Vlerësimi i Vogue për atletet Startas është vetëm një nga shenjat që gjiganti ekonomik i Vukovarit po e rimerr veten dhe do të fillojë të bëhet markë botërore.
Atletet Startas – tashmë rrugës për t’u bërë një markë globale – fituan njohje të mëtejshme në skenën e modës kur Vogue në dhjetor i shfaqi atletet rozë me njëbrirësh si një artikull që duhet t’i kenë të gjithë ata “që kërkojnë të llastojnë fëmijën brenda vetes”.
Atletet janë një produkt i Borovo, një kompani këpucësh nga një lagje e largët në qytetin lindor të Kroacisë, Vukovar.
Ndërsa këpucët Startas po bëhen një artikull i kërkuar i eksportit, marka e tyre ka ekzistuar për 40 vjet.
Borovo u themelua nga industrialisti cek, Jan Bata, pronar i industrisë së këpucëve Bata, ë vitin 1931, kur ai ndërtoi një lagje të tërë për punëtorët e kompanisë.
Gjatë Jugosllavisë komuniste, mes viteve 1945 dhe 1990, e gjithë kompania e shtetëzuar u bë një gjigant në prodhimin dhe shitjen e këpucëve prej gome dhe produkteve të tjera të gomës.
Duke tregtuar kudo nëpër Jugosllavinë federale me një rrjet prej 620 dyqanesh, Borovo ishte kompania e dytë më e madhe me bazë në Kroaci, pas kompanisë energjetike INA.
Në ditët e lavdishme, punësoi 23,000 njerëz dhe çdo vit prodhoi 23 milionë palë këpucë, 580,000 goma makinash dhe 12.500 ton produkte teknike prej gome. U bë një simbol i prodhimit dhe begatisë në Vukovar, që ishte atëherë qendra për prodhimin dhe punësimin.
Këpucët Borovo dhe markat e tij të famshme si Startas, janë veshur prej brezash në Jugosllavi.
Megjithatë, modeli i tyre i këpucëve për gratë punëtore, veshur kryesisht nga pastrueset dhe kamerierët, e bëri këpucën legjendare Borosana një simbol të grave që punonin dhe fitoi një vend special në fjalorin urban. Ato mbetën të përhapura në Kroaci pas ndarjes së Jugosllavisë.
Pas shkatërrimit virtual të Vukovarit në 1991, kur Ushtria Jugosllave dhe paraushtarakët serbë pushtuan qytetin, prodhimi ndaloi dhe “ditët e arta” morën fund.
Pas luftës, gjatë një periudhe prej 15, vjetësh, borxhet e kompanisë u rritën në 22 milionë euro në gusht 2013, kur hyri në procedurat e falimentit.
Kompania që atëherë e ka reduktuar borxhin në 9 milionë euro, pasi mori kredi prej 4.5 milionë eurosh që të vazhdonte funksionimin.
Në vitin 2014 regjistroi një rrjet përfitimesh prej 800,000 euro me humbje operacionale prej 3.3 milionë eurosh. Në vitin 2015 kompania pret të mos ketë humbje operacionale.
Pika e kthesës në fakt filloi në fund të viteve 2000 kur kompania filloi rimodelimin e këpucëve legjendare, kryesisht me ngjyra, ndërsa ruajti Borosanën origjinale projektuar në bashkëpunim me ortopedë për të siguruar që gratë të kenë këpucë të rehatshme në punë.
Ata kanë prodhuar që atëherë Borominan, një version më në modë i Borosanës.
Megjithëse kompania tashmë ka vetëm 787 punonjës, 500 prej tyre të punësuar në fabrikën Borovo, ditë më të ndritura shtrihen përpara.
Duke punësuar stilistë të rinj dhe duke përdorur rrjetet sociale për ta profilizuar veten si prodhues me dorë të këpucëve, Borovo ia doli të largohet nga kriza dhe të bëhet një produkt i njohur globalisht.
Pas betejës për sukses në pishinat e botës dhe fitimit të medaljeve Olimpike për ish-Jugosllavinë dhe Kroacinë, ish-lojtari 49-vjeçar vaterpolos, Dubravko Simenç, tani “luan” për Borovon.
Si menaxher marke për atletet Startas, Simenç e ndau krenarinë e suksesit të tyre me BIRN.
“Ka një trend global këto ditë që po kthen prodhimin vendas. Njerëzit janë lodhur nga “made in China: ose “made in Vietnam”, tha ai.
“Prodhimi i këpucëve Startas kalon nëpër 23 palë duart e grave që punojnë për Borovon. Prodhimi me dorë dhe materialet natyrore janë diçka që bota i njeh,” shtoi ai.
“Ne nuk mund të kemi prodhim masiv, por e bëjmë gjithçka me dashuri dhe zemër,” vazhdoi Simenç.
“Na pëlqen të luajmë me stilin,” vazhdoi ai, duke dhënë emrin e dy stilisteve të reja të këpucëve Startas, Iva Curkoviç Spajiç dhe Hana Ciliga.
Simenç shpjegoi se përveç dy stilisteve dhe 23 grave në Borovo, skuadra përgjegjëse për markën përbëhet nga vetëm katër veta.
Sipas menaxherit e vetmja gjë që kompania kishte nevojë nga shteti ishte pak ndihmë në modernizimin dhe furnizimin e 103 dyqaneve të sja në Kroaci, si dhe rigjallërimin e një shkolle për prodhimin e këpucëve në Borovo. Kompania shpresoi që akademia mund të sillte një brez të ri stilimesh në rajonin e Vukovarit.
Sipas Simenç, Borovo nuk ka paratë për të kryer promovim global ndaj varet nga një grup i vogël “të pasionuarish besnikë”.
“Dëshira jonë është të kthehemi sërish në treg në Slloveni, Bosnje-Hercegovinë, Serbi, Maqedoni dhe Mal të Zi. Ne dikur kishim dyqane në ato vende, por gjatë së shkuarës dyqanet u shitën, fatkeqësisht,” shtoi ai.
“Duhet pasur parasysh se Borovo dikur shiste 23 milionë palë këpucë në vit,” tha ai, duke shtuar se ato ditë kanë kaluar. Tani Borovo lufton të ruajë nivelin e prodhimit në një qytet që ka përjetuar shkatërrimin masiv dhe viktima në ditët e errëta të 1991.
“Ne donim t’i tregonim kroatëve dhe botës se diçka e mirë mund të vijnë nga Vukovari,” përfundoi Simenç.
Stilistja e re – ideja pas një këpuce
Iva Curkovic Spajic, një stiliste 30-vjeçare, filloi punën në Borovo dy vite më parë, duke hyrë në industrinë e këpucëve për herë të parë.
Ajo mori një vend pune në kompani për të projektuar Borominën, një version më i modës i Borosanës.
“E mora vendin e punës në Borovo rastësisht, sepse disa vite më parë kisha modeluar disa këpucë për një prodhues… E bëra Borominën rreth dy vite përpara Borovos,” kujton ajo.
“E qepa Borosanën në një këpucar në Zagreb dhe disa miqtë e mi filluan ta vishnin dhe pastaj një shok i drejtorit e pa,” shpjegon ajo duke shtuar se Borovo atëherë iu qas asaj meqë kishin nevojë për një stiliste.
Curkovic Spajiç tha se kompania do ta vazhdojë prodhimin me dorë të atleteve Startas, pavarësisht kërkesave të mëdha.
Ajo tha se imazhi i kompanisë në SHBA, ku shiten një palë këpucë për 80 dollarë, ishte ndërtuar rreth diçkaje të bërë me dorë në Kroaci dhe kështu nuk duhej ta humbiste shansin.
“Do të doja që shkrimi i Vogue të kishte një jehonë në Kroaci dhe të popullarizonte Startas,” tha ajo.
“Ndonjëherë gjërat duhet të vlerësohen jashtë që të vlerësohen edhe këtu në Kroaci,” shtoi ajo.
“Shpresoj që njerëzit jo vetëm të flasin për të, por edhe të vijnë në dyqanet tona dhe të blejnë produktet për të mbështetur prodhimin vendas,” përfundoi ajo.
