Hungaria ka ngjallur zemërim duke u përpjekur t’i bëjë sekret shtetëror detajet e një projekti hekurudhor të financuar nga Kina, edhe pse koronavirusi e ka ndalur vazhdimin e punimeve.
Udhëtimi me tren nga Budapesti në Beograd ngjan si një udhëtim në kohë. Rruga zgjat tetë orë, ashtu si ndodhte 150 vjet më parë kur u ndërtua hekurudha. Vagonët fillojnë të dridhen ndërsa treni arrin shpejtësinë e guximshme prej 40 kilometrash në orë.
Modernizimi i hekurudhës ka qenë në axhendën e Hungarisë për dy dekada, por kritikët thonë se kjo nuk do të realizohet me çdo kusht, sidomos duke qenë se kjo do të përfshijë para nga Kina, e cila po paguan miliarda euro për të ndërtuar një hekurudhë të re.
Megjithatë, qeveria hungareze e ka mbajtur të fshehtë projektin, duke ngritur pikëpyetje serioze në lidhje me transparencën dhe përgjegjësinë.
Më 8 prill, qeveria paraqiti një projektligj për të klasifikuar detajet e planit të hekurudhës Budapest-Beograd, me sa duket për të mbrojtur interesat kombëtare.
Masa erdhi më pak se një javë pasi parlamenti miratoi një ligj polemik në lidhje me situatën e COVID-19, që i dha kryeministrit Viktor Orban të drejtën e qeverisjes me dekret për aq kohë sa ai dëshiron.
Kritikët thonë se “fuqitë e reja” të qeverisë mund të prishin kontrollet dhe ekuilibrat demokratike. Të tjerë shkojnë më tej, duke pretenduar se Hungaria është bërë një diktaturë virtuale, edhe pse ndryshe nga pritshmëritë, parlamenti nuk është pezulluar.
Një votim për projektligjin pritet të mbahet në maj.
Hekurudha do të ndërtohet dhe financohet kryesisht nga Kina si pjesë e Nismës “Një rrip, një rrugë”, një rrjet i ndërlikuar projektesh për të rigjallëruar rrugët tregtare përgjatë Rrugës së lashtë të Mëndafshit.
Kostoja e linjës Budapest-Beograd është shumë e madhe. Ajo shkon deri në dy miliardë euro e vazhdon edhe më tej. Kjo e bën atë investimin më të shtrenjtë hekurudhor në historinë e Hungarisë.
Disa media kritike kanë llogaritur se në rastin më të mirë, do të duheshin 130 vjet për të paguar investimin dhe në rastin më realist, do të duheshin 2,400 vjet.
Qeveria argumenton se investimi është “i interesit më të lartë publik”. Edhe kështu, ajo thotë se publikimi i çdo detaji të marrëveshjes “mund të vërë në rrezik zbatimin e politikës së jashtme të Hungarisë dhe interesave të tregtisë së jashtme”.
Në një debat të zjarrtë parlamentar më 8 prill, politikanët nga partia qeverisëse Fidesz e Orbanit mbrojtën projektin, por harxhuan disa fjalë duke shpjeguar pse ai duhej të ishte një sekret shtetëror.
Gabor Banyai, folësi i partisë Fidesz në debat, argumentoi se “Hungaria do të ishte akoma në Mesjetë, nëse do të ishte bazuar në faktin nëse të gjitha investimet në infrastrukturë japin apo jo fryte”.
Edhe Ura e Varur e Budapestit – një nga pikat kryesore turistike të kryeqytetit – nuk do të ishte ndërtuar nëse financuesit do të mendonin vetëm për një kthim të investimit të tyre, tha ai.
Ministria e Inovacionit dhe Teknologjisë – përgjegjëse për projektin – nuk iu përgjigj kërkesave të shumta nga BIRN për një shpjegim të arsyeve të vendimit për mbajtjen sekret të projektit.
Projekti Budapest-Beograd ka pasur një histori të gjatë dhe polemike në Hungari.
BE-ja filloi një procedurë shkeljeje kundër Budapestit në vitin 2016 për mosrespektimin e ligjeve europiane të prokurimit.
Kur qeveria më në fund ra dakord të hapte një tender, shumë pak vetë u habitën kur Lorinc Meszaros, një mik fëmijërie i Orbanit i cili u bë brenda pak kohësh një manjat, fitoi një kontratë, së bashku me dy kompani kineze.
“Për qeverinë hungareze, me sa duket, ka motive politike në prapavijë”, tha për BIRN Peter Balazs, drejtori i Qendrës së Studimeve të Fqinjësisë në Universitetin e Europës Qendrore (CEU) dhe ish-Komisioneri Europian i Hungarisë.
“Hekurudha Budapest-Beograd është vetëm një mundësi tjetër që Orban të mërzisë Perëndimin dhe të dëshmojë se ai mund të ketë aleatë dhe partnerë jashtë BE-së. Dhe nga ana e biznesit, askush nuk do ta shqyrtojë marrëveshjen, siç do të ndodhte me fondet e BE-së. Këtu nuk ka nevojë për transparencë. Qeveria mund të shpërndajë lirshëm paratë publike.”
Ai shtoi: “Në Europë janë realizuar shumë investime në infrastrukturë dhe në shumicën e rasteve, janë organizuar dëgjesa dhe debate publike. Kjo është në përputhje të plotë me interesin publik, pasi këto investime financohen nga paratë e taksapaguesve. Por në këtë rast, kam frikë se qeveria dëshiron të fshehë diçka.”
Balazs pranoi se që nga zgjerimi lindor i BE-së, përparësi i është dhënë kryesisht zhvillimit të lidhjeve lindje-perëndim ndërsa korridoret e transportit veri-jug janë lënë pas dore.
Por ai tha se Brukseli kohët e fundit ishte përqendruar më shumë në zhvillimin e infrastrukturës së transportit në Ballkanin Perëndimor dhe Hungaria duhet të kishte lobuar për fondet e BE-së në vend që të kërkonte Kinën, veçanërisht tani që diplomati hungarez Oliver Varhelyi është Komisioneri i BE-së për Zgjerimin.
“E kuptoj që hekurudha Budapest-Beograd është e rëndësishme për Serbinë, por shumë më pak për Hungarinë”, tha Balazs. “Për Ballkanin Perëndimor, kjo mund të nënkuptojë lidhjen më të shpejtë të drejtpërdrejtë me Europën Perëndimore. Rajoni do të jetë plotësisht i lumtur nëse dikush e ndërton atë për ta.”
Ekspertët thonë se pyetja që duhet bërë në lidhje me ndonjë investim në infrastrukturë është kush përfiton dhe kush e miraton faturën. Në këtë rast, ata thonë se është Kina që do të përfitojë dhe taksapaguesit hungarezë që do të paguajnë.
Askush nuk e di faturën përfundimtare. Dhe kushtet e marrëveshjes së kredisë me Exim Bank of China – e cila po financon 85 përqind të projektit – do të jenë të klasifikuara.
Kritikët gjithashtu vënë në pikëpyetje arsyetimin ekonomik të projektit duke qenë se linja hekurudhore kalon nëpër Hungari pa lidhur qytete të mëdha. Duket se është përshtatur kryesisht për transportin e mallrave, duke përdorur Hungarinë si një vend transit.
Analistët thonë se Kina po mendon gjëra të mëdha dhe po bën plane të gjata. Ideja është që të lidhë një port që ka marrë në Pire, Greqi, me Europën Perëndimore.
Megjithatë, duhet të ndërtohen ende pjesë midis Pireut dhe Shkupit, dhe Shkupit dhe Beogradit. Dhe puna filloi vetëm vitin e kaluar në pjesën serbe të rrugës Budapest-Beograd.
Agnes Szunomar, një eksperte në Qendrën e Studimeve Ekonomike dhe Rajonale në Budapest, tha se ajo që e shtyn qeverinë kineze është më pak tregtia dhe më shumë vlera simbolike e investimit.
“Motivimi kryesor i Kinës është të jetë i pranishëm në Europë si një vend që është në gjendje të kryejë investime me cilësi të lartë në infrastrukturë”, tha ajo për BIRN.
“Linja hekurudhore Budapest-Beograd do të ishte projekti i tyre kryesor në BE. Ashtu si ura e Peljesacit e ndërtuar në Kroaci, e cila në të vërtetë është projekti i parë kinez i infrastrukturës të financuar nga BE-ja në rajon. Tregtia është gjithashtu e rëndësishme, por hekurudha Budapest-Beograd është vetëm një nga lidhjet e shumta që ata kanë.”
Szunomar përmendi shembullin e lidhjes hekurudhore 10,000 kilometra Skyworth Express midis qytetit polak Lodz dhe qytetit kinez Chengdu, e cila u përurua vitin e kaluar. Trenat duan dy javë kohë për të transportuar mallra kryesisht nga Kina në Europë përpara se të kthehen kryesisht bosh.
Szunomar nuk u befasua nga lajmet që Hungaria planifikon të klasifikojë detajet e marrëveshjes.
“Qeveria hungareze tashmë e klasifikoi studimin e fizibilitetit, kështu që ata ndoshta menduan se ishte më mirë të vazhdohej kështu. Nuk besoj se këtë e kërkuan kinezët.”
Ajo shtoi se sipas të dhënave në dispozicion të publikut, normat e interesit për kreditë e dhëna nga Kina zakonisht nuk janë më të ulëta se normat ndërkombëtare, por ato nuk janë as më të larta.
Ndërtimi do të vonohet nga pandemia e koronavirusit, pasi ka pak shanse që inxhinierët dhe punëtorët kinezë të lejohen të fluturojnë për në Hungari tani afër. Përfundimi i projektit është planifikuar tani më e pakta për në vitin 2022.