Normat negative të interesit janë politika më e fundit në një seri përpjekjesh të paftytëshme për të rigjallëruar ekonomitë pas krizës përmes përdorimit të politikës monetare. Përpjekje të tilla janë bërë një devijim nga e vërteta themelore: e vetmja mënyrë që të sigurohemi që “paraja e re” të futet në qarkullim është që ajo të shpenzohet përmes qeverisë.
Si një biograf dhe i apasionuar i John Maynard Keynes, mua më kanë pyetur disa herë: “Çfarë mund të qe mendimi i Keynes mbi politikën e normave negative të interesit?”
Është një pyetje e mirë, një pyetje që të sjell ndër mend një paragraf nga libri Teoria e Përgjithshme e Keynes, në të cilën ai vëren se nëse qeveria nuk është në gjendje të mendojë për asgjë më të logjikshme për të kuruar papunësinë se sa (fjala vjen, ndërtim shtëpish), të groposë shishe të mbushura me kartëmonedha dhe t’i nxjerrë ato sërish nga gropa, kjo gjithsesi është më mirë se sa asgjë.
Ka gjasa që ai do të thoshte të njëjtën gjë mbi politikën e normave negative të interesit: një masë e dëshpëruar nga qeveritë që nuk mund të mendojnë për asgjë më të mirë.
Normat negative të interesit janë thjeshtë përpjekja më e fundit e kotë që nga kriza financiare botërore e vitit 2008 për të rigjallëruar ekonominë përmes masave monetare. Kur i ulën normat bazë tëinteresit në nivelet më të ulëta në histori dhe kjo sërish dështoi të rikthejë rritjen ekonomike, bankat qendore ndërmorën të ashtuquajturën lehtësim sasior: injektim likujditeti në ekonomi duke blerë bonde afatgjata të qeverisë apo sektorit privat. Kjo bëri diçka të mirë, por më së shumti, shitësit e këtyre bondeve vendosën të ulen mbi thesat me para në vend që t’i shpenzonin apo investonin ato.
Fillojmë me politikën e normave negative të interesit. Bankat qendrore të Danimarkës, Suedisë, Zvicrës, Japonisë dhe eurozonës e kanë përdorur deri tani. Rezerva Federale në SHBA dhe Banka e Anglisë janë joshur nga ideja.
“Normat negative të interesit” është një fazë që duket se është dizenjuar për të krijuar konfuzion te të gjithë me përjashtim të ekspertëve. Në vend që t’i paguajnë interes bankave tregtare për rezervat “e tepërta” që mbahen nga banka qendrore, banka qendrore i takson këto depozita. Ideja është që të detyrohen bankat të reduktojnë balancat e tyre të pashpenzuara dhe të rrisin kreditimin apo investimin. Në rastin e Bankës Qendrore Europiane, ka një arsye teknike: rritja e ofertës së bondeve të klasit të lartë për programin që po vijon të Presidentit Mario Draghi të lehtësimit sasior.
Kjo politikë supozohet se do të punojë duke përshtatur normën e interesit të tregut me normën e pritshme të fitimit, një ide e nxjerrë nga ekonomisti suedez Knut Wicksell.
Problemi është se ndërsa deri tani ka qenë besuar se normat nominale të interesit nuk mund të zbresin poshtë zeros, prishmëria e një investitori mbi normën e kthimit nga një investim i ri mund të jetë lehtësisht zero apo më pak se kaq kur kërkesa agregate është në depresion.
Normat negative të interesit janë përpjekja më e fundit për të kapërcyer këtë mospërputhje incentivash mes kredidhënësve dhe kredimarrësve. Duke e bërë më të kushtueshme për bankat tregtare depozitimin e parave në bankat qendrore, interesat negative supozohet se do ta bëjnë më të ulët koston e kredive tregtae. Llogaritja është se bën më shumë kuptim për një bankë që t’i hedhë paratë në qarkullim, qoftë duke dhënë kredi apo duke blerë tituj të qeverisë apo të sektorit privat, se sa të paguajë bankën qendrore për depozitimin e parave.
Por, siç ka vënë në dukje Banka Botërore, normat negative të interesit mund të kenë efekt të padëshirueshëm. Ato mund të gërryejnë fitimet e bankave për shkak të marzheve më të ulëta mes interesit të depozitave dhe interesit të kredive. Normat negative të interesit mundet gjithashtu të nxisin bankar të marrin rreziqe të tepërta duke krijuar fluska në çmimet e aseteve. Interesat më të ulëta mbi depozitat mund të ndikojnë në mënyrë të tillë që segmente të gjera të ekonomisë të bëhen me bzë keshi, ndërsa kompanitë e pensioneve dhe sigurimeve mund të kenë vështirësi në plotësimin e detyrimeve afatgjata.
Por, përveç këtyre problemeve, argumenti real kundër normave negative të intersit qëndron te çmenduria e të mbështeturit vetëm te politika monetare për të shpëtuar ekonomitë nga kushtet e depresionit. Keynes e tha këtë me pak fjalë: “Nëse ne bindemi nga ideja se paraja është një pije që stimulon sistemin të veprojë, ne duhet t’i rikujtojmë vetes se mund të ketë shumë rrëshqitje mes kupës dhe pijes.” Lista e tij e “rrëshqitjeve” ia vlen të rikujtohet:
“Ndërsa një rritje në sasinë e parasë sugjeron se do të sjellë… reduktim të normës së interesit, kjo nuk do të ndodhë për sa kohë paralëpqimet për likujditet nga ana e publikut janë më të mëdha se sa sasia e parasë; dhe ndërsa rënia e normës së interesit mund të pritet… rritja e volumit të investimit nuk do të ndodhë nëse [pritshmëritë për fitime] po hien më shpejt se sa normat e interesit; dhe ndërsa një rritje në volumin e investimeve mund të pritet… të rrisë punësimin, kjo mund të mos ndodhë në rast se nxitja për të konsumuar po bie.”
Pikërisht kështu. Ekonomistët tashmë janë të zënë duke dizenjuar mjete të tjera të magjisë monetare për rastet kur magjia më e fundit monetare dështon: taksimi i të mbajturit të parasë depozitë, apo madje edhe eliminimin e keshit; ose, në ekstremin tjetër, bombardimin e popullsisë me “para nga helikopteri”, para e sapoprodhuar.
E vërteta, gjithsesi, është që e vetmja mënyrë për t’u siguruar që “paraja e re” do të vihet në qarkullim është që qeveria ta shpenzojë atë. Qeveria mund të marrë hua në mënyrë të drejtpërdrejtë nga banka qendrore dhe ta përdorë atë për të ndërtuar shtëpi, për të rinovuar sistemet e transportit, për të investuar në teknologjitë që kursejnë energji e me rradhë.
Për fat të keq, çdo financim i tillë monetar i deficiteve publike për momentin është një tabu. Është në kundërshtim me rregullat e Bashkimit Europian – dhe kundërshtohet nga të gjithë ata që i shikojnë vështirësitë fiskale të qeverive pas krizës si një mundësi për të zvogëluar rolin e shtetit në ekonomi.
Por nëse është e vërtetë teoria që ne po hyjmë në një periudhë “stanjacioni shekullor” dhe papunësie në rritje, siç kanë argumentuar Larry Summers dhe të tjerë, një rol më i madh investues i shtetit është i pashmangshëm. Ngjarjet që pasuan krizën e vitit 2008 dukshëm tregojnë se politika monetare në vetvete nuk mund të realizojë një nivel aktiviteti ekonomik pranë potencialit të ekonomisë. Shteti duhet të angazhohet.
Pyetja nëse shpenzimet kapitale duhet të shfaqen në bilancet e qeverive qëndrore apo në bilancet e bankave të pavarura të investimit (kjo e dyta është më e pëlqyeshme prej meje), është një problem dytësor. Normat negative të interesit janë thjeshtë një çorientim nga analiza më e thellë e asaj që shkoi keq – dhe asaj që vijon të shkojë keq.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. The False Promise of Negative Interest Rates