Greqia duhet të lërë pas idenë e rritjes së shpenzimeve publike dhe të përqendrohet në zhvillimin e inovacionit dhe sipërmarrjes si rrugë të vetme të daljes nga kriza, argumenton Edmund S. Phelps.
Disa ekonomistë vërejnë idenë moderne se lulëzimi i një shteti varet nga inovacioni dhe sipërmarrja. Ata mbështesin pikëpamjen se begatia vjen nga punësimi dhe se punësimi është i përcaktuar nga “kërkesa” – shpenzimet qeveritare, konsumi dhe kërkesa e investimit.
Duke parë Greqinë, këta ekonomistë argumentojnë se një ndryshim i politikës fiskale të “kursimit” – një sektor më i vogël publik – ka sjellë një mungesë akute të kërkesës dhe për këtë arsye një depresion. Por ky pretendim nuk e kupton mirë historinë dhe ekzagjeron pushtetin e shpenzimeve të qeverisë.
Shumica e rënies së punësimit në Greqi ndodhi përpara uljeve të ndjeshme në shpenzime të vitit 2012 dhe 2014 – padyshim falë tkurrjes së besimit në qeveri. Shpenzimet nga qeveria greke për tremujor ishin rreth 13.5 miliardë dollarë në 2009-2012, përpara se të binin në 9.6 miliardë në 2014-2015. Numri i atyre që kishin një punë arriti kulmin me 4.5 milionë në vitet 2006-2009, dhe ka rënë në 3.6 milionë nga 2012. Në kohën kur Greqia filloi të ulte buxhetin e saj, norma e papunësisë – 9.6 për qind e forcës punëtore në 2009 – kishte shkuar në 25.5 për qind në nivelin aktual.
Këto zbulime peshojnë shumë ndaj hipotezës se “kursimi” i ka sjellë Greqisë gjendjen aktuale të vështirë. Ato tregojnë se lënia mënjanë e shpenzimeve të Greqisë në vitet 2008-2013 nuk e ka fajin për papunësinë masive të sotme.
Një tjetër zbulim që hedh dyshime mbi kursimin në fakt iu imponua Greqisë. Shpenzimi qeveritar sigurisht ka rënë – por vetëm atje ku ishte: 9.6 miliardë dollarë në tremujorin e parë të këtij viti është, në fakt, më i lartë sesa ishte qysh në vitin 2003. Ndaj premisa e kursimit duket se është gabim. Greqia nuk ka lënë pas normat e shkuara fiskale; por i është kthyer atyre. Në vend që të përshkruhet shpenzimi aktual i qeverisë si “kursim” do të ishte më e saktë të shihej si një fund i lëshimit fiskal, që kulminoi në 2013, kur deficiti buxhetor i qeverisë arriti 12.3 për qind të PBB dhe borxhi publik u ngjit në 175 për qind të PBB.
“Shkolla e kërkesës” mund të përgjigjet se, pavarësisht se ka kursim fiskal tani, rritja e shpenzimit qeveritar do të kishte ndikim në nxitjen e përhershme të punësimit. Por eksperienca e Greqisë tregon të kundërtën. Rritja e madhe në shpenzimet qeveritare nga 2006 në 2009-2013 prodhoi punësim, por jo të qërndrueshëm.
Pika e vetme mbështetëse do të ishte se qeverisë do t’i duhej të lëshonte obligacione për të financuar shpenzimet ekstra. Duke prezumuar një limti të vullnetit të investitorëve të huaj për të blerë këto obligacion, grekët do të detyroheshin t’i blinin ato. Në një ekonomi të papërgatitur për rritje, pasuria familjare relative e pagave do të shtohej, por forca e punës do të tkurrej, duke kontraktuar kështu punësimin.
Ndaj shpenzimi i tepërt nuk është ilaçi i gjendjes së vështirë të Greqisë, ashtu sikurse shpenzimi i pakët nuk është shkaku. Cili është ilaçi atëherë? Asnjë sasi e ristrukturimit të borxhit, edhe falja e borxhit, nuk do të mjaftonte për të arritur begatinë në formën e papunësisë së ulët dhe kënaqësisë së lartë në punë. Masa të tilla do të ndihmonin vetëm Greqinë të rigjallëronte shpenzimet qeveritare. Kjo veçse do të ndihmonte klientelizmin apo nepotizmin në sektorin publik të fitonte më tepër para. E majta europiane mund ta mbrojë këtë gjë, por nuk do të ishte në interes të Europës.
Ilaçi mund të gjendet në përshtatjen e reformave të duhura strukturale. Pavarësisht nëse reformat e kërkuara nga anëtarët e eurozonës rrisin shanset që kreditë e tyre të shlyen, këta kreditorë kanë një interes politik dhe ekonomik në mbijetimin e unionit monetar dhe në zhvillim. Ata gjithashtu duhet të jenë gati të ndihmojnë Greqinë me kostot e ndryshimeve të nevojshme.
Por vetë Greqia ajo që duhet të ndërmarrë drejtimin e reformave. Dhe ka shenja inkurajuese se kryeministri Aleksis Tsipras është i gatshëm të ndërhyjë. Por ai do të ketë nevojë për një kuptim të reformave të nevojshme. Greqia duhet të luftojë praktikat që i pengojnë lulëzimin e inovacionit dhe sipërmarrjes. Edukimi i inovatorëve me imagjinatë dhe sipërmarrësve largpamës kërkon përqafimin e vizioneve që të fusin në një jetë krijuese dhe plot zbulime.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2015. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. What Greece Needs to Prosper