Që nga gushti i kaluar, kur u bë e qartë se heqja e sanksioneve ndaj Iranit mund të sjellë një rritje masive të furnizimit të botës me naftë, çmimi prej 50 dollarësh për fuçi ka rezultuar çmim tavan. Por tashmë ky nivel është tejkaluar dhe pyetja që shtrohet është nëse 50 dollarëshi do të bëhet apo jo çmim dysheme?
Për herë të parë që nga tetori i kaluar, çmimi i një fuçie naftë është ngjitur përtej nivelit 50 dollarë. Duket se është koha për të përditësuar një analizë që unë e bëra në janar 2015.
Në atë kohë, unë argumentova se çmimi 50 dollarë do të bëhet një çmim tavan në terma afatgjatë për naftën. Në atë kohë, çmimi i naftës bruto qe ende 60 dollarë për fuçi dhe pothuajse të gjithë besonin se çmimi 50 dollarë do të qe dyshemeja. Në fund të fundit, tregjet e të ardhmes (futurës) parashikonin çmim nafte prej 75 dollarë ose më lartë; qeveritë e Arabisë Saudite apo të Rusisë kishin nevojë për çmime mbi 100 dollarë për fuçi për të balancuar buxhetet e tyre; dhe çdo çmim më poshtë se 50 dollarë konsiderohej i paqëndrueshëm, për shkak se do ta nxirrte industrinë e naftës argjilore në SHBA jashtë biznesit.
Siç ndodhi, çmimi i naftës Brent u luhat mes 50 dhe 70 dollarë në gjysmën e parë të vitit të kaluar, para se të binin bindshëm nën 50 dollarë në fillim të gushtit, kur u bë e qartë se heqja e sanksioneve ndaj Iranit do të sillte një rritmë masive në furnizimin e botës me naftë. Që nga ajo kohë, kufiri 50 dollarë ka rezultuar me të vërtetë tavan për çmimin e naftës. Por tashmë ky nivel është tejkaluar dhe pyetja është nëse 50 dollarëshi do të bëhet apo jo sërish çmim dysheme.
Kjo është ajo që presin shumë investitorë. Fondet Hexh (Hedge) dhe spekulantë të tjerë “jo-tregtarë) kanë shtuar pozicionet e tyre afatgjata në nivelin më të lartë në të gjithë historinë e tyre duke mbajtur 550 mijë nga kontratat e naftës të tregtuara në tregun e të ardhmes (futures) në Nju Jork, në krahasim me rekordin paraardhës të 548 mijë kontratave, të vëna pak para se çmimi i naftës të shënonte kulmin në 120 dollarë për fuçi në qershor 2014. Rikthimi i entuziazmit spekulativ zakonisht është një shenjë e besueshme se lëvizja tjetër e madhe e çmimit ka gjasa do të jetë për poshtë. Më e rëndësishmja, argumentet themelore janë më bindëse se kurrë se çmimi 50 dollarë do të vijojë të jetë një tavan dhe jo një dysheme.
Argumenti fillon, njësoj si në janar 2015, me vëzhgimin se tregu i naftës nuk kontrollohet më nga fuqia monopolistike e OPEC (ose e qeverisë saudite dhe OPEC). Për shkak se në treg ka burime të reja furnizimi, të sjellja nga përparimet në teknologjinë e energjisë, si dhe kufizimet mjedisore të shumë vendeve, nafta aktualisht po vepron nën një regjim çmimesh konkurruese, si të gjitha lëndët e tjera të para.
Kjo është ajo që ndodhi për dy dekada nga 1985 deri më 2004, dhe, siç tregon grafiku më poshtë, tregtia në tregun në kohë reale në 18 muajt e fundit ka qenë në përputhje me këtë ide. Kështu ka ndodhur edhe në tregtinë e kontratave të së ardhmes: kontratat për naftën që pritet të dorëzohet në vitin 2020 ka rënë në 56 dollarë për fuçi nga 75 që qe një vit më parë.
Nëse ky regjim konkurrues vijon, çmimi i naftës nuk do të përcaktohet më nga nevojat dhe dëshirat e qeverive të vendeve prodhuese. Arabia Saudite ose Rusia mund të dëshirojnë, apo madje të kenë “nevojë” për një çmim prej 70 apo 80 dollarësh për të balancuar buxhetet e tyre. Por nevoja e prodhuesve të naftës për një çmim të caktuar nuk do të thotë se ata mund t’ia dalin ta arrijnë këtë çmim, njësoj si me prodhuesit e hekurit apo bakrit të cilët nuk mund të marrin çfarëdolloj çmimi që kanë “nevojë” për të vijuar të paguajnë dividentët që aksionerët presin apo duan.
Në mënyrë të ngjashme, fakti që shumë prodhues të ngarkuar me borxhe dhe që prodhojnë naftë nga burimet argjilore do të shkojnë të falimentojnë në rast se çmimi bie nën 50 dollarë për fuçi por kjo nuk përbën arsye për të pritur një ringritje të çmimit. Këto kompani thjeshtë do të humbasin pronat e tyre te bankat apo konkurrentët me financa më të forta. Pronarët e rinj do të fillojnë pas kësaj të prodhojnë naftë sërish nga të njëjtat burime, për sa kohë çmimi i naftës qëndron mbi koston margjinale të prodhimit, ku kostoja e re margjinale do të përjashtojë kostot e pagesës së interesave për kreditë të cilat do të jenë shpallur të humbura.
Një ilustrim i qartë i “ndryshimit të regjimit” që ka ndodhur në tregjet e naftës është rritja aktuale e çmimit në nivelin 50 dollarë (çmimi me gjasa tavan në regjimin e ri të tregtisë). Rritja më e shpejtë kësaj here ndodhi pas 17 prillit, kur OPEC dështoi të bie dakord mbi një objektiv të ri të çmimit dhe të bindë qeveritë e Arabisë Saudite, Rusisë dhe Iranit që të koordinojnë pakësim të prodhimit që kërkohet për të arritur një objektiv të tillë.
Tashmë që prodhuesit e rinj kryesorë po angazhohen pa mëdyshje në maksimizimin e prodhimit pavarësisht pasojave që ka në çmim, nafta do të vijojë të tregtohet si çdo lëndë tjetër e parë (për shembull, xeheroret e hekurit) të cilat janë në mbiprodhim në një treg konkurrues. Çmimet do të përcaktohen ashtu siç përshkruhen në çdo libër shkolle të ekonomiksit: nga kostoja margjinale e furnizuesit të fundit, prodhimi i të cilit nevojitet për të plotësuar kërkesën botërore.
Kur kërkesa për naftë është goxha e fortë, siç ka tendencën gjatë verës, çmimi do të përcaktohet nga kostoja margjinale e prodhimit në fushat argjilore të SHBA-së dhe rërës bituminoze në Kanada. Kur kërkesa është e dobët, siç ndodh zakonisht në vjeshtë dhe dimër, çmimi i tregut do të përcaktohet nga kostoja margjinale e prodhuesve më të lirë por më pak të arrittshëm në Azi dhe Afrikë, të tilla si Kazakistani, Siberia lindore dhe Nigeria.
Nga tani e titje, kostoja e përballur nga këto prodhues periferikë do të përcaktojë dyshemenë e çmimit të naftës. Prodhuesit me kosto të ulët në Arabinë Saudite, Irak, Iran dhe Rusi do të vijojnë të prodhojnë maksimumin e asaj që i lejon infrastruktura e tyre fizike e nxjerrjes dhe transportit për sa kohë çmimi do të jetë më i lartë se 25 dollarë për fuçi. Çmimi i nevojshëm për të krijuar prodhim të mjaftueshëm nga fushat argjilore në SHBA dhe rërërat bituminoze në Kanada për të plotësuar kërkesën e fortë mund të jetë 50, 55 apo 60 dollarë për fuçi, por ka pak gjasa të jetë më shumë se sa kaq.
Ndryshimet e paparashikueshme në kërkesë dhe ofertë, natyrisht do të shkaktojnë fluktuacione brenda kësaj fashe të çmimit, fluktuacione që eksperienca e shkuar tregon se mund të jenë goxha të mëdha. Në periudhën 20 vjeçare të çmimeve konkurruese nga 1985 deri më 2004, çmimi i naftës në mënyrë të shpeshtë dyfishohej apo përgjysmohej brenda pak muajve. Kështu pothuajse dyfishimi i çmimit të naftës që nga 28 dollarëshi i shënuar në mes të janarit tashmë nuk është surprizues. Por tashmë që tavani prej 50 dollarësh po testohet, ne mund të presim që lëvizja tjetër e madhe do të jetë për poshtë.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. The Limits of Oil’s Rebound