Instrumentistët shqiptarë që jetojnë e punojnë jashtë vendit kohët e fundit i kanë shtuar përpjekjet për të prezantuar muzikën tonë jashtë Shqipërisë.
Duke e konsideruar një detyrë morale, ata njëkohësisht mendojnë se ka ardhur koha që institucionet dhe organizmat shtetërorë duhet të mbështesin përzgjedhjen e veprave që interpretohen në skenat e huaja, si dhe financimin e tyre.
Violinisti Florian Vlashi punon që nga viti 1992 në Orkestrën Simfonike të Galicisë, dhe në një intervistë për BIRN tregon përvojën e tij për interpretimin e veprave të kompozitorëve shqiptarë.
“Para tri dekadave, kur fillova punë në Spanjë tek “Orquesta Sinfónica de Galicia”, u gjënda në mes 80 muzikantësh të ardhur nga mbi 27 vënde të botës – kujton violinisti shqiptar, duke shtuar se “secili prej tyre ishte një “pjesëz” e vëndit të tij”.
Bashkë me mjaft kolegë të tjerë nëpër Europë, edhe artisti durrsak e ka parë prezantimin e muzikës shqiptare jashtë kufijve të Shqipërisë si detyrë mjaft të rëndësishme.
“Kjo është detyra morale e secilit prej nesh dhe i detyrohet aq shumë kulturës e shkollës së vendit ku u formuam”.
59-vjeçari nga Durrësi ka qenë interpret, por edhe dirigjent i mjaft veprave të autorëve shqiptarë nga “Eklips” i Edmond Buharasë në Puglia (1992) deri te “Alla shqiptarçe” e Vasil Toles të luajtur së fundi në Milano.
Që kur Florian Vlashi themeloi në Korunja grupin instrumental “Shekulli i XX”, lista e kompozitorëve të njohur e më pak të njohur shqiptarë,veprat e të cilëve janë dëgjuar dhe duartrokitur nga spektatorët e huaj në 25 vite koncerte është e gjatë nga nga F. Ibrahimi, H. Zacharian, Th. Simaku, A. Peçi, Aliaj, R. Rudi, D. Rudi, A. Koci, D. Çene, R. Dhomi, V. Tole, Z. Ballata, Gj. Gjevelekaj etj.
GISXX (Grupo Instrumental Siglo XX) është pa hezitim grupi jo shqiptar që ka më shumé vepra shqiptare në repertorin e tij.
“Kjo nevojë e paraqitjes së artit shqiptar në Spanjë më ka nxitur, jo vetëm të ftoj shumë instrumentistë nga vendi im të luajme bashke, por edhe të realizoj ekspozita pikture e biseda për letërsinë shqipe – thotë instrumentisti i njohur.
Ai shton se nga “Konkursi për të rinjtë që organizohet prej 15 vitesh në Durrës brenda Bienales “Netët e Muzikës Klasike”, fituesit që ftohen në Spanjë për koncerte, ndër të tjera duhet të luajnë edhe vepra shqiptare”.
Kjo është një mënyre e mirë për të paraqitur një panoramë të Artit që behet në Shqipëri në të gjithë kompleksitetin e tij.
Por a mund të organizohet më mirë pasqyrimi i muzikës shqiptare?
“Të luash vepra shqiptare është me rëndësi, por të prezantosh nivelin më të lartë të tyre është akoma më e rëndësishme – thotë violinisti Florian Vlashi. Sipas tij, kjo gjë bëhet me një përzgjedhje të kujdesshme, për të cilën rolin kryesor mund ta luajë “Academia Albanicus”.
“Përzgjedhja mund të bëhet si një nga çmimet e konkursit që do organizohet me këtë rast. Në disa konkurse për kompozicion ku unë kam marrë pjesë në juri, vepra fituese, veç pagesës, kishte dhe mundesinë të luhej nga grupe dhe orkestra të përcaktuara më parë – dëshmon Floriani mbi përvojën e tij.
Më pas ai i përgjigjet pyetjes mbi rolin e institucioneve: “Mbështetja e Institucioneve shtetërore si Ministria e Kulturës është shumë e nevojshme. Kjo është detyra jetësore. Vetëm kështu mund të eliminohet subjektivizmi nga iniciativa private.
Vlashi sjell shembullin e vitit 2017, kur ai vendosi të luajë premierën botërore të Kuartetit për Harqe të Feim Ibrahimit në Real Academia de Bellas Artes në Madrid.
“Programuesit parapëlqenin më shumë një tjetër vepër spanjolle, sepse koncerti financohej nga Ministria e Kulturës e Spanjës – dëshmon violinisti nga Durrësi.
Ngula këmbë se premiera botërore në zemër të Madridit e një figure të madhe si ajo e Feimit do të ishte një ngjarje kulturore me rëndësi ndermjet dy vendeve. Këtë gjë e përforcoi dhe bashkëpunimi me Ambasadën Shqiptare në Madrid dhe reagimi i jashtëzakonshëm i publikut gjatë koncertit”.
“Ne interpretët, me prezantimin e veprave kombëtare në auditoret e huaja, kemi një mision të rëndësishëm, një mision të ngjashëm me atë të përkthyesit – tha Florian Vlashi për BIRN.
Shenjtori i Përkthyesve, Shën Jeronimi i Stridonit nga Iliria në sh. IV përktheu Biblën në latinisht nga greqishtja dhe hebraishtja. Edhe vetë fjala “përkthim” në latinisht është traductĭo,- ōnis, (ta kalosh nga një vend në tjetrin).
Libri i parë shqip “Çeta e Profetëve / Cuneus Prophetarum” i Pjetër Bogdanit u publikua në vitin 1685. Botimi ishte në dy gjuhë, në shqip/arbërisht dhe latinisht, krah për krah në dy kolona.
Por shembulli më i mirë është ai nga një tjetër “Jeronimi”: De Rada. Të gjitha poemat e veta, duke nisur me Milosaon, ai i botoi dygjuhëshe: teksti origjinal arbërisht në të majtë dhe përkthimi i vet në italisht djathtas. Kjo gjë i solli njohjen dhe vlerësimin e lartë të qarqeve letrare të Europes si dhe të figurave si Hugo, Lamartin, Mistral etj. Vetëm kështu u percoll natyrshëm mrekullia e artit të tij.
“A nuk është pra kjo përcjellje qëllimi për të cilin po flasim, “të kalojmë nga një vend në tjetrin” artin muzikor shqiptar? Ky është mësimi i Rilindasve tanë të ndritur, amaneti i tyre. Kjo është detyra morale e “Cuneus Prophetarum” të instrumentistëve shqiptarë sot nëpër botë – përfundon violinisti i njohur Florian Vlashi.