënyrë eksplicite nga elementë të qeverisë së Netanyahu-t, kërkon masa për të “inkurajuar” largimin e më shumë se pesë milionë palestinezëve që jetojnë në Gazë dhe Bregun Perëndimor. Me disa që mbeten të privuar nga të drejtat politike, rezultati do të ishte një shtet i ndërtuar mbi një kombinim spastrimi etnik dhe aparteidi të qartë. Por kjo rrugë ka shumë të ngjarë të çojë në shpërthime të reja dhune dhe konfliktesh, duke e zhytur rajonin në edhe më shumë kaos.
Ndërsa Netanyahu ka shprehur kundërshtimin e tij ndaj një zgjidhjeje me dy shtete, ai nuk e ka bërë të qartë se çfarë rezultati do të favorizonte ai. Duke mos pasur një ide të qartë dhe duke u penguar nga një krizë në tjetrën, ai – qëllimisht ose jo – po e çon Izraelin në rrugën e një shteti të favorizuar nga aleatët e tij më ekstremë, dhe kështu gjithnjë e më larg një paqeje të mundshme.
Duke pasur parasysh alternativat – të cilat nuk mund të quhen as “zgjidhje” – një rezultat me dy shtete mbetet opsioni i vetëm i zbatueshëm për paqen. Pasi të mbarojnë luftimet aktuale (sa më shpejt aq më mirë), të gjitha përpjekjet diplomatike dhe rindërtuese duhet të përqendrohen në kthimin e rajonit në rrugën e dy shteteve. Do të ketë rezistencë nga ekstremistët përkatës që brohorasin “nga lumi në det”, por dikush shpreson që të moderuarit nga secila anë mund të mbizotërojnë përfundimisht me mbështetjen e lojtarëve kryesorë si SHBA-ja, BE-ja dhe shtetet arabe. Ata, dhe vetëm ata, mund të pretendojnë në mënyrë të besueshme se e dinë se cila rrugë do të çojë drejt paqes.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Extremism From the River to the Sea
