Jemeni është zhytur në kriza që nuk mund t’i zgjidhë i vetëm. Nëse aleatët e vet ndërkombëtarë nuk i hedhin një litar, ai rrezikon të gëlltitet nga një det trazire që mund të rrezikojë të gjithë rajonin.
Jemeni nuk është i panjohur me krizën. I ekspozuar ndaj një lufte rajonale të deleguar midis Iranit dhe Arabisë Saudite, i rrënuar nga një degë e rrënjosur e al-Kaedës, i ndarë prej mosmarrëveshjeve fisnore dhe prej një lëvizjeje separatiste, vendi është bërë një shembull i gjithçkaje që shkon keq në botën arabe.
Jemeni ka treguar elasticitet të mrekullueshëm në të shkuarën. Për t’u siguruar që përmbysja e fundit e qeverisë nga lëvizja rebele shia Houthi nuk e përball Jemenin me goditjen vdekjeprurëse që ka shmangur deri më tani, komuniteti ndërkombëtar nuk duhet ta braktisë vendin në atë që mund të jetë ora më në nevojë.
Origjina e lëvizjes Houthi daton në vitin 1991, kur u krijua për të mbrojtur Zaidizmin, një formë e moderuar e Shiizmit, nga cenimi i islamikëve suni. Pas sulmeve në Nju Jork dhe Uashington DC, më 11 shtator 2001, beteja e grupit mori një dimension gjeopolitik, teksa luftëtarët e tij e refuzuan vendimin e Jemenit për të bashkëpunuar me Shtetet e Bashkuara dhe për të rritur bashkëpunimin bilateral të inteligjencës.
Nga 2004 deri në 2010, grupi luftoi gjashtë luftëra kundër qeverisë të Jemenit dhe madje luftoi me Arabinë Saudite. Megjithatë nuk ia doli të zgjerojë ndikimin e vet përtej bastioneve në veri të vendit. Kjo ndryshoi në 2011, kur protestat popullore dhe kaosi politik që buronte nga Pranvera Arabe çoi në paralizimin e gjerë të institucioneve, duke e lejuar Houthis të marshonte krah një ushtrie që refuzoi ta luftonte atë.
Marrja e pushtetit nga ana e grupit i ka frikësuar kundërshtarët e tij, duke i detyruar ata të kërkojnë aleanca të reja që mund të vënë në rrezik sigurinë e shtetit. Në rajonin qendror Marib, shtëpi e impianteve të naftës dhe gazit mbi të cilat mbështetet Jemeni për valutën e jashtme, disa fise janë betuar të luftojnë Houthisët. Rajoni ka qenë bastion i al-Kaedës në Gadishullin Arab (AQAP), një degë e organizatës terroriste globale. Nëse ushtria refuzon të ndihmojë fiset – siç janë gjasat – ata mund të tundohen të kthehen te AQAP.
Situata nuk është më pak e pasigurt në provincat jugore, ku një lëvizje e shkëputur ka qenë aktive që prej 2007. Jugorët janë indinjuar sepse rebelimi Houthi i pengoi planet për përshtatjen e një sistemi federal, që do t’i jepte rajonit më shumë autonomi. Në përgjigje të kësaj, grupet e armatosura kanë zaptuar postblloqet dhe kanë mbyllur portin e Adenit. Rreziku i shkëputjes është shumë real.
Sunitë jugorë janë margjinalizuar që prej një lufte të 1994 që i dha veriorëve kontrollin e shumicës së institucioneve politike të vendit. Shumë në rajon shqetësohen se Houthisët do t’i diskriminojnë ata përsëri. AQAP ka zënë mirë rrënjë në këtë rajon po ashtu, duke nënkuptuar se ekziston mundësia që vendasit të kërkojnë ndihmë për mbrojtje kundër një sulmi të pritshëm Houthi.
Ndërkohë, Jemeni vazhdon të shërbejë si një fushëbetejë në një luftë të deleguar midis Iranit dhe Arabisë Saudite. Irani ka armatosur dhe stërvitur Houthisët, dhe, ndonëse shiizmi i rebelëve ka pak të përbashkëta me atë që praktikohet në Teheran, ata kanë nderuar themeluesin e Republikës Islamike, Ayatollah Ruhollah Khomeini, dhe kanë mbajtur të deleguarin libanez të Iranit, Hezbollahun, si një model për t’u rivalizuar.
Kur Houthisët morën Sana’a, kryeqytetin, në shtator, Arabia Saudite i ndërpreu ndihmat për vendin. Për t’i bërë punët më keq, çmimet në rënie të naftës dhe sulmet mbi gazsjellësit vunë në rrezik një industri hidrokarburesh që siguron 63 për qind të të ardhurave qeveritare. Rënia e fitimeve e çoi Jemenin të parashikojë një deficit buxhetor 3.2 miliard dollarë vitin e shkuar. Nëse trazira nuk pakësohet dhe nëse sauditët nuk vazhdojnë pagesat që kanë siguruar për shumë kohë funksionimin e vendit, Jemeni mund të mos jetë në gjendje t’i mbulojë shpenzimet e veta.
SHBA-ja ka ndjekur rrugën e Arabisë Saudite, duke mbyllur ambasadën e vet dhe duke ngrirë bashkëpunimin e inteligjencës dhe operacionet e kundërterrorizmit. Ky është një gabim. Ushtria e Jemenit është kryesisht e pacenuar, e mbetur në barakat e veta teksa Houthisët marshuan në kryeqytet, dhe ka pak prova që njësitë që punojnë me amerikanët janë besnikë ndaj qeverisë së re rebele. Pezullimi i bashkëpunimit rrezikon t’i japë AQAP dorë të lirë në një vend ku ishte në gjendje të bënte kërdinë edhe kur ishte nën fre.
Jemeni është zhytur në kriza që nuk mund t’i zgjidhë i vetëm. Nëse aleatët e vet ndërkombëtarë nuk i hedhin një litar, ai rrezikon të gëlltitet nga një det trazire që mund të rrezikojë të gjithë rajonin.
Botuar me autorizim nga Project Syndicate, 2015. Ripublikimi nuk mund të bëhet pa lejen e Project Syndicate. Can Yemen Be Saved?