Shumica e ekonomistëve dhe komentatorëve politikë besojnë se marrëveshja e fundit e shpëtimit të Greqisë qe pak më shumë se një analgjezik. Ajo do të ulë dhimbjen për një copë kohë, por problemi i euros do të përshkallëzohet në metastaza dhe progroza është e keqe për monedhën e përbashkët dhe ndoshta për të gjithë BE-në. Por dituria konvencionale ka gjasa që do të rezultojë e gabuar.
Tashmë që bankat e Greqisë janë rihapur dhe qeveria ka bërë pagesat sipas afatit te Banka Qendrore Europiane dhe te Fondi Monetar Ndërkombëtar, a mund të konsiderohet eksperienca e Greqisë si një vend pranë vdekjes si pikë kthese për krizën e euros? Përgjigjja konvencionale është qartazi jo.
Sipas shumicës së ekonomistëve dhe komentatorëve politikë, marrëveshja e fundit e shpëtimit të Greqisë qe pak më shumë se një analgjezik. Ajo do të ulë dhimbjen për një copë kohë, por problemi i euros do të përshkallëzohet në metastaza dhe progroza është e keqe për monedhën e përbashkët dhe ndoshta për të gjithë BE-në.
Por dituria konvencionale ka gjasa që do të rezultojë e gabuar. Marrëveshja mes Greqisë dhe autoriteteve Europian është aktualisht e mirë për të dyja palët. Në vend që të shënojë fillimin e një faze të re në krizën e euros, marrëveshja mund të mbahet mend si kulmimi i një serie të gjatë kompromisesh politike që, duke korrektuar disa nga defektet më të rënda strukture të euros, krijon kushtet për një rimëkëmbje ekonomike europiane.
Që të shprehësh optimizëm të kujdesshëm mbi marrëveshjen e Greqisë nuk do të thotë të mbrosh arrogancën provokative të ish-ministrit grek të financave Yanis Varoufakis apo justifikimet e kota të ministrit gjerman të financave Wolfgang Schäuble. Nuk është as mohim i kriticizmit ekonomik të kushteve të paketës së shpëtimit, kritika të shprehura nga progresistë si Joseph Stiglitz dhe konservatorë si Hans-Werner Sinn.
Argumentet kundër krijimit të monedhës së përbashkët Europiane dhe më pas, lejimit të Greqisë për të mashtruar për të arritur anëtarësinë qenë të vlefshëm pas në vitet 1990 – dhe, në teori, janë ende të vlefshme. Por kjo nuk do të thotë se shpërbërja e euros është e dëshirueshme, apo e tolerueshme. Bashkimi me euron pa dyshim qe rrënues për Greqinë, por ka gjihmonë “mundësi për të rrënuar më tej një komb,” siç e tha Adam Smith 250 vjet më parë, kur humbja e kolonive të Amerikës dukej sikur e kërcënonte Britaninë me katastrofë financiare.
Vlera e madhe e kapitalizmit është që ai përshtatet me kushtet shkatërrimtare dhe madje edhe gjen mënyra për t’i kthyer këto kushte në avantazhe. Shtetet e Bashkuara në mes të shekullit të nëntëmbëdhjetë nuk qenë shumë të përshtatshme për një monedhë të përbashkët dhe një strukturë ekonomike të përbashkët, siç u dëshmua nga Lufta Civile, e cila u provokua po aq shumë nga tensionet e krijuara nga monedha e përbashkët sa edhe nga neveria morale ndaj skllavërisë. Italia ka gjasa do të qe më mirë sot në rast se Garibaldi nuk do të kishte nisur kurrë fushatën e bashkimit.
Por sapo bashkimi ndodh, dhimbja e shpërbërjes së gjendjes politike dhe ekonomike zakonisht është më e madhe se sa përfitimet e mundshme të ndarjes. Ky duket se është rasti i Europës, siç po bëhet e qartë nga opinioni i shumicës së votuesve në të gjitha vendet e eurozonës, përfshirë Gjermaninë dhe Greqinë.
Rrjedhimisht, pyetja nuk qe kurrë nëse monedha e përbashkët mund të shpërbëhet, por se çfarë ndryshimesh politike, sakrificash ekonomike dhe dredhish ligjore do të duhet të ndodhin për ta mbajtur atë së bashku. Lajmi i mirë është që Europa ka disa përgjigje bindëse.
Për më tepër, Europa e ka kapërcyer atë që mund të përshkruhej si “mëkati fillestar” i projektit të monedhës së përbashkët: atë që Traktati i Mahstrihtit ndalonte qeveritë nga “financimet nga autoriteti monetar” i deficiteve buxhetore, pra nga Banka Qendrore Europiane si dhe ndalimi i lidhur me këtë për mbështetje të ndërsjelltë nga qeveritë kombëtare për borxhet e njëra-tjetrës. Në janar, presidenti i Bankës Qendrore Europiane Mario Draghi efektivisht i anashkaloi të dyja pengesat duke nisur një program të lehtësimit sasior aq të stërmadh sa të jetë në gjendje të financojë të gjitha deficitet e qeverive të eurozonës (përfshirë edhe Greqinë) si dhe të mutualizojë (të bashkojë) një pjesë domethënëse të bondeve të tyre aktuale.
Për më tepër, qeveritë e Europës kanë kuptuar me vonesë parimin më themelor të financës publike. Borxhet e qeverisë nuk duhet të ripaguhen kurrë në rast se mund të zgjaten në mënyrë bashkëpunuese ose të blihen me para të re të krijuar rishtaz, të lëshuar nga një bankë qendrore e besueshme.
Por që kjo të jetë e mundur, pagesat e interesave duhet të shlyhen gjithmonë në kohë dhe shenjtëria e kontratave të borxhit duhet të kenë gjithmonë precedencë ndaj premtimeve të tjera elektorale në lidhje me pensionet, pagat dhe shpenzimet publike. Tashmë që kryeministri Alexis Tsipras dhe qeveria e tij është detyruar të pranojë prioritetin e padiskutuar të shërbimit të borxhit publik dhe tashmë që mund të përfitojë nga mbështetja e pakufizuar monetare nga BEQ, Greqia do të ketë shumë pak probleme me mbështetjen e ngarkesës së vet të borxhe, e cila nuk është më e rëndë se sa ajo e Japonisë apo e Italisë.
Në fund, Gjermania, Spanja, Italia dhe shumë vende të tjera europiane kërkuan, për arsye të politikës së brendshme, një postërim ritual të politikanëve radikalë grekë dhe votuesve të tyre të cilët sfiduan hapur institucionet e BE-së dhe kërkesave për politika kursimesh. Pasi arritën këtë, udhëheqësit e BE-së nuk kanë arsye të mëtejshme për të imponuar masa kursimi për Greqinë apo për të zbatuar me rreptësi kushtet e paketës së fundit të shpëtimit. Në vend të kësaj, ata kanë të gjitha incentivat për të demonstruar suksesin e politikave të tyre të “dashurisë së vështirë” duke lehtësuar kushtet e kursimit dhe duke përshpejtuar rritjen ekonomike jo vetëm në Greqi por në të gjithë eurozonën.
Kjo ngre një çështje kyç të cilën qeveria e Tsipras dhe shumë të tjera e keqkuptuan përgjatë të gjithë krizës greke: roli i hipokrizisë konstruktive në ekonominë politike të Europës. Dallimet mes deklaratave publike dhe qëllimeve private, të cilat shfaqen në të gjitha sistemet politike, por që janë shumë më të mëdha në strukturat shumëkombëshe komplekse si BE-ja. Në letër, marrëveshja greke do të imponojë kursime të mëtejshme fiskale, rrjedhimisht duke përkeqësuar rënien ekonomike të vendit. Në praktikë, gjithsesi, objektivat buxhetor do të lejohen të mos realizohen, në rast se qeveria kryen privatizimet e premtuara si dhe reformat në tregun e punës dhe në pensione.
Këto reforma strukturore janë shumë më tepër të rëndësishme se sa objektivat fiskalë, si në terma simbolikë ashtu edhe për pjesën tjetër të Europës dhe për ekonominë e Greqisë. Për më tepër, zgjatja e mbështetjes monetare të BQE-së për Greqinë do të transformojë këto kushte: normat e interesit do të ulen, bankat do të rikapitalizohen dhe kreditimi privat do të bëhet gradualisht i disponueshëm për herë të parë që nga viti 2010. Nëse objektivat buxhetorë do të zbatohen me rreptësi nga monitoruesit e paketës së shpëtimit, gjë që duket e pagjasë, ky përmirësim në kushtet për kreditorët privatë do të mund të kompensojë me lehtësi çdo ngushtim modest të politikës fiskale.
Shkurt, kushtet kryesore tashmë duket se janë krijuar për rimëkëmbje të qëndrueshme të Greqisë. Dituria konvencionale mes ekonomistëve dhe investitorëve ka një histori të gjatë dështimesh në dalimin e pikave të mëdha të kthesës; kështu, besimi pothuajse universal i sotëm që Greqia përballet me depresion permanent nuk është arsye për t’u dëshpëruar.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2015. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Why the Greek Deal Will Work