Disa nga monumentet më të rëndësishëm të trashëgimisë historike e kulturore në qarkun e Durrësit nuk janë të pasqyruar si objekte në hartat kadastrale zyrtare, duke i hapur oreksin privatëve për t’i tjetërsuar dhe për t’i dhënë me qira.
Monumente të rëndësisë së veçantë si kalaja e Skënderbeut në Kepin e Rodonit, apo muret bizantine dhe Torra mesjetare në qytetin e Durrësit janë të pahipotekuar, ndërsa në dokumente vendndodhjet e tyre shënohet vetëm me togfjalëshin: “Lloji i pasurisë – TRUALL” dhe pranë: “Pronari – SHTET”.
Drejtori i Muzeut Arkeologjik Kombëtar të Durrësit, Alban Ramohito i tha BIRN se edhe godina e institucionit që ai drejton është gjithashtu e pahipotekuar.
“Territori i godinës së Muzeut, që u përurua në vitin 2002, në hartat e pronësisë konsiderohet truall shtetëror, por aty nuk pasqyrohet prania e ndërtesës ku prej gati 20 vitesh hyjnë e dalin çdo vit mijëra vizitorë,” shpjegoi ai.
Në vitin 2011, godina e Muzeut arkeologjik në Durrës iu nënshtrua një rikonstruksioni të plotë që zgjati afro tre vjet, por problematikat themelore të pronësisë dhe të muzealizimit të të gjithë sipërfaqes vazhdojnë të jenë të pazgjidhura.
Qyteti i dytë më i madh në vend është gjithashtu një nga qytetet më të lashtë në bregdetin e detit Adriatik, ku është jetuar në mënyrë të pandërprerë që nga themelimi i tij në shekullin e shtatë para Krishtit.
Drejtoria e Muzeut arkeologjik më të madh të vendit tonë, që sapo ka marrë statusin Muze Kombëtar, po punon për të zgjidhur përfundimisht me anë të kompensimit problematikën me dy familje, të cilat kanë paraqitur dokumentet për një sipërfaqe të vogël toke, brenda truallit shtetëror që i takon Muzeut.
Sipas Ramohitos në Arkivin Qendror Teknik të Ndërtimit në Tiranë ndodhet edhe projekti mbi të cilin në fillim të viteve 1980 nisi ngritja e godinës aktuale të Muzeut Arkeologjik të Durrësit.
Që kur u përurua godina e re, në Muze janë paraqitur në eksponate vetëm zbulimet që i përkasin periudhës së antikitetit, deri në shekullin e 4-rt të erës sonë.
“Për plotësimin e dy kateve të sipërm ne do mbështetemi në Platformën e hartuar nga projektuesit, arkitektët dhe arkeologët, që e përgatitën atë katër dekada më parë,” nënvizon Ramohito.
Por ai nuk e fsheh shqetësimin për vonesat që do të krijojnë të dy procedurat për hipotekimin e godinës dhe ekspozimin e qindra objekteve të tjerë, që i përkasin periudhës mesjetare apo arkeologjisë nënujore dhe që gjenden ende në fondet e muzeut më të madh të specializuar në të gjithë vendin.
Në një “kthim përgjigje” zyrtare për Drejtorinë e DRKK në Durrës më në gusht 2019, Agjencia shtetërore e Kadastrës në Durrës sqaron se Pasuria nr. 4 në Zonën Kadastrale ZK 3365 me sipërfaqe 1,300 metra katrorë është një “Truall” me pronar “Shtet”.
Vizatimi zyrtar bashkëngjitur shkresës korrespondon me vendndodhjen e Kalasë së Skënderbeut në Kepin e Rodonit. Ndërtimi 500-vjeçar është injoruar krejtësisht në planimetrinë e hipotekave dhe kadastrës në territorin që sipas ndarjes së re territoriale i përket Bashkisë Durrës.
Vetëm 10 vjet më parë në Kalanë e shpallur “Monument Kulture” është realizuar një restaurim i pjesshëm, që ka ndikuar ndjeshëm në rritjen e numrit të vizitorëve vendas dhe të huaj në një nga pjesët më të bukura të bregdetit shqiptar.
Kjo situatë e paqartë i ka dhënë të drejtën një subjekti privat që të vendosë “post-bllokun” për hyrje me pagesë në plazh dhe në zonën e monumenteve, ndërsa ka shkuar edhe më tej me pagesat që kryejnë të sapomartuarit për xhirimet e videoklipeve pranë mureve të Kalasë.
Megjithëse faktet janë kokëfortë, “monumenti” sipas institucioneve të specializuara shqiptare nuk ekziston. Njihet vetëm pronësia shtetërore mbi truallin, ku ndërtuesit në mesin e shekullit 15-të ngritën në breg të detit kalanë që njihet me emrin e heroit tonë kombëtar.
Tashmë qeveria ka bllokuar dokumentacionin përkatës, për të shmangur rrezikun e abuzimit “për marrjen në përdorim ose me qira të truallit” mbi të cilin realisht ngrihet një nga kalatë më interesante mesjetare të vendit tonë.
Drejtori Ramohito pohon se të njëjtën problematikë kanë edhe dy nga monumentet më të rëndësishme të historisë së qytetit të Durrësit. Torra mesjetare dhe muret bizantine, në një gjatësi prej disa qindra metrash deri në kullën e vogël mbi kodër kanë statusin “Monument kulture-Mbrohet nga shteti”, institucionet e të cilit kanë ndërhyrë disa herë për restaurime të plota apo të pjesshme. Ndërkaq, misione arkeologjike të ndryshme kanë vijuar sondazhet si pranë mureve të periudhës bizantine në Durrës, ashtu edhe në Kepin e Rodonit, 40 kilometra në veri të qytetit bregdetar.
“Në hartat kadastrale të dy objektet historiko-arkeologjikë mungojnë,” nënvizoi Ramohito, duke shtuar se në dokumentet zyrtare shënohet termi “Truall – pronë shtetërore”, ndërsa shtoi se problematika ka hyrë në rrugën e zgjidhjes, duke lehtësuar edhe të ardhmen e administrimit të monumenteve nga Drejtoria e Muzeut Arkeologjik Kombëtar Durrës.