Sulmi i Rusisë ndaj Ukrainës ka shkaktuar tronditje në të gjithë globin, duke tronditur tregjet botërore të energjisë dhe duke shkaktuar krizën më të keqe të refugjatëve në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore.
Efektet e valëzuara nga lufta mund të ndihen së shpejti edhe në fushën e sigurisë ushqimore, dhe vendet e Ballkanit Perëndimor po përgatiten për ndikim.
Rusia dhe Ukraina së bashku përbëjnë afërsisht 30 për qind të eksporteve globale të grurit, ndërsa Rusia është eksportuesi kryesor në botë i plehrave. Një sasi jetike gruri, misri dhe elbi në botë është bllokuar në të dy vendet për shkak të luftës.
Për më tepër, drithërat zakonisht mbillen në mars dhe korret në verë; pasiguria rreth luftës ka bindur tashmë shumë fermerë ukrainas që të heqin dorë nga ky sezon, që do të thotë se edhe nëse lufta përfundon shpejt, mungesat mund të zgjasin edhe vitin e ardhshëm.
Me Rusinë nën sanksione të ashpra perëndimore dhe Ukrainën në kaos, vendet e Ballkanit Perëndimor tani po kërkojnë nga Serbia, prodhuesi dhe eksportuesi më i madh i ushqimeve në rajon, që të dërgojë më shumë.
Qeveritë rajonale ndërkohë po sigurojnë popullsinë e tyre se, të paktën për muajt e ardhshëm, ata kanë rezerva të mjaftueshme gruri, drithërash dhe produktesh të tjera jetësore.
Shumica kanë vendosur ndalime të pjesshme për eksportin e këtyre mallrave për të mbrojtur konsumatorët vendas. Në terma afatgjatë, ata po kërkojnë importe nga tregjet alternative.
Pavarësisht nëse ka mungesa aktuale apo jo, çmimet e ushqimeve do të rriten më tej në rajon, duke shtuar tendosjen mbi ekonomitë tashmë të dobësuara.
Mesazh Serbisë: rrit eksportet!
Nëse Ukraina është “shporta e bukës e Evropës”, Serbia është e Ballkanit – i vetmi vend në rajon që nuk përballet me rrezikun e mungesës së ushqimeve tani.
Presioni mbi Beogradin për të rritur eksportet e ushqimit është në rritje. Ndërsa fqinjët e Serbisë bëjnë thirrje për më shumë grurë, misër dhe ushqime të tjera, Serbia po shqyrton se si të përmbushë kërkesën.
Më 10 mars, së bashku me qeveritë fqinje, Serbia vendosi kufizime në eksportin e grurit, miellit, misrit, drithërave dhe vajit të lulediellit.
Që atëherë, Serbia i ka lehtësuar disi masat, duke thënë se do të vazhdojë të eksportojë dhe do t’u japë përparësi vendeve të Iniciativës për Ballkanin Perëndimor, domethënë Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë.
Kreu i Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë së Serbisë, Marko Cadez, tha të martën e kaluar se Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut “nuk duhet të shqetësohen ose të kenë frikë nga mungesat e mundshme të ushqimeve”.
Ai shtoi: “Avantazhi në këto kohë krize është se të tre vendet po bashkëpunojnë me njëri-tjetrin kur bëhet fjalë për sigurinë ushqimore dhe furnizimin me ushqime bazë.”
Të enjten e javës së kaluar, presidenti serb Aleksandër Vuçiç u përpoq t’i vërë gjërat në perspektivë.
“Të gjitha vendet e rajonit kërkojnë sasi më të mëdha gruri dhe misri nga Serbia në krahasim me atë që kanë shpenzuar vitin e kaluar. Vetëm vendet e rajonit dhe Italia kërkojnë dërgimin urgjent të rreth 400,000 tonë grurë. Sasia në fjalë ndoshta shpjegohet më së miri kur dihet se rezervat totale të grurit në vendin tonë aktualisht arrijnë në 800 mijë tonë”, tha Vuçiç.
“Kur bëhet fjalë për misrin, rajoni kërkon dërgesë urgjente prej 690,000 tonësh dhe rezervat tona aktualisht janë një milion ton”, shtoi Vuçiç.
Ndërsa riafirmoi angazhimin e Serbisë për të respektuar marrëveshjet e saj me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut, Vuçiç tha se nevojat nga Bosnja dhe Mali i Zi gjithashtu do të vlerësohen më vonë.
Shqipëria: duhen zëvendësuar importet e drithërave nga Rusia
Pavarësisht zotimit të Vuçiçit për të ndihmuar Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë, situata në Shqipëri është ende larg të qenit rozë.
Të dhënat tregojnë se 46 për qind e importeve shqiptare të grurit në vitin 2021 ka ardhur nga Rusia dhe 4 për qind nga Ukraina. Ai 50 për qind është në pritje tani.
Ajo që thuhet se ishte ngarkesa e fundit e grurit rus mbërriti në portin e Durrësit më 28 shkurt. Duke lundruar nën flamurin rus, Slavianka dhe 3030 tonë drithë arritën në Shqipëri vetëm sepse u larguan nga porti në Rusi një javë përpara fillimit të pushtimit rus.
Si një vend i NATO-s, që mbështet sanksionet perëndimore ndaj Rusisë, Shqipëria nuk mund të presë më shumë dërgesa ruse të paktën derisa kriza të lehtësohet.
Shqipëria thotë se do të kërkojë të zëvendësojë importin e saj të madh rus me importe nga burime alternative, veçanërisht nga Serbia.
Vendi malor nuk është një prodhues i madh i grurit, misrit apo kulturave të tjera jetësore. Ajo është përpjekur të frenojë rritjen e çmimeve të ushqimeve.
Por kjo nuk e ka ndalur valën e protestave kundër rritjes së çmimit të karburanteve dhe ushqimeve, duke shkaktuar dhimbje koke për kryeministrin Edi Rama.
Maqedonia e Veriut: shpresat janë te më shumë prodhim vendas
Në Maqedoninë e Veriut fqinje, e cila është gjithashtu pjesë e NATO-s dhe i është bashkuar sanksioneve perëndimore kundër Rusisë, qeveria ka kufizuar gjithashtu disa çmime të ushqimeve më bazike. Ashtu si Shqipëria, ajo thotë se rezervat e saj do të zgjasin për muajt e ardhshëm.
Ashtu si në Shqipëri, shpresat më të mëdha janë te Serbia, për të kompensuar mungesat në grurë, drithë dhe miell këtë vit. Në këmbim, Maqedonia e Veriut ka ofruar të rrisë eksportet në Serbi të perimeve, për të cilat ajo njihet.
Maqedonia e Veriut ka nevojë për 330,000 ton grurë në vit dhe duhet të importojë afërsisht një të tretën e kësaj, 100,000 tonë, kryesisht nga Serbia. Ajo importon rreth 40,000 deri në 50,000 ton miell, përsëri nga Serbia.
Qeveria dhe Dhoma e Tregtisë po kërkojnë gjithashtu eksportues alternativë, me Hungarinë, Rumaninë dhe Kroacinë në fokus.
Por kriza ka ngjallur kritika të reja nga prodhuesit vendas, të cilët thonë se vendi nuk duhet të ishte bërë kurrë i varur nga importet ushqimore kur e ka mundësinë ta ushqejë vetë veten e tij.
“Kjo luftë duhet të na japë një mësim”, tha Ilco Bogndanov, një prodhues në shkallë të gjerë gruri.
“Nga një vend që prodhonte gjithçka, tani jemi në një situatë varësie nga importi përsa i përket ushqimeve. Megjithatë, ne mund të ushqehemi. Kemi mijëra hektarë tokë bujqësore, disa prej të cilave tani janë të pashfrytëzuara dhe është koha t’i shfrytëzojmë”, tha ai.
Maqedonia e Veriut i plotëson kryesisht vetë nevojat e saj për vaj luledielli, por mungesa e plehrave të importuara nga Rusia është problem. Ashtu si në vendet e tjera, ekspertët thonë se mungesa e plehrave do të ketë një ndikim negativ në çmimet e ushqimeve.
Kosova: e varur nga Serbia – dhe e shqetësuar
Kosova është shumë e varur nga Serbia për importin e llojeve të ndryshme të drithërave dhe miellit.
Në vitin 2021, 73 për qind e totalit të importit të këtyre produkteve ka ardhur nga Serbia.
Kosova gjatë vitit 2021 ka importuar 84 mijë ton drithërash të ndryshme dhe mielli nga Serbia. Kosova gjithashtu importoi 115 tonë të tjerë gjithsej nga vende të ndryshme, si Kroacia, Austria, Maqedonia e Veriut dhe Hungaria.
Vendi konsumon 400,000 ton grurë në vit.
Pasi Serbia frenoi eksportet e grurit më 10 mars, kryeministri Albin Kurti këmbënguli se vendimi nuk do të ishte problem, pasi “ne nuk kemi një varësi ekzistenciale nga Serbia”.
Por më i alarmuar është shprehur kreu i Unionit të Federatës së Fermerëve të Kosovës, Tahir Tahiri.
Ai paralajmëroi se Kosova mund të plotësojë vetëm 35 për qind të nevojave të saj nga të korrat e saj të grurit dhe se nëse Serbia dhe vendet e tjera nuk arrijnë të mbulojnë hendekun këtë vit, do të ketë probleme.
“Çdo vend, edhe nëse ka grurë dhe miell për të eksportuar, zakonisht i ruan rezervat për popullsinë e tij. Si një importues i madh i këtij produkti, Kosova mund të mos marrë furnizime nga këto vende”, tha Tahiri për Radion Evropa e Lirë.
Ministria e Bujqësisë e Kosovës, megjithatë, thotë se problemi nuk do të jetë aq i rëndë, për shkak të të korrave të mëdha të vitit të kaluar.
Vlerësimet e saj thonë se Kosova në fakt mund të plotësojë 67 për qind të nevojave të saj për grurë, sepse të korrat e vitit të kaluar lanë një tepricë prej 280,000 ton grurë.
Mali i Zi: Kërkohen importe të pakufizuara nga Serbia
Mali i Zi i vogël, kryesisht malor, gjithashtu mbështetet shumë në importet për ushqime. Praktikisht të gjitha vijnë nga dy shtete, Franca dhe Serbia.
Të dhënat zyrtare malazeze thonë se rreth 54.2 për qind e grurit importohet nga Franca dhe 45.6 për qind nga Serbia.
Ministria e Bujqësisë e Malit të Zi tha për BIRN se aktualisht nuk ka mungesë dhe ata po negociojnë me Serbinë për të siguruar që rezervat ushqimore të zgjasin për gjashtë muajt e ardhshëm.
“Po i kërkojmë Serbisë mundësinë për të blerë mallra dhe për t’i importuar ato pa kufizime. Është në interesin e të dy fqinjëve në këto trazira të vështira të tregut, për shkak të pushtimit të Ukrainës”, tha ministria për BIRN.
Sipas të dhënave të ministrisë, për gjashtë muajt e ardhshëm, Malit të Zi i duhen 50,000 ton drithë, 35,000 ton miell dhe 3,000 ton vaj.
“Jemi në kërkim të zgjidhjeve alternative për prokurimin e ushqimeve në tregje të tjera”, shtoi ministria. “Por çmimet e vlerësuara në këto tregje alternativë janë më të larta dhe logjistika është më e ndërlikuar.”
Sipas të dhënave të ministrisë, Mali i Zi vitin e kaluar importoi 14.3 milionë euro miell nga Serbia, që përbën 80 për qind të importeve totale të miellit. Nga Bosnja dhe Hercegovina importoi 2.3 milionë euro miell.
Më shumë se 81 për qind e totalit të vajit është importuar ishte gjithashtu nga Serbia; pjesa tjetër u importua nga Kroacia dhe Bullgaria.
Dhoma e Tregtisë e Malit të Zi më 21 mars u bëri thirrje autoriteteve të stabilizojnë furnizimet ushqimore.
“Ndërsa pret që Serbia të përgjigjet, qeveria duhet të gjejë tregje alternative për furnizimin e vajit dhe miellit sa më shpejt të jetë e mundur. Ata nuk duhet të lejojnë mungesa”, paralajmëroi Dhoma.
Bosnja: neutraliteti në luftë mund të mos i zgjidhë problemet
Bosnja dhe Hercegovina, ndryshe nga shumica e vendeve të Ballkanit, ka mbajtur një politikë neutraliteti ndaj pushtimit rus të Ukrainës.
Nënkryetari i Dhomës Ekonomike për Tregtinë e Jashtme, Nemanja Vlasic, tha se neutraliteti ishte i mirë për biznesin, pasi vendi mund të vazhdojë tregtinë dhe importimin si nga Rusia ashtu edhe nga Ukraina.
“Është mirë që jemi neutralë si ndaj Rusisë ashtu edhe ndaj Ukrainës, në mënyrë që të mbetet perspektiva e vazhdimit të tregtisë në kushte më të vështira”, tha Vlasic për mediat.
Por ai shtoi: “Është e diskutueshme nëse do të jemi në gjendje të tregtojmë me cilindo shtet, megjithatë, sepse transporti tani është më i komplikuar. Në të njëjtën kohë, pak do të hyjnë në tregti me këto vende, veçanërisht me Ukrainën, ku ka luftë”, vazhdoi ai.
Bosnja mbështetet në importet ushqimore, kryesisht nga Serbia, Kroacia dhe Hungaria.
Kur bëhet fjalë për importin e grurit, “ne mbështetemi shumë te Serbia, e cila ka rezerva të mëdha gruri dhe që ka një qëndrim pozitiv ndaj nesh. Kështu që ndoshta në këtë fushë nuk do të hasim telashe të mëdha”, përfundoi Vlasic.
Megjithatë, ai pranoi se rritja e çmimit të karburanteve po shtrenjton transportin e mallrave, gjë që do të rrisë edhe çmimet e ushqimeve.