Nuk ka asnjë pengesë ligjore që kriminelët e luftës të mbajnë poste publike në Kosovë pasi ata të vuajnë dënimin e tyre, dhe zyrtarët e lartë u kanë dhënë atyre vazhdimisht punë, kanë marrë pjesë në ceremoni në nder të tyre dhe i kanë lavdëruar ata si modele që duhen ndjekur.
“Heroi i luftës iu kthye lirisë.”
Kështu e përshkroi kryeministri i atëhershëm i Kosovës lirimin me kusht të një krimineli të dënuar lufte në fillim të vitit të kaluar.
Vetëm disa ditë pasi u lirua, krimineli i luftës u emërua më pas si këshilltar politik i kryeministrit.
Disa muaj më vonë, një raport i Agjencisë Kundër Korrupsionit zbuloi se presidenti i Kosovës gjithashtu kishte punësuar një kriminel të dënuar lufte si këshilltar të tij.
Më pak vëmendje i është kushtuar faktit se kishte edhe dy të dënuar për krime lufte që shërbenin si drejtorë të agjencive qeveritare në 2019.
Por e gjithë kjo tregonte se si në Kosovë, pasi të dënuarit për krime lufte vuajnë dënimin e tyre, ata gëzojnë të njëjtat të drejta si çdo qytetar tjetër. Nuk ka asnjë pengesë që ata të emërohen në poste zyrtare ose të kandidojnë për poste nëse gjykata që i dënoi nuk e ndaloi këtë në vendimin e saj përfundimtar.
“Nuk ka kufizime kushtetuese ose ligjore sepse kushtetuta e Kosovës thotë se të drejtat dhe liritë e njeriut mund të mohohen vetëm me një vendim nga gjykata përkatëse”, shpjegoi Enver Hasani, profesor drejtësie dhe ish-gjyqtar i Gjykatës Kushtetuese.
Përveç emërimit të të dënuarve për krime lufte në poste publike, zyrtarë të lartë i kanë vlerësuar ata si heronj të kombit, kanë marrë pjesë në ceremonitë në nder të tyre dhe kanë pozuar për fotografi bashkë me ta.
Bekim Blakaj, drejtori ekzekutiv i Fondit për të Drejtën Humanitare në Kosovë, argumentoi se kriminelët e luftës kanë të drejtë të vazhdojnë jetën e tyre pasi lirohen nga burgu, por nuk duhet të emërohen në poste publike.
“Edhe pse ata i kanë vuajtur dënimet e tyre, veprat e tyre nuk do të anulohen apo harrohen, sidomos nga viktimat, por ato nuk duhet të harrohen as nga shoqëria. Prandaj, pavarësisht faktit se dikush që është dënuar për krime lufte e ka vuajtur dënimin e tij, dhe ndoshta edhe ka kërkuar falje dhe ka shprehur keqardhje publike për atë që bëri, ai nuk duhet të mbajë një post publik”, tha Blakaj.
“Në shumicën e rasteve në rajonin tonë, jo vetëm në Kosovë, ata nuk kanë treguar kurrë pendim dhe nuk u kanë kërkuar kurrë falje viktimave”, shtoi ai.
“Një kontribut special për luftën”
Më 25 janar 2019, krimineli i dënuar i luftës Sylejman Selimi, i njohur gjatë luftës si Sulltani, u lirua me kusht. Selimi ishte shpallur fajtor për abuzimin fizik, torturimin dhe trajtimin çnjerëzor të të burgosurve civilë të mbajtur në qendër paraburgimi të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, UÇK, në Likovc. Ai u dënua me shtatë vjet burg.
Ditën e lirimit të tij me kusht, presidenti i Kosovës Hashim Thaçi tha: “Me heroin e gjallë, gjeneralin Sylejman Selimi në liri, Kosova është më e mirë dhe më e sigurt.” Kreu i opozitës së atëhershme Lidhja Demokratike e Kosovës, LDK, Isa Mustafa, gjithashtu shprehu kënaqësinë për lirimin e Selimit, duke thënë se ai kishte dhënë një “kontribut special për luftën dhe paqen”.
Të nesërmen, në fshatin Burojë në komunën e Skënderajt, ish-komandantët e UÇK-së u mblodhën për të festuar lirimin e Selimit, me presidentin Thaçi dhe kryetarin e parlamentit, Kadri Veseli, midis tyre. Një tjetër kriminel lufte ishte gjithashtu atje – Fadil Demaku, i cili u dënua në të njëjtën çështje si Selimi.
Kryeministri i atëhershëm i Kosovës Ramush Haradinaj shkroi në Facebook për ta përshkruar Selimin si një “hero”. Disa ditë më vonë, Selimi u emërua këshilltar politik i Haradinajt.
Ai u ftua gjithashtu të vizitonte Ministrinë e Mbrojtjes dhe kryetari i komunës së Skënderajt e priti atë në zyrën e tij, duke vlerësuar “kontributin e Selimit në luftën çlirimtare”.
Marigona Shabiu, drejtoreshë ekzekutive e OJQ-së Nisma Rinore për të Drejtat e Njeriut në Kosovë, tha se është e rrallë të dëgjosh kritika për përfshirjen e kriminelëve të dënuar të luftës në jetën publike në vend.
Pas emërimit të Selimit, Nisma Rinore për të Drejtat e Njeriut në Kosovë lëshoi një deklaratë të përbashkët me Nismën Rinore për të Drejtat e Njeriut në Serbi duke thënë se “kriminelët e luftës nuk kanë vend në qeveri”.
“Kur ne reaguam, mediat e morën këtë reagim dhe pyetën kryeministrin se përse ai e bëri këtë gjë, por ai vazhdoi ta mbronte vendimin e tij dhe përsëri e përdori atë mundësi për ta lavdëruar Selimin si një hero të lirisë, si një njeri që e ka vuajtur dënimin e tij dhe që tani është i lirë dhe mund të bëjë gjithçka që dëshiron, edhe nëse kjo shtë të zërë një post të lartë politik në zyrën e kryeministrit”, tha Shabiu.
Ambasadori amerikan në Prishtinë, Philip Kosnett, doli në mbështetje të kritikës së Nismës Rinore për të Drejtat e Njeriut, duke thënë se “liderët e të gjitha partive nuk duhet të vazhdojnë të mbështesin individë të tillë”.
“Çfarë mesazhi i dërgon Kosova botës kur emëron një kriminel të dënuar lufte për ta përfaqësuar atë si ambasador? A tregon kjo respekt për sundimin e ligjit?” pyeti më vonë Kosnett në Twitter.
Në qershor 2019, Haradinaj i dha fund punësimit të Selimit – me kërkesë të Selimit, tha ai. Selimi konfirmoi shkarkimin, duke thënë gjithashtu se atij iu ofrua posti i ambasadorit në Shqipëri, por e refuzoi atë. BIRN nuk mundi të kontaktonte me Selimin për një koment.
Dy medalje për torturuesin e dënuar
Ndërsa emërimi i Selimit tërhoqi shumë vëmendje, duke çuar përfundimisht në shkarkimin e tij, larg syrit të publikut, një tjetër kriminel lufte u punësua pothuajse njëkohësisht në një tjetër zyrë shteti. Në një raport të Agjencisë Kundër Korrupsionit mbi deklaratat e pasurive të zyrtarëve, u zbulua se presidenti i Kosovës Hashim Thaçi kishte punësuar Rrustem Mustafën si këshilltar të tij.
Në vitin 2013, Rrustem Mustafa, i cili kishte qenë komandant i UÇK-së në “Zonën Operative të Llapit” gjatë konfliktit, kur ai njihej me pseudonimin Remi, u dënua me katër vjet burg për kryerjen e një krimi lufte ndaj civilëve.
Gjykata gjeti që Mustafa “urdhëroi dhe mori pjesë në rrahjen dhe torturimin e civilëve shqiptarë të Kosovës, të ndaluar në mënyrë të paligjshme në qendrën e paraburgimit në Llapashticë në përpjekje për t’i detyruar të ndaluarit të rrëfenin veprimet tradhtare ndaj UÇK-së”.
Në kohën kur dënimi i tij u konfirmua nga gjykata e apelit, ai ishte deputet në Kuvendin e Kosovës. Në nëntor 2015, ai dha dorëheqjen. Por për shkak se koha që ai kaloi në paraburgim u zbrit nga dënimi i tij, në mes të vitit 2016, ai u lirua.
Që atëherë, ai është dekoruar dy herë. Presidenti Hashim Thaçi i dha atij një medalje presidenciale me rastin e dhjetë vjetorit të pavarësisë së Kosovës në vitin 2018 për “kontributin e tij të vlefshëm për liri dhe pavarësi”, ndërsa kryeministri Ramush Haradinaj i dha atij medaljen Gjergj Kastrioti Skënderbeu vitin e ardhshëm.
Mustafa është gjithashtu një anëtar i komitetit drejtues të Partisë Demokratike të Kosovës, PDK, dhe garoi si një kandidat partie në zgjedhjet parlamentare të tetorit 2019, megjithëse ai nuk mori votat e mjaftueshme për të hyrë në Kuvendin e Kosovës.
Bordi i Pavarur i Mbikëqyrjes për Shërbimin Civil të Kosovës i tha BIRN se “këshilltarët e presidentit dhe kryeministrit, në përputhje me nenin 4, paragrafi 1 të ligjit nr. 03 / L-149 për Shërbimin Civil të Republikës së Kosovës, nuk konsiderohen nëpunës civilë ”dhe kështu që ai nuk ishte në gjendje të vlerësonte emërime të tilla.
Qëndrimi i vetë Mustafës ishte i qartë: “Emërimi im është në përputhje me ligjet dhe rregullat e Republikës së Kosovës”, i tha ai BIRN.
Shefi i stafit të presidentit të Kosovës nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN në lidhje me emërimin e Mustafës, pjesëmarrjen e presidentit në ngjarjet përkujtimore që nderonin kriminelët e luftës dhe medaljet që u ishin dhënë atyre.
Kryeministri emëron xhaxhanë e tij një post shtetëror
Ndërsa rastet e Selimit dhe Mustafës nxitën reagime, ajo që shpëtoi nga vëmendja e publikut ishte fakti se në një post zyrtar shtetëror ishte edhe një kriminel tjetër lufte, të cilin ai e kishte mbajtur që nga fundi i vitit 2018.
Shpesh ekziston një keqkuptim se Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, GJPNJ, në Hagë dënoi vetëm një të pandehur nga Kosova – Haradin Balën.
Por Lahi Brahimaj, i njohur gjithashtu si “Maxhupi” ose “Cigani”, u dënua gjithashtu nga GJPNJ-ja. Në vitin 2008, ai u dënua me gjashtë vjet burg për trajtimin mizor dhe torturimin e civilëve në selinë e UÇK-së në Jabllanicë ndërsa i pandehuri tjetër në këtë çështje (dhe njëkohësisht nipi i tij), Ramush Haradinaj, u shpall i pafajshëm.
Dhoma e apelit e GJPNJ-së urdhëroi një rigjykim të pjesshëm të çështjes kundër Brahimajt për ato pika për të cilat ai më parë ishte liruar nga akuzat, dhe në vitin 2012 ai u lirua përsëri nga akuzat dhe u kthye në Kosovë si një njeri i lirë.
Brahimaj kandidoi në zgjedhjet parlamentare në 2014 dhe u zgjodh deputet për partinë politike të nipit të tij Haradinaj, Aleancën për Ardhmërinë e Kosovës, AAK. Ai gjithashtu mori pjesë në zgjedhjet parlamentare të viti 2017 dhe 2019 në Kosovë, por të dyja herët nuk arriti të merrte votat e mjaftueshme për të hyrë në parlament.
Megjithatë, Brahimaj nuk u la pa u përfshirë. Në vitin 2018, ai u emërua si drejtor i përkohshëm i administratës në Agjencinë e Ushqimit dhe Veterinarisë të Kosovës, të kontrolluar nga zyra e kryeministrit, i cili në atë kohë rastësisht ishte Haradinaj.
Bordi i Pavarur i Mbikëqyrjes për Shërbimin Civil të Kosovës i tha BIRN se ai “mbikëqyri” procesin e marrjes në punë të Brahimanjt në vitin 2008 dhe “u përcaktua se nga aspekti administrativ, procedura e marrjes në punë për këtë pozitë, përkatësisht emërimi i tij, ishte bëhet në përputhje me legjislacionin në Kosovë ”.
Brahimaj nuk iu përgjigj telefonatave apo mesazheve të BIRN.
Në korrik 2019, Haradinaj dha dorëheqjen si kryeministër pasi u thirr për t’u marrë pyetje nga Zyra e Prokurorit të Specializuar në Hagë, e cila po heton krimet e luftës dhe të pasluftës në Kosovë.
Por para se të linte detyrën, Haradinaj emëroi Bedri Zyberajn, një tjetër i dënuar për krime lufte, si shef ekzekutiv të agjencisë shtetërore të arkivit të Kosovës.
Gjykata e Qarkut në Prizren në vitin 2006 e shpalli Zyberajn fajtor për kryerjen e një krimi lufte kundër civilëve. Ajo përcaktoi se ai kishte marrë pjesë në ndalimin e paligjshëm të “disa personave të dyshuar për bashkëpunim me autoritetet serbe”.
Të ndaluarit u “mbajtën në kushte çnjerëzore, iu nënshtruan rrahjeve, torturave dhe vuajtjeve të mëdha”, tha një raport i Fondit për të Drejtën Humanitare.
Në vitin 2009, Zyberaj u lirua nga burgu vuajti dy të tretat e dënimit të tij me gjashtë vjet burg.
Më vonë atë vit, ai filloi punë të Postën dhe Telekomin shtetëror të Kosovës, PTK, si konsulent për median dhe marrëdhëniet me publikun. Në vitin 2014, ai më pas u bë drejtor i Bibliotekës Kombëtare “Pjetër Bogdani” të Kosovës.
Biografia e tij në faqen e Bibliotekës Kombëtare rendit arritjet e tij, por harron të deklarojë se ai ka qenë i dënuar për një krim lufte. Bordi i Pavarur i Mbikëqyrjes për Shërbimin Civil të Kosovës tha se nuk mbikëqyri emërimin e Zyberajt ose nuk mori ndonjë ankesë në lidhje me të.
Zyberaj i tha BIRN se ai nuk sheh asgjë të keqe nëse punësohet në institucionet publike.
“Jo, nuk e konsideroj problem pasi nuk mora një vendim përfundimtar nga gjykata i cili të kufizonte përfshirjen time në institucione. Ajo histori mori fund në vitin 2009”, tha ai.
“Kriminelët e luftës pranohen gjerësisht si heronj”
Zyrtarët e Kosovës kanë marrë pjesë në disa evente përkujtimore që kanë nderuar kriminelët e vdekur të luftës. Një prej tyre, në janar 2018, madje u mbajt në Kuvendin e Kosovës.
Deputetët mbajtën një minutë heshtje për të përkujtuar vdekjen e Haradin Balës, i cili u dënua nga GJPNJ-ja në 2005 për torturim, trajtim mizor dhe vrasje dhe u dënua me 13 vjet burg.
Gjykata e Kombeve të Bashkuara zbuloi se Bala personalisht keqtrajtoi tre të burgosur, luajti një rol në vendosjen dhe zbatimin e kushteve çnjerëzore në kampin e burgimit të UÇK-së në Llapushnik, ndihmoi në torturimin e një të burgosuri dhe me një ose ndoshta dy roje të tjerë të UÇK-së, vrau nëntë të burgosur nga kampi i burimit në Malet Berishë në korrik 1998.
Në eventin përkujtimor, Milaim Zeka, një deputet nga partia e koalicionit qeverisës në atë kohë NISMA (Nisma për Kosovën), e përshkroi Balën si një hero.
“Të gjithë njerëzit në botë nderojnë vlerat, njerëzit, heronjtë e tyre. Mbrëmjen e kaluar ndërroi jetë një njeri i madh, një njeri që ka dhënë një kontribut të madh për këtë vend, këtë komb ”, tha Zeka.
Një vit më vonë, pati një tjetër ceremoni përkujtimore kushtuar Balës, e cila u mbajt në Qendrën e Komunitetit në qytetin e Drenasit në përvjetorin e vdekjes së tij. Ceremonia u ndoq nga kryetari i komunës së Drenasit, Ramiz Lladrovci, dhe zv/kryeministri i Kosovës në atë kohë, Fatmir Limaj, i cili u gjykua së bashku me Balan në Hagë, por u shpall i pafajshëm. Lladrovci më vonë premtoi se “së shpejti do të ketë një rrugë me emrin Haradin Balës në shenjë respekti për të”.
Një tjetër i dënuar për krime lufte që ndërroi jetë, Ejup Runjeva, u përkujtua gjithashtu nga zyrtarë të lartë në Kosovë.
Në vitin 2008, Runjeva, i njohur gjithashtu si Komandant Era, u dënua me gjashtë vjet burg për pjesëmarrje në rrëmbimin dhe ndalimin e paligjshëm të civilëve shqiptarë të Kosovës të cilët mbaheshin në qendrat e ngritura dhe kontrolluara nga UÇK-ja.
Kur Runjeva vdiq në prill 2013, Hashim Thaçi, i cili në atë kohë ishte kryeministër i Kosovës, shprehu ngushëllimet e tij në emër të qeverisë për familjen e Runjevës, duke deklaruar se “jeta dhe veprimtaria e tij patriotike është një shembull se si duhet të punosh dhe të luftosh për liri dhe për një të ardhme të ndritur për atdheun ”.
Për dy vitet në vijim, Thaçi mori pjesë në një evente përkujtimore në përvjetorin e vdekjes së Runjevës. Në përkujtimoren në prill 2019, ai tha në fjalën e tij se Runjeva ishte “modeli i një luftëtari të lirisë” dhe se ishte dënuar gabimisht.
“Edhe pse ai u arrestua dhe u dënua padrejtësisht, idealet, aspiratat dhe kauza e tij fituan“, tha Thaçi.
Të dënuarit për krime lufte shpesh glorifikohen në Kosovë, tha Marigona Shabiu nga Nisma Rinore për të Drejtat e Njeriut në Kosovë.
“Në të kaluarën kemi pasur protesta të organizuara nga organizata të veteranëve të luftës kundër vendimeve të caktuara nga gjykatat vendase, gjë që tregon mbështetjen e madhe që këta njerëz kanë në publik, si dhe ngurrimin për të pranuar krimet e tyre dhe për t’i parë ata si kriminelë lufte, si njerëz që kanë kryer krime kundër civilëve”, shpjegoi Shabiu.
“Nga sa kemi parë, mund të themi se përgjithësisht ata njerëz pranohen si heronj në shoqërinë tonë”, tha ajo.
Të dënuarit për krime lufte nuk luajnë vetëm role në jetën publike në Kosovë. Ata janë gjithashtu të njohur në qarqet politike në Serbi, siç theksoi në vitin 2017 raporti i Nismës Rinore për të Drejtat e Njeriut në Serbi.
Degët e Nismës Rinore për të Drejtat e Njeriut në Kosovë dhe Serbi shpesh lëshojnë deklarata të përbashkëta dhe punojnë në fushata të përbashkëta, si fushata “Jo Heroi im” kundër glorifikimit të kriminelëve të luftës, për të treguar se të rinjtë nga të dy vendet mund të bashkohen për dënimin e tyre kolektiv të praktikave të tilla.
“Ne donim të vepronim së bashku në mënyrë që të dërgojmë një mesazh më të fortë, të jemi të bashkuar dhe t’u tregojmë institucioneve tona ne si brez i ri nuk i pranojmë këto gjëra, ne nuk i pranojmë veprimet tuaja kur bëhet fjalë për lavdërimin dhe glorifikimin e kriminelëve të luftës”, shpjegoi Shabiu.
Blakaj argumentoi se është “jashtëzakonisht e rrezikshme” t’u dërgosh një mesazh të rinjve se dikush që kryen një krim lufte mund të emërohet në një pozicion zyrtar.
“Duke bërë të mundur që kriminelët e dënuar të luftës të mbajnë poste publike, institucionet shtetërore qëllimisht minojnë dhe neglizhojnë të drejtat dhe ndjenjat e viktimave”, tha ai.
Glorifikimi i kriminelëve të luftës gjithashtu paraqet një pengesë të madhe në procesin e pajtimit të pasluftës dhe të pajtimit me të kaluarën, shtoi Blakaj.
“Shoqëria jonë është shumë e ndarë në baza etnike, dhe kur flasim për pajtimin, është shumë e vështirë për dikë që të pajtohet me dikë nëse sheh se ata që kanë shkaktuar të keqe, dhimbje dhe vuajtje mbajnë ndonjë post publik dhe se ata shihen si heronj nga disa njerëz”, tha ai.
BIRN kërkoi komente nga qeveria e Kosovës, Ministria e Drejtësisë, kryetari i Kuvendit të Kosovës dhe Avokati i Popullit në lidhje me emërimin e kriminelëve të luftës në poste në institucionet shtetërore, nderimin me medalje shtetërore dhe nderimin nga vente në të cilat kanë marrë pjesë zyrtarë shtetërorë.
Asnjë përgjigje nuk u mor deri në kohën e publikimit.
Ky artikull u realizua si pjesë e skemës së grateve të Drejtësisë Tranzicionale në Ballkan të BIRN, mbështetur nga Komisioni Europian.
