Nën udhëheqjen e Aleksandër Vuçiç, Serbia ka rritur shpenzimet në sektorin e mbrojtjes, por përtej lajmeve kryesore të blerjeve të helikopterëve dhe dronëve, pak dihet se ku po shkojnë paratë.
Në një fjalim para kadetëve ushtarakë në qershor 2018, presidenti serb Aleksandër Vuçiç pohoi se, nga vendet e ngjashme në rajon për nga madhësia dhe popullsia, “nuk ka ushtri më të forta se tonat”.
Kjo është e debatueshme, duke marrë parasysh se shumë vende në rajon – ndryshe nga Serbia – janë anëtare të NATO-s. Por Serbia me të vërtetë po shpenzon shumë para për të rritur aftësinë e saj ushtarake.
Në 2019, Serbia shpenzoi 1.14 miliardë dollarë për ushtrinë e saj, një rritje prej 43 për qind në krahasim me vitin 2018 që e pa vendin që të kalonte fqinjin e saj në NATO, Kroacinë, për sa i përket shpenzimeve totale.
Në fakt, midis vitit 2018 dhe 2020, Serbia ka shpenzuar më shumë se tre miliardë dollarë në sektorin e saj të mbrojtjes, sipas një analize nga Instituti Ndërkombëtar për Hulumtimin e Paqes në Stokholm, SIPRI.
Por këtë nuk do ta dinit vetëm nga të dhënat zyrtare mbi shpenzimet në sektorin e mbrojtjes.
Ndërsa e hap thesin për këto shpenzime, Serbia ka kufizuar njëkohësisht rrjedhën e informacionit se si po shpenzohen paratë, duke ngritur shqetësime midis ekspertëve, të cilët thonë se mungesa e transparencës hap derën për abuzime të mundshme dhe fsheh gjendjen e vërtetë të atyre që janë të punësuar në këtë sektor.
“Prokurimet në ushtri janë jo transparente dhe kryhen pa plane zyrtare, gjë që ofron hapësirë për forma të ndryshme sjellje të keqe”, tha Marija Ignjatoviç, një studiuese në Qendrën e Beogradit për Politika të Sigurisë.
“Raportet e bujshme mbi modernizimin e armëve po mjegullojnë gjendjen reale të ushtrisë, nga e cila njerëzit po largohen intensivisht.”
Avionë rusë dhe dronë kinezë
Midis vitit 2016 dhe 2018, sipas llogarive buxhetore dhe të dhënave të tjera zyrtare, vendi zyrtarisht shpenzoi afërsisht 340 milionë euro në armë dhe pajisje armësh. Pothuajse 500 milionë euro ishin caktuar për periudhën 2018-2020, por shifrat përfundimtare mbi shpenzimet aktuale nuk janë botuar ende.
Shpenzimet ka të ngjarë të jenë shumë më të mëdha duke pasur parasysh shkallën në të cilën qeveria shfrytëzon rezervat buxhetore, madje edhe fondet e alokuara për ministritë e tjera, mbi shumën e alokuar zyrtarisht çdo vit për sektorin e mbrojtjes. Fondet aktuale në dispozicion të ministrisë së mbrojtjes janë në fakt dyfishi i shumës së miratuar nga parlamenti.
Serbia ka blerë shumë gjatë viteve të fundit, megjithëse shumat e përfshira mbahen pothuajse gjithmonë të fshehta.
Vitin e kaluar, Serbia bleu nga aleati tjetër ortodoks Rusia pesë helikopterë transportues ushtarak Mi-17V-5 dhe katër helikopterë luftarakë Mi-35, si dhe sistemin e raketave Pancir S1. Rusia dërgoi gjithashtu gjashtë avionë luftarakë MiG-29, riparimi dhe modernizimi i të cilave i kushtoi Serbisë midis 180 dhe 230 milionë euro, sipas Vuçiç. Pati gjithashtu një dhurim prej 30 automjetesh të blinduara BRDM 2 dhe tanke T-72.
Gjithashtu në 2019, Serbia ra dakord për një donacion nga Bjellorusia për katër avionë MiG-29, por kostoja aktuale nuk dihet dhe avionët duhet të dorëzohen ende.
Pastaj në maj të këtij viti, Serbia mori në dorëzim gjashtë dronë sulmues kinezë CH-92A, përveç një sistemi raketor FK-3, duke marrë kritika nga Bashkimi Europian dhe Shtetet e Bashkuara.
Por Serbia bëri biznes edhe me Perëndimin. Në vitin 2019, qeveria serbe bleu pesë helikopterë ushtarakë H-145M nga kompania shumëkombëshe evropiane Airbus, që përsëri, sipas Vuçiç, kushtuan midis 11 dhe 13 milionë euro njëri. Serbia gjithashtu ra dakord për blerjen e 18 sistemeve të raketave me rreze të shkurtër Mistral nga MBDA, një tjetër prodhues europian.
Vuçiç këtë vit shtoi armë nga Izraeli dhe Turqia në listën e tij të blerjeve, duke thënë në tetor se Serbia planifikoi të blinte më shumë dronë nga “një vend tjetër problematik”.
Fonde për kohë të vështira shpenzohen për mbrojtjen
Rezervat e buxhetit të shtetit supozohet të plotësojnë boshllëqet e financimit në rast të ngjarjeve të paparashikuara gjatë vitit fiskal. Në vitin 2010, u vendos një kufi në shpenzimet rezervë në një për qind të të ardhurave të parashikuara për vitin fiskal, por kjo që atëherë është rritur në katër për qind në 2016, ose afërsisht 400 milionë euro.
Që nga i njëjti vit, viti 2016, ministria e mbrojtjes është bërë marrësi më i madh i fondeve rezervë me rreth 20 për qind të totalit, sipas Këshillit Fiskal, një organ i pavarur publik i ngarkuar me vlerësimin e politikës monetare. Projektet e infrastrukturës dhe shpenzimet e bashkisë lokale përbëjnë pjesën më të madhe të pjesës tjetër.
Pra, në vitin 2016, ministria e mbrojtjes mori rreth 25 për qind të rezervave buxhetore, ose 76.5 milionë euro; vitin pasues ajo mori 10 për qind, ose 42.5 milionë euro, ndërsa në 2018 kjo u rrit në deri në 30 për qind, ose pak më shumë se 100 milionë euro.
Një pjesë e parave janë shpenzuar për paga, uniforma dhe madje edhe pajisje laboratorike.
“Shpeshtësia dhe shuma e këtyre transfertave tregojnë se kjo është çështje politikash dhe masash të financimit të qeverisë, dhe jo e rrethanave të papritura që duhet të rregullohen”, paralajmëroi Këshilli Fiskal në një raport në dhjetor 2019.
Novica Antic, kryetar i Unionit Ushtarak të Serbisë, i tha BIRN se që kur Partia Progresive e Vuçiçit erdhi në pushtet në 2012, liderët politikë kishin rritur të drejtën e tyre të fjalës mbi ushtrinë në kurriz të oficerëve me përvojë. Ndryshimet legjislative i kanë dhënë ministrit të mbrojtjes kontroll shumë më të madh mbi prodhimin, tregtinë dhe prokurimin e armëve dhe pajisjeve ushtarake.
“Ushtria nuk ka ndonjë plan afatshkurtër, afatmesëm ose afatgjatë për blerjen e pajisjeve ushtarake”, tha Antiç për BIRN. “Gjithçka që ata bëjnë është ad hoc dhe jo transparente. Më parë, ne kemi përdorur standarde të sakta të NATO-s për prokurimet. Por tani i gjithë pushteti është në duart e politikanëve.”
Antiç tha se blerjet e fundit të Serbisë kishin më shumë lidhje me marrëdhëniet publike sesa me një nevojë të vërtetë ushtarake.
“Ne nuk kemi burime për të mirëmbajtur pajisjet që kemi tashmë”, tha ai. “Ushtarët po largohen nga shërbimi ushtarak, sepse pagat e tyre janë nën mesataren e shtetit. Ne nuk mund të plotësojmë as nevojat themelore, por po shpenzojmë para për armatime që, në shumicën e rasteve, nuk na duhen.”
Pavarësisht nga ndikimi ekonomik dhe social i pandemisë COVID-19, qeveria e Serbisë e pa të arsyeshme në nëntor t'i shtonte 98 milionë euro të tjera 787.7 milionëve që u caktuan këtë vit për buxhetin e shtetit. Më shumë se 76 milionë euro nga fondet shtesë u caktuan për pajisje dhe mjete ushtarake.
Këshilli Fiskal e kritikoi këtë gjë, duke argumentuar se shpenzimet shtesë për sigurinë nuk mund të justifikohen duke pasur parasysh ndikimin e koronavirusit. Investimet kapitale në sektorin e mbrojtjes arritën në 297 milionë euro, 67 milion më shumë se në sektorin e shëndetësisë.
“Një rishpërndarje e tillë e fondeve publike nuk justifikohet në një situatë ku vendi po përballet me një krizë shëndetësore të paprecedent”, paralajmëroi Këshilli.
Serbia nuk është i vetmi vend në rajon që po forcon ushtrinë e saj, por ndërsa vendet e NATO-s në rajon po përpiqen të arrijnë kërkesën e Aleancës që anëtarët të shpenzojnë dy për qind të prodhimit të tyre ekonomik në mbrojtje, Serbia ka arsye të tjera, veçanërisht potencialin për konflikt në Bosnjën dhe Kosovën fqinje.
“Disa në Serbi druhen se nëse do të ndodhë që të ketë konflikte në të njëjtën kohë në Bosnjë dhe në veri të Kosovës, ushtria e saj nuk do të jetë në gjendje të përgjigjet në dy fronte”, tha Filip Ejdus, profesor i asociuar i studimeve të sigurisë në Universitetin e Beogradit.
“Kjo është gjithashtu një arsye për më shumë shpenzime ushtarake.”