Ramush Haradinaj bëri një kalim të suksesshëm nga ish-komandant i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në kryeministër të kësaj të fundit, por prokurorët në Hagë e kanë ndërprerë tashmë për herë të tretë karrierën e tij politike.
Në një kthesë të papritur ngjarjesh, kryeministri i Kosovës Ramush Haradinaj mbajti një konferencë të jashtëzakonshme shtypi të premten për të njoftuar se po jepte dorëheqjen sepse ai nuk mund të ishte njëkohësisht kryeministër dhe një i dyshuar për krime lufte.
“Nderi i rolit të kryeministrit dhe shtetit duhet të ruhet dhe unë kurrë nuk do ta poshtëroj atë. Do të shkoj në Hagë si Ramush Haradinaj,” tha ai pasi u ftua për t’u marrë në pyetje nga Zyra e Prokurorit të Specializuar në Hagë, e cila është ngarkuar me hetimin e krimeve të dyshuara të kryera nga pjesëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës nga fillimi i vitit 1998 deri në fund të vitit 1999.
Deri më tani, prokurori i specializuar Jack Smith dhe ekipi i tij kanë marrë në pyetje dhjetëra ish-luftëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, por Haradinaj është emri më i madh në listë dhe i pari që jep dorëheqjen pasi u thirr si i dyshuar. Ai pritet të paraqitet para prokurorëve këtë javë.
Për shumicën e elitës politike në Kosovë, veprimi i Haradinajt ishte i guximshëm dhe fisnik, edhe pse shumë e konsiderojnë atë një veprim taktik për të rritur popullaritetin e tij përpara zgjedhjeve të parakohshme që ka gjasa të mbahen në vjeshtë.
Por ftesa e tij për t’u marrë në pyetje nuk duhet të vijë si një surprizë, duke marrë në konsideratë faktin se ai ishte një komandant i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në zonat ku ndodhën vrasje, rrëmbime dhe tortura të serbëve, romëve dhe shqiptarëve si armiq politik. Emri i tij del në shumicën e dokumenteve, raporteve dhe hetimeve që çuan në krijimin e Dhomave të Specializuara të Kosovës, të cilat do të gjykojnë të dyshuarit e paditur nga Zyra e Prokurorit të Specializuar.
Nga ana e tij, Haradinaj pohon se lufta e tij ishte e drejtë dhe e ndershme. Ai gjithashtu është liruar dy herë nga akuzat nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, ICTY – të cilën shumë shqiptarë të Kosovës e shohin si një nga argumentet kryesore pse ai nuk duhet të gjykohet përsëri nga gjykata e re.
Një rast gjyqësor déjà vu
Nuk ishte hera e parë që Haradinaj mbajti një konferencë të jashtëzakonshme për shtyp për të njoftuar se po largohet nga rolit i tij si kryeministrit i Kosovës, pasi u thirr për t’iu përgjigjur akuzave për krime lufte.
Në vitin 2005, pas vetëm 100 ditë në krye të qeverisë, karriera politike e Haradinajt u prish nga ICTY. Më 4 mars 2005, gjykata e OKB-së ngriti një aktakuzë kundër tij dhe dy ish-kolegëve të tij luftëtarë të UÇK-së, Idriz Balaj dhe Lahi Brahimaj. Haradinaj dha dorëheqjen dhe u dorëzua vullnetarisht.
Në prill 2008, ICTY e liroi atë nga akuzat për torturë, vrasje, përdhunim dhe dëbim dhe ai u kthye në Kosovë për t’u mirëpritur një hero. Turmat brohorisnin “Ramush, Ramush, Ramuush!” në aeroportin e Prishtinës.
Në hyrje të aktgjykimit të saj, dhoma gjyqësore e ICTY-së theksoi se edhe pse kishte marrë dëshmi nga pothuajse 100 dëshmitarë, ajo kishte “hasur vështirësi të mëdha në sigurimin e dëshmisë së një numri të madh dëshmitarësh”.
Shumë dëshmitarë përmendën frikën si një arsye për dhënien e provave dhe gjykimi dha një përshtypje të fortë se po zhvillohej në një atmosferë në të cilën dëshmitarët ndiheshin të pasigurt.
Në korrik të vitit 2010, dhoma e apelit e ICTY-së rrëzoi pjesërisht lirimin nga akuzat dhe urdhëroi një rigjykim të pjesshëm pasi prokuroria bindi një gjyqtar të apelit se nuk i ishte dhënë kohë për të dëgjuar prova nga dy dëshmitarë kyç.
Por rezultati qe përsëri në favor të Haradinajt dhe dy komandantëve të tjerë të UÇK-së, dhe ata u liruan nga akuzat në nëntor 2012.
“Dëshmitarët kishin frikë të flisnin”
Sipas ish-prokurores së ICTY-së Carla Del Ponte, “hetimi i luftëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dukej se ishte më frustruesi nga të gjitha hetimet e kryera nga ICTY-ja”.
Aktakuza ndaj Haradinajt erdhi gjithashtu në momentin e fundit për prokurorët e ICTY-së – mandati i tyre për të ngritur aktakuza po përfundonte dhe provat që ata mblodhën nuk përmbushnin standardet e gjykatës, sidomos pasi shumë dëshmitarë i tërhoqën dëshmitë e tyre. Si përfundim, Haradinaj dhe dy komandantët e tjerë u paditën vetëm për krime të pretenduara të kryera nga 1 marsi deri më 30 shtator 1998.
Aktakuza pohoi se, pas 24 marsit 1998, forcat e UÇK-së nën komandën dhe kontrollin e Haradinajt organizuan një fushatë ushtarake për të marrë kontrollin e zonës midis fshatrave të Gllogjanit dhe Deçanit, dhe sidomos të fshatrave Dubrava, Irzniq dhe Ratishe dhe për të dëbuar që aty serbët e Kosovës.
Në aktakuzë gjithashtu thuhej se forcat e UÇK-së nën komandën dhe kontrollin e Haradinajt, duke përfshirë njësinë “Shqiponjat e zeza” nën komandën e drejtpërdrejtë të të bashkë-akuzuarit Idriz Balaj, ngacmuan, rrahën ose dëbuan civilë serbë dhe romë/egjiptianë nga këto fshatra, vranë ata që mbetën pas apo refuzuan të braktisnin shtëpitë e tyre dhe më pas vazhduan të organizonin sulme të ngjashme ndaj civilëve serbë, kosovarë dhe romë/egjiptianë të Kosovës.
Sipas aktakuzës, një qendër e improvizuar paraburgimi në selinë e UÇK-së në Jabllanicë u krijua në mes të majit 1998. Gjatë ndalimit të tyre, të paraburgosurve u jepej shumë pak ushqim ose ujë, rriheshin rregullisht dhe iu nënshtruan formave të tjera të keqtrajtimit fizik, si edhe iu mohua trajtimi mjekësor për lëndimet e tyre. Një sërë të burgosurish në njësinë e paraburgimit vdiqën si pasojë e lëndimeve të tyre, ose dyshohet se u ekzekutuan me urdhër të të akuzuarit.
Por provat e paraqitura nga prokuroria nuk i bindën gjyqtarët.
Shumica e akuzave që Del Ponte nuk i përfshiu në aktakuza janë botuar në librin e saj të vitit 2009 “Madame Prosecutor”, në të cilën shkruan se “dëshmitarët kishin aq shumë frikë, saqë druheshin madje të flisnin edhe për praninë e UÇK-së në disa zona, për të mos përmendur krimet aktuale”.
Përveç kanosjes së dëshmitarëve, Del Ponte pohoi në libër se ish-komandantët kryesorë të Kosovës janë përgjegjës për dhunën e pasluftës dhe se rrëmbimet ndodhën nën vëzhgimin e tyre. Ajo përmendi si prova raporte nga UNMIK-u, dëshmitarë, diplomatë dhe gazetarë.
Ajo zbuloi se ekipet e ICTY-së dhe të OKB-së udhëtuan në Shqipëri, ku u zhvilluan rrëmbimet dhe torturat dhe mblodhën prova që më vonë shkatërruan nga gjykata pas ndërprerjes së hetimit.
Pasi Del Ponte botoi librin e saj, Këshilli i Europës ngriti një ekip të udhëhequr nga raportuesi Dick Marty, i cili në vitin 2011 publikoi një raport duke thënë po kishte prova se grupe, duke përfshirë guerilasit e lartë të UÇK-së, kishin qenë pjesë e rrjeteve kriminale, duke detajuar shkeljet e të drejtave të njeriut nga elementë që kishin lidhje me UÇK-në, si dhe “një lidhje” midis elementëve të UÇK-së dhe krimit të organizuar.
Pas raportit, BE-ja ngriti një task forcë që kreu një hetim trevjeçar mbi akuzat dhe hartoi raportin e vet, i cili tha se kishte prova për të ndjekur penalisht zyrtarë të lartë të paidentifikuar të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për krime kundër njerëzimit përfshirë rrëmbime dhe vrasje të kryera pas konflikti i vitit 1999.
Këto gjetje kanë ofruar bazën për hetime dhe ndjekje të mundshme penale në Gjykatën Speciale të Kosovës. Tashmë po shtohen spekulimet që Haradinaj mund të jetë një nga ish-luftëtarët që do të paditet.
I arrestuar dy herë me kërkesë të Serbisë
Foto: Borut Zivulovic/Beta.
Përveç se është hetuar dy herë nga gjykata ndërkombëtare, Haradinaj është arrestuar dy herë ndërsa udhëtonte jashtë Kosovës me kërkesë të Prokurorisë së Krimeve të Luftës në Serbi.
Policia sllovene e arrestoi Haradinajn në qershor 2015, por ai u lirua së shpejti pas presionit diplomatik mes pretendimeve se prokurorët serbë nuk mund të ishin të paanshëm dhe ishin nën presion politik.
Në janar të vitit 2017, Haradinaj u arrestua nga policia kufitare franceze dhe ndenji në Francë deri në prill ndërsa merrej në shqyrtim një kërkesë për ekstradim në Serbi.
Por gjykata franceze e refuzoi kërkesën e Serbisë për ekstradimin e tij dhe e liroi Haradinajn, duke cituar arsye të ngjashme me incidentin slloven.
Nga fronti i luftës në sallën e gjyqit
Haradinaj dhe politikanë dhe ekspertë të tjerë të Kosovës shpesh shprehen se nëse ai do të ishte përgjegjës për krime lufte, do të ishte dënuar nga ICTY-ja dhe citojnë vendimin non bis in idem – një frazë ligjore që do të thotë se procedurat ligjore nuk mund të jepen dy herë për të njëjtin akt.
Megjithatë, sëra e krimeve për të cilat Haradinaj u gjykua nga ICTY-ja janë mjaft të ngushta në krahasim me mandatin që kanë tani Dhomat e Specializuara të Kosovës. Rasti në fjalë i ICTY-së u fokusua në një periudhë prej gjashtë muajsh në vitin 1998 dhe në zonën specifike të Kosovës perëndimore.
Duke shqyrtuar legjislacionin dhe dokumentet bazë që themeluan Dhomat e Specializuara me bazë në Hagë, prokuroria e re me bazë në Hagë mund të shqyrtojë një periudhë më të gjatë prej dy vitesh dhe një fushatë më të gjerë të dhune, rrëmbimesh, torture dhe vrasjesh kundër serbëve, romëve dhe shqiptarëve, duke përfshirë edhe gjatë muajve të pasluftës.
Në pranverën e vitit 1998, UÇK-ja kishte një Shtab të Përgjithshëm, por asnjë komandant suprem nuk u identifikua si personi që jepte urdhra. Çdo fushë operative e UÇK-së në Kosovë funksiononte në mënyrë të pavarur nga autoriteti i lartë komandues.
Haradinaj ishte një nga komandantët më të pavarur të zonave të ndryshme operacionale të UÇK-së. Ai i bazoi operacionet e tij ushtarake në kompleksin e familjes së tij në Gllogjan, i cili u bë selia e UÇK-së për Zonën Operacionale të Dukagjinit. Në fund të qershorit 1998, ai e kishte zgjeruar kontrollin e tij në komunat fqinje të Pejës, Istogut dhe Klinës.
Prokurorët e Hagës kanë arritur deri më tani t’i mbajnë sekret krimet për të cilat do të ngrenë aktakuza. Që nga viti i kaluar, ata kanë marrë në pyetje më shumë se 35 ish-luftëtarë të UÇK-së. Shumica e tyre janë përmendur në lidhje me shkelje të pohuara në disa dokumente të OKB-së dhe raporte të pavarura, si nga organizatat për të drejtat e njeriut dhe nga vëzhguesit ndërkombëtarë, plus lidhjet diplomatike dhe burime të tjera të përdorura nga Dick Marty për të përpiluar raportin e tij për Këshillin e Europës.
Sipas një prej këtyre dokumenteve, një memo e vitit 2003 3 UNMIK-ut dërguar në ICTY-së, që më pas çoi në hetimin e Haradinajt dhe bashkëluftëtarëve të tij, Haradinaj “u dha urdhra strikt të gjithë komandantëve lokalë që t’i raportonin atij nëse arrestonin serbë”.
Komandantët e tij lokalë, sipas të njëjtit memo, vepruan në zonat rreth qyteteve të Pejës, Prizrenit, Suharekës dhe Rahovecit dhe po ashtu drejtonin kampin e paraburgimit në Tropojë në Shqipëri.
Memoja e UNMIK-ut pohoi, në bazë të intervistave me njerëz të brendshëm, se shumë njerëz që u rrëmbyen nga komandantët e Haradinajt u dërguan në kampe në Shqipëri. I njëjti memorandum përmendi Naim Malokun, një këshilltar aktuali Haradinajt, i cili gjithashtu është ftuar për t’u marrë në pyetje nga prokurorët e Hagës.
Kërkimi për shumë prej viktimave të përmendura në memorandum vazhdon ende dhe rreth 400 jo-shqiptarë ende renditen si të zhdukur. Një kërkim për trupat e tyre apo varret e mundshme masive kurrë nuk është organizuar kurrë në zonën rreth kampeve të UÇK-së në Shqipëri, sepse EULEX nuk kishte autoritet për të kryer gërmime, ndryshe nga Dhomat e reja të Specializuara.
Në vitin 2013, gjyqtarët e EULEX-it dënuan ish-anëtarët e UÇK-së Sabit Geci, Riza Alija, Haki Hajdari, Shaban Hoti dhe Sali Rexhepi për keqtrajtimin e të burgosurve civilë në kampet e burgimit të drejtuar nga UÇK-ja në Kukës dhe Cahan në Shqipëri.
Sipas ligjit që krijoi Dhomat e Specializuara, prokuroria mund të mbështetet në jurisprudencën dhe provat e mbledhura nga gjykatat e tjera kundër ish-zyrtarëve të UÇK-së – përfshirë ICTY, EULEX dhe UNMIK – por do të duhet të bëjë shumë më tepër punë për të ndërtuar raste të suksesshme ku paraardhësit e tyre dështuan.
Thirrja e Haradinajt mund të ketë ndërprerë përsëri karrierën e tij politike, por nëse ai do të paraqitet para gjykatës si i pandehur apo si dëshmitar, kjo mbetet ende për t’u parë.
