Dy teori janë krijuar për të shpjeguar ecurinë e keqe të ekonomisë botërore aktualisht. Që të dyja tentojnë të shpjegojnë botën e krijuar pas krizës financiare dhe ekonomike të vitit 2008 dhe që të dyja ngjajnë shumë kundërintuitive, shpjegon Jean Pisani-Ferry.
Rritja ekonomike botërore zhgënjeu edhe një herë. Një vit më parë, Fondi Monetar Ndërkombëtar parashikoi rritje ekonomike botërore në masën 4 për qind në vitin 2015. Tashmë Fondi po parashikon rritje 3.3 për qind për këtë vit, pothuajse e njëjta rritje me atë të viteve 2013 dhe 2014 dhe plot 1 për qind më pak se sa mesatarja e rritjes e shënuar në vitet 2000-2007.
Në eurozonë, rritja në tremujorin e fundit qe aspak mbresëlënëse. Japonia është rikthyer në territor negativ. Brazili dhe Rusia janë në recesion. Tregtia botërore ka ndalur. Dhe ngadalësimi ekonomi i Kinës e trazirat nëpër bursa këtë vit kanë krijuar paqartësi të mëtejshme.
Është gjithashtu e vërtetë se ka vende që po ecin mirë, India, Spanja dhe Mbretëria e Bashkuar kanë tejkaluar pritshmëritë. Rimëkëmbja në SHBA është solide. Afrika po ecën mirë. Por, në tërësi, është e vështirë të mohosh faktin që ekonomia botërore nuk po ecën siç duhet.
Kjo po ndodh pjesërisht për shkak se pemët nuk mund të rriten përgjithmonë: ekonomia e Kinës nuk mund të vijojë të bëhet 10 për qind më e madhe çdo vit. Dhe pjesërisht, kjo po ndodh për shkak se rritja ekonomike nuk është e dëshirueshme me çdo kusht: qytetarët mund të parapëlqejnë të kenë rritje më të vogël ekonomike por më shumë ajër të pastër.
Por shumë vende janë ende mjaftueshëm të varfra dhe rrjedhimisht janë të bekuara me pocencialin për rritje të lartë ekonomike dhe shumë të tjera, megjithëse të pasura, nuk janë rimëkëmbur ende nga kriza financiare botërore. Pra, duhet të jetë ndonjë faktor tjetër që po e mban rritjen ekonomike të ngadaltë.
Në thelb janë dy shpjegime konkurrente me njëra-tjetrën. Shpjegimi i parë është përmbledhur nga Hipoteza e Stanjacionit Shekullor e propozuar nga Larry Summers. Argumenti kyç në këtë teori është që ekujlibri te normat e interesit, pra pika ku kërkesa përputhet me ofertën te interesat e parasë, është aktualisht më poshtë se sa norma e sotme e interesit.
Kjo mund të ngjajë paradoksale, për shkak se normat e interesit janë aktualisht shumë pranë zeros në shumicën e ekonomive të përparuara. Por ajo që ka rëndësi është norma reale e interesit, pra diferenca mes normës së interesit në treg dhe inflacionit. Balanca e agreguar ekonomike mund të kërkojë një normë interesi real negativ; por ndërsa inflacioni është në nivelet më të ulëta në të gjitha kohërat – FMN pret që inflacioni të jetë negativ këtë vit dhe vitin e ardshëm në ekonomitë e përparuara dhe zero në ekonomitë në zhvillim – një normë interesi real edhe më negativ thjeshtë nuk është i mundshëm.
Ka shumë arsye se pse ekujlibri te normat e interesit mund të ketë zbritur në territor negativ. Disa arsye janë strukturore: kursimet në rang botëror janë shumë të larta, veçanërisht në Azi por edhe në Europë, ku në vendet me popullsi të plakur si Gjermania kursejnë më shumë për t’i pasur paratë në kohën e pensionit. Në të njëjtën kohë, ekonomia e re dixhitale e sotme është më pak kapital-intensive se sa ekonomia e vjetër me tulla e llaç. Kjo mund të bëhet më e dukshme në të ardhmen nga shfaqja e të ashtuquajturës “ekonomia e përbashkët”.
Faktorë të tjerë janë të përkohshëm. Në shumë vende, bumi i shtëpive të financuara me borxhe i ka lënë familjet dhe kompanitë me borxhe tepër të larta; dhe qeveritë kanë reduktuar deficitet për të kufizuar borxhet e veta. Për rrjedhojë, ka gjasa që aktualisht të ketë shumë pak investitorë dhe shumë tepër kursyes.
Hipoteza e Stanjacionit Shekullor është shqetësuese, për shkak se ajo jep shumë pak arsye për të besuar se gjërat do të përmirësohen vetvetiu. Është e vërtetë se pakësimi i borxheve nuk është pa kufij. Për më tepër, kjo ulje borxhesh pengohet aktualisht nga rritja e ngadaltë ekonomike dhe nga papunësia e lartë e kërkesa e dobët botërore si dhe inflacioni vazhdimisht i ulët. Akoma më keq, të terma afatgjatë, investimet e pakëta pakësojnë produktivitetin ndërsa papunësia afagjtgjatë shkatërron aftësitë e fituara më herët. Që të dyja reduktojnë potencialin për rritje ekonomike.
Duket se kemi një rreth vicioz aktualisht në punë. Rruga për ta thyer këtë rreth vicioz, sipas Summers, është që të vijohet me stimul monetar dhe që të rritet kërkesa në mënyrë agresive përmes politikës fiskale.
Shpjegimi alternativ për rritjen e dobët globale është formuluar nga Banka e Rregullimeve Ndërkombëtare, një organizatë e bankave qendrore. BIS thotë se interesat tepër të ulëta janë një arsye e madhe se pse rritja është zhgënjyese.
Ky shpjegim mund të duket edhe më paradoksal se sa i pari, por logjika është e drejtpërdrejtë: qeveritë shpesh përpiqen t’i shpëtojnë punës së rëndë të përmirësimit të eficencës ekonomike përmes reformave të krahut të ofertës dhe përqendrohen më së shumti në rregullimet që mund të kryhen nga ana e kërkesës. Kështu, kur përballen me ngadalësim të rritjes ekonomike të shkaktuar nga faktorë strukturorë, shumë vende përgjigjen duke ulur normat e interesit dhe duke stimuluar kreditimin.
Por kreditimi i lirë promovon investimet e këqija dhe borxhet e tepërta, të cilat kredimarrësit janë shpesh të paaftë t’i paguajnë. Akoma më themelore, investimi është një bast që nuk jep shpëtblim në rast se rritja ekonomike është e depresionuar për shkaqe strukturore. Promovimi artificial i rritjes ekonomike përfundon thjeshtë në lot.
Për më tepër, pretendimi i BIS është që kreditimi mund t’i përkeqësojë deficensat strukturore. Fluskat e shtëpive dhe investimet në projekte të dyshimta sjellin keqpërdorim burimesh dhe keqalokim të kapitalit i cili në fund dëmton potencialin për rritje ekonomike. Shembulli më i mirë për këtë ndoshta është Spanja në fillim të viteve 2000, kur studentët lanë universitetet para se të diplomoheshin për të marrë pjesë në një mani pronash të patundëshme. Duke akumuluar beton të pavlerë dhe duke humbur kapital njerëzor, vendi doli dy herë i humbur.
Edhe këtu, logjika sugjeron se kemi të bëjmë me një rreth vicioz: rritja më e ngadaltë sjell ilaçe artificiale gjë që gërryen më tej potencialin afatgjatë për rritje ekonomike.
BIS argumenton se është në favor të kursimeve fiskale, ristrukturimeve të borxheve kur është e nevojshme dhe normalizimin e menjëhershëm të politikave monetare – duke kritikuar në mënyrë shumë eksplicite Rezervën Federale të SHBA-së me qëndrimin e vet të kujdesshëm dhe Bankën Qendrore Europiane për qëndrimin e saj agresiv.
Të dyja teoritë janë konsistente së brendshmi. Por që të dyja përpuqen vetëm pjesërisht me faktet.
Hipoteza e Stanjacionit Shekullor shpjegon mirë gabimet e bëra në eurozonë menjëherë pas fillimit të recesionit global, kur entet sovrane u përpoqën të ulnin borxhet ndërkohë që kompanitë dhe familjet nuk qenë të gashme për të shpenzuar dhe BQE-ja e mbajti politikën monetare relativisht të shtrënguar.
Shpjegimi i BIS tingëllon si një përmbledhje të shqetësimeve të Kinës, ku rritja është ngadalësuar nga 10 në 7 për qind ose më pak por autoritetet vijojnë të shtyjnë për më shumë investime, investime që sakaq zënë gjysmën e PBB-së, nëpër projekte që kanë norma të ulëta kthimi
Pra, cila teori përputhet më mirë me faktet në nivel botëror? Deri tani, është e çuditshme të pretendosh se vendet e zhvilluara e kanë stimuluar kërkesën në mënyrë të tepërt. Punësimi i ulët dhe i vazhdueshëm si dhe inflacioni i agreguar pranë zeros nuk sugjerojnë se ato kanë kaluar në anën e teprimit. E vërtetë, pakujdesia financiare mbetet një rrezik, por kjo është arsyeja se pse instrumentet rregullatorë i janë shtuar paketës së politikave. Kështu, thirrja nga ana e BIS për normalizim të përgjithshëm të polikës monetare është e parakohëshme (megjithëse kjo nuk do të thotë se reformat duhet të presin).
Në botën në zhvillim, gjithsesi, mospërputhja mes pritshmëritë për rritje ekonomike dhe potencialit aktual shpesh është bërë një çështje serioze të cilën stimuli i kërkesës dhe rritja pa fund e borxhit nuk mund ta kurojë. Në vend të kësaj, qeveritë duhet të ndalojnë së kërkuari ligjshmëri për vete mbi rritje të inflacionuar.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2015. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. A Tale of Two Theories