Shumë ish-azilkërkues në Greqi janë në gjendje më të keqe që kur iu dha azili, pasi ata kanë humbur ndihmën e qeverisë dhe tani u duhet të mbijetojnë pa ndihmë.
Disa ditë, Farzenah Hosseini i trembet momentit që qeveria greke do të marrë një vendim për kërkesën e saj për azil.
21-vjeçarja nga Bamyan, Afganistan, sheh vështirësitë e motrës së saj Fatimah. Pasi fitoi azilin në qershor 2019, Fatimah jeton në një tendë në një kamp refugjatësh një orë e gjysmë larg Athinës me burrin dhe katër fëmijët e saj.
Fatimah mori ndihmë nga zyrtarët e kampit për disa muaj pasi iu dha azili, por ajo ndihmë u ndal shpejt. 29-vjeçarja tani mbështetet te të tjerët që presin vendimet e tyre për azil, si Farzenah, për ushqime dhe para në mënyrë që të mbijetojë.
“Është gjëja më e keqe që mund të imagjinoni”, thotë Farzenah për situatën e motrës së saj. “Nuk dua të marr një vendim pozitiv për azilin sepse… do të më largojnë nga programi.”
“Unë nuk di si të mbijetoj”, shton ajo, duke vënë në dukje se familja e saj i përket komunitetit Hazara, një grup etnik i persekutuar prej kohësh në Afganistan nga talebanët. Nuk kishin zgjidhje tjetër, thotë ajo, veçse të largoheshin.
Mijëra refugjatë, të cilëve u është dhënë azil në Greqi, janë lënë të lundrojnë në një jetë të re pothuajse plotësisht pa ndihma. Dhe është një dilemë që mund ta përjetojnë gjithnjë e më shumë afganë që i largohen sundimit të përtërirë taleban në vendin e tyre. Afganët përbënin 30 për qind të azilkërkuesve që mbërrinin në ishujt grekë këtë vit, sipas Komisionerit të Lartë të Kombeve të Bashkuara për Refugjatët, UNHCR, dhe mund të vijnë akoma më shumë.
Ndërsa presin vendimet e tyre për azil, emigrantët qëndrojnë në kampe ose strehim të siguruar nga qeveria. Ata marrin një kartë parash dhe ushqime dhe kanë akses në shërbimet mjekësore bazë, shpesh të ofruara nga grupet e ndihmës. Në disa raste, fëmijët mund të ndjekin mësimin në shkolla dhe të rriturit kanë mundësi të kufizuara për të mësuar gjuhën.
Megjithatë, sapo fitohet azili, pothuajse e gjithë mbështetja ndalon. Refugjatët e njohur nuk marrin më asistencë në para dhe duhet të gjejnë strehimin e tyre dhe të bëhen pothuajse plotësisht të pavarur në vetëm 30 ditë. Përtej ndihmës nga organizatat joqeveritare, ekziston vetëm një sistem mbështetës i krijuar për refugjatët e njohur. Ky program pilot është një rregullim i përkohshëm, pranojnë zyrtarët, dhe është krijuar kryesisht për emigrantët që duan të qëndrojnë në Greqi.
“Nëse je një refugjat i njohur, ke më pak përfitime dhe udhëzime sesa nëse je azilkërkues”, thotë Nikos Gionakis, kreu i Qendrës Ditore Babel, një organizatë e fokusuar në shëndetin mendor të emigrantëve. “Nëse bëhesh refugjat, penalizohesh.”
Në Greqi asnjë sistem për integrim
Kur qindra mijëra emigrantë filluan të mbërrinin në Greqi në vitin 2015, vendi ishte i papërgatitur dhe i mbingarkuar.
Më shumë se një milion emigrantë hynë në Greqi në 2015 dhe 2016, tregojnë shifrat nga agjencia e OKB-së për refugjatët, dhe vendi krijoi ambiente pritëse.
Kjo rritje fillestare u ngadalësua, por politikat si marrëveshja BE-Turqi në mars 2016, e cila lejoi Greqinë të kthente emigrantët që vinin ilegalisht nga Turqia, çuan në vonesa në përpunimin e kërkesave për azil dhe mbipopullim masiv në kampet e refugjatëve në ishull.
Vetëm në qershor 2019, Organizata Ndërkombëtare për Migracionin, IOM, themeloi programin HELIOS – përpjekja e parë dhe e vetme zyrtare integruese në vend. Programi ofron subvencione qiraje për gjashtë muaj për emigrantët që gjejnë apartamentet e tyre, si dhe kurse të gjuhës greke dhe kurse integrimi kulturor për të njëjtën periudhë kohore.
Një burrë i vetëm në program, për shembull, merr 301 euro ndihmë për strehimin pas nënshkrimit të një marrëveshjeje qiraje, 301 euro të tjera pasi paguan qiranë e muajit të parë dhe 162 euro çdo muaj pasardhës, sipas zyrtarëve të IOM-it në Athinë. Por ata që marrin subvencionin duhet të kryejnë 360 orë mësime, duke përfshirë 280 orë mësim të gjuhës greke dhe 80 orë historie greke.
Soliman Zadeh, një refugjat 36-vjeçar i njohur nga Balkh, Afganistan, kaloi një vit në kampin e refugjatëve Moria në Lesbos përpara se të regjistrohej në programin HELIOS verën e kaluar. Zadeh jetoi pjesën më të madhe të jetës së tij në Mashhad, Iran, dhe erdhi në Greqi duke kërkuar azil në fund të vitit 2019. Iu deshën 16 përpjekje, tha ai, për të shkuar në Lesbos nga Turqia me gomone. Ai dhe 40 emigrantë të tjerë u kapën vazhdimisht nga policia kufitare dhe u detyruan të ktheheshin në breg.
“Kontrabandisti na detyroi të frynim gomonen tetë persona ta mbanin atë në krahë, ta çonin në ujë dhe të lidhnin motorin”, tha Zadeh përmes një përkthyesi në korrik. Zadeh nuk dinte të notonte. “Nëse do të ndodhte ndonjë gjë gjatë udhëtimit, unë do të vdisja”, tha ai.
Ai u largua nga Moria, një kamp i njohur për kushtet e tij të këqija dhe mbipopullimin, kur kampi u dogj në shtator 2020. Së bashku me refugjatët e tjerë të njohur, ai u transferua në një hotel në tokë. Por, tre muaj më vonë, Zadeh iu kërkua të largohej nga hoteli. Ai gjeti një shtëpi dhe u regjistrua në HELIOS, duke përdorur paratë që kursente nga kartat e vjetra të parave.
“Nuk kisha asnjë alternativë tjetër”, thotë Zadeh në farsi. “Nëse nuk do të vinim në programin HELIOS, si do të merrnim me qira një shtëpi? Kjo është arsyeja pse ne erdhëm në këtë program – për strehim.”
Zadeh, megjithatë, u largua nga programi pas vetëm një muaji. Ai tha se kurset e kërkuara të gjuhës dhe ato kulturore, tre orë në ditë për pesë ditë në javë në Selanik, ishin të vështira për t’u ndjekur, kurset zhvilloheshin gjatë kohës që ai duhet të shkonte të merrte ushqim nga një grup lokal ndihmash.
Ai dëshiron të shkojë në Gjermani, shton ai, jo të qëndrojë në Greqi.
“Situata këtu është shumë e vështirë”, tha Zadeh përmes ËhatsApp në mes të gushtit. “I kalova 35 vitet e para të jetës time sepse kalova kohë në Greqi, Turqi dhe Iran. Unë kam një plan të jetoj në një vend dhe të shkoj në punë dhe të mendoj për të ardhmen time.” Ai shton: “Nuk dua të mësoj greqisht.”
Por disa emigrantë e quajnë programin mënyrën e tyre të vetme për të mbijetuar ndërsa përpiqen të integrohen në shoqërinë greke.
Khaled Ismaili, një refugjat 53-vjeçar i njohur nga Mosuli, Irak, kaloi më shumë se dy vjet në kampin e refugjatëve Diavata jashtë Selanikut, qyteti i dytë më i madh i Greqisë, përpara se të regjistrohej në programin HELIOS në qershor 2020.
Ismaili dhe tre djemtë e tij, 20, 21 dhe 25 vjeç, u arratisën në Turqi në vitin 2017 për shkak të aktiviteteve të Shtetit Islamik, IS, në rajon. Familja u arrestua gjatë ecjes së tyre tre orëshe përtej kufirit në Greqi dhe përfundimisht u transferua në Diavata. Atyre iu dha azil në nëntor 2019, por qëndruan në kamp për gjashtë muaj të tjerë përpara se të gjenin shtëpinë e tyre në Selanik.
Në atë kohë, rmigrantët lejoheshin të qëndronin në akomodime dhe të merrnin mbështetje në para për gjashtë muaj pasi u ishte dhënë azili. Kjo periudhë u reduktua në 30 ditë në mars 2020.
Pa para dhe në vështirësi për të gjetur punë sepse nuk flisnin greqisht – një problem i zakonshëm mes emigrantëve – opsioni i vetëm i familjes ishte programi HELIOS, tha Ismaili.
“Në atë kohë, nuk kisha punë”, tha ai në korrik, pasi ndoqi një kurs të gjuhës greke në një nga qendrat e integruara të mësimit të IOM në Selanik. “Si mund të mbijetoja në atë kohë pa para? Si mund ta paguaja strehimin?”
Subvencionet e HELIOS për akomodim ndaluan pas gjashtë muajsh, pavarësisht kërkesës së Ismailit për një zgjatje. Ai vazhdon ende kurse gjuhe përmes programit dhe tani mund të komunikojë në greqisht. Dy nga djemtë e tij tani punojnë duke fituar 20 euro në ditë për të mbuluar qiranë e familjes prej 250 euro në muaj.
“Është e vështirë”, tha ai, duke vënë në dukje se shpesh merr hua para nga miqtë. “Të dy janë duke punuar, por është ende e vështirë.”
Të jetosh i pavarur është “hap i vështirë”
HELIOS nuk është zgjidhje për të gjithë refugjatët e njohur, thonë si emigrantët ashtu edhe vetë zyrtarët e programit.
Të paktën një duzinë refugjatësh të njohur thanë për Balkan Insight se ata vendosën të mos regjistroheshin në program sepse nuk donin të integroheshin në shoqërinë greke. Të tjerë theksuan vështirësinë e gjetjes së një vendi me qira të përballueshme – parakusht për të hyrë në program.
Vetëm 33,688 emigrantë janë regjistruar në HELIOS që nga fillimi i projektit në qershor 2019, sipas të dhënave nga java e fundit e nëntorit. Kjo është një pjesë e vogël e numrit total të mbërritjeve në të njëjtën periudhë. Ata që nuk regjistrohen kryesisht largohen nga vendi ilegalisht, ose presin dokumentet zyrtare të udhëtimit si pasaportat, ose qëndrojnë në Greqi duke u përpjekur t’ia dalin mbanë vetë.
“Në teori ekziston një tranzicion shumë i qetë në HELIOS”, thotë Ljubisa Vrencev, drejtor i vendit për Arbeiter-Samariter-Bund Deutschland, një agjenci ndihme që menaxhon kampet e refugjatëve Diavata, Katasikas, Filipiada dhe Doliana në Greqinë veriore.
Në shumicën e kampeve ka mundësi mësimi të gjuhës për azilkërkuesit, thotë Vrencev, dhe punonjësit e IOM-it vizitojnë kampet për të folur për HELIOS. Por ka “shumë probleme”, vëren Vrencev, me refugjatët e njohur që “nuk janë të gatshëm apo në gjendje të dalin nga qendrat e akomodimit afatgjatë” pavarësisht afatit 30-ditor për t’u larguar.
“Të largohesh nga kampi do të thotë që ata do të duhet të gjejnë një punë dhe të jetojnë të pavarur, gjë që është një hap i vështirë për t’u bërë”, thotë Vrencev, duke vënë në dukje se shumica e emigrantëve aktualisht në kampe janë nga Afganistani. “Ata vendosin të qëndrojnë në kamp me komunitetin me të cilin janë mësuar… duke pritur për dokumente që të mund të largohen nga Greqia.”
Me uljen e ndjeshme të ardhjeve të emigrantëve gjatë viteve të fundit – pak më shumë se 8,000 azilkërkues mbërritën në vitin 2021 – ka pasur një fokus të rinovuar në ndihmën e emigrantëve të cilëve u është dhënë azil.
Gianluca Rocco, shef misioni në Greqi për IOM, tha se një nga “çështjet kryesore” me HELIOS është punësimi, të cilin ai e quajti një element të domosdoshëm integrimi që do t’i lejojë emigrantët të mund ta mbajnë vetë veten e tyre.
Projekti po kalon në kontrollin e plotë të qeverisë greke, vëren Rocco, gjë që do ta bëjë programin pilot më të qëndrueshëm. IOM po punon me Ministrinë e Migracionit të Greqisë për të krijuar programe punësimi, si dhe një program shtesë për të miturit e pashoqëruar.
Programi i ri, thotë Roccoo, do të fokusohet gjithashtu në vlerat dhe temat greke dhe evropiane si barazia gjinore. Ata presin që tranzicioni i programit të përfundojë në fillim të vitit 2022.
“Është një nga rastet e pakta në të cilat mund të shihni një projekt që filloi me një emergjencë dhe më pas bëhet një mekanizëm i qëndrueshëm i shtetit”, thotë Rocco.
Sofia Voultepsi, Zëvendës Ministrja e Migracionit dhe Azilit e ngarkuar me integrimin, në një email për Balkan Insight vuri në dukje krizën ekonomike që ka prekur Greqinë gjatë 10 viteve të fundit, flukset e mëdha të emigrantëve të gjashtë viteve të fundit dhe konfliktet me Turqinë për emigracionin si disa nga sfidat që kanë ndikuar në aftësinë e vendit për t’u përballur me integrimin.
“E gjithë kjo ndikohet shumë nga kriza pandemike”, thotë Voultepsi, duke shtuar për ata që thonë se Greqia nuk ka bërë mjaftueshëm për të ndihmuar emigrantët të integrohen: “Natyrisht, asnjë nga këto nuk merret parasysh nga ata që janë mësuar vetëm të ankohen, pavarësisht faktit se ata duhet të jenë të vetëdijshëm dhe të ndajnë problemet e vendit.”
Kampi i Lesbosit “ishte si ferr”
Farzenah dhe Fatimah, gratë nga Bamyan, e përshkruan jetën në kampin Moria në Lesbos si dëshpëruese dhe të frikshme.
Pas një udhëtimi tre mujor në Greqi, ato kaluan shtatë muajt e ardhshëm në një tendë pa energji elektrike. Gratë thanë se shpesh u duhej të ecnin larg shtëpisë së tyre të improvizuar për të përdorur banjën dhe ishin vazhdimisht të shqetësuara për sigurinë e tyre.
Në një moment, thanë ato, u gjetën në mesin e një grupi që u sulmuan nga burra me thika. Njëra prej grave preu dorën me thikë, tha Farzenah, dhe policia arrestoi burrat e përfshirë. Familja u transferua jashtë ishullit menjëherë pas kësaj.
“Ishte si ferr”, kujton Farzenah.
Përvoja të tilla ndikojnë në shëndetin mendor të emigrantëve, gjë që shton vështirësinë e tyre për t’u integruar në shoqëri, sipas Gionakis, nga Qendra Ditore Babel.
“Rrëfimi dominues është se njerëzit që mbërrijnë këtu janë të traumatizuar dhe përmendin probleme nga e kaluara e kështu me radhë”, tha Gionakis për Balkan Insight. “Por në përgjithësi, ne kemi parë se shumë njerëz duhet të përballen me sfida të jetës së përditshme, dhe shumica e tyre provokohen nga mënyra se si i trajtojmë kur arrijnë në vendin ku mendojnë se do të gjejnë siguri, mbrojtje dhe të gjitha këto gjëra.”
“Në vend të kësaj”, shton ai, “shumë herë ata gjejnë kushte të rënda, me trajtim çnjerëzor, pa siguri, pa perspektivë për të ardhmen e tyre. E gjithë kjo, natyrisht, ndikon në mirëqenien e tyre psikosociale.”
Njerëzit duhet të ndihen të sigurt që mirëqenia e tyre mendore të lulëzojë, sipas Gionakis. Organizata e tij, e cila financohet nga Ministria Greke e Shëndetësisë, rekomandon që kampet të ndërmarrin hapa si vendosje të ndriçimit në banja dhe ndarje e banjave të burrave dhe grave në përpjekje për të lehtësuar stresin.
“Ne duhet të marrim parasysh kushtet në të cilat ata jetojnë”, thotë ai, “dhe sigurisht të mos i lëmë të qëndrojnë në kampe për një kohë të gjatë. Ne e dimë se njerëzit që qëndrojnë në një vend si ky për një kohë të gjatë, edhe nëse janë të shëndetshëm, kanë probleme të shëndetit mendor.”
Afganët që kërkojnë azil në Greqi “kanë më shumë gjasa të marrin mbrojtje sesa në shumë vende të tjera”, sipas studiuesve nga Instituti i Politikave të Migracionit. Kërkesat për azil nga Afganistani mund të kenë gjithashtu një shans më të mirë pas pushtimit të talebanëve, thonë ekspertët, megjithëse të dhënat mbi vendimet për azil sipas vendeve që nga gushti nuk janë publikuar ende.
Në të njëjtën kohë, Greqia po merr një qasje më të ashpër për të frenuar imigracionin. Ministri i Migracionit, Notis Mitarachi, ka bërë thirrje që emigrantët që vijnë ilegalisht të deportohen. Në muajt e fundit, Greqia është akuzuar për kthime të paligjshme – duke i detyruar emigrantët që përpiqen të mbërrijnë në Greqi të kthehen në det. Qeveria i ka mohuar akuzat.
“Ne bëjmë gjithçka që ata të mos qëndrojnë këtu”, thotë Gionakis, “dhe atyre që duan të vijnë edhe të kalojnë nëpër Greqi për të shkuar në vende të tjera u thuhet të mos vijnë.”
“E vetmja shpresë” janë vendet e tjera
Sot, Fatimja thotë se jeta e saj është edhe më e vështirë sesa ishte kur priste vendimin e saj për azil. Ajo ende jeton me familjen e saj në një dhomë teke në kampin e refugjatëve jashtë Athinës.
Kanë kaluar tre vjet që kur ajo fitoi azilin dhe nuk e ka marrë ende pasaportën e saj. Sapo të ndodhë kjo, tha Fatimah, familja do të largohet nga Greqia.
Farzenah është ende në pritje të vendimit të saj për azil. Gjatë katër muajve të fundit, thotë ajo, nuk ka marrë asistencën në para që i takon si azilkërkuese, tek e cila mbështetet ajo dhe familja e motrës së saj.
Shumë azilkërkues në Greqi raportuan se nuk i kishin marrë fondet pasi qeveria greke mori kontrollin e programit të ndihmës në para nga UNHCR në tetor. Farzenah në një mesazh në Facebook në nëntor tha se familja tani ka para vetëm “për bukë thatë”.
“Kërkesa ime e vetme nga qeveria që po i mban njerëzit kështu … në vend të kësaj, t’u hapë atyre rrugën që të ikin”, thotë Farzenah. “Të mos i pengojë dhe të mos i fusë më shumë në depresion, t’i bëjë ata më keq.”
“Shpresa jonë e vetme janë vendet e tjera”, shtoi ajo. “Çdo shtet. Jo Greqia.”
