Dorina Xheraj Subashi, drejtuese e qendrës “MuZEH Lab”, po përgatit bashkë me një grup të rinjsh një ekspozitë me fotot e vjetra të Durrësit – një aktivitet që synon të ngacmojë ndërgjegjen qytetare përballë transformimeve që ka pësuar qyteti.
I ndërtuar për thuajse 3 mijë vjet mbi vetveten, Durrësi ka mundur të ruajë me shumë vështirësi dëshmi materiale nga e kaluara. Fotot dhe tablotë e piktorëve janë pjesë e rëndësishme e këtij fondi.
“Ne synojmë që qytetarët t’i shohin fotot si një element që e kanë jetuar dhe të rindërtojnë pjesë -pjesë lidhjen aktuale me ato objekte, të cilat tanimë mungojnë,” tha Xheraj për BIRN.
Ekspozita me fotot e vjetra është një iniciativë e MuZEH Lab dhe qendrës “Durrësi Aktiv”. Ata po përgatiten gjithashtu për krijimin e një harte demografike dhe sociale të Durrësit.
Fotot e shekullit të kaluar të Durrësit kanë memorizuar në celuloid godina dhe objekte që nuk ekzistojnë më. I pasionuar pas historisë, Aleksandër Cangonja thotë se një foto e kullës së sahatit, e cila është shkatërruar para një shekulli, nuk perceptohet lehtë nga banorët e sotëm të Durrësit.
“Foto të tilla kanë vlerë historike dhe tregojnë evolucionin e qytetit në vite,” tha Cangonja.
Ai tregon gjithashtu se një shoqatë në qytetin e Elbasanit ka dixhitalizuar të gjithë fotot e hershme të qytetit, duke i hapur rrugë studimit dhe shfrytëzimit të tyre nga historianët dhe sociologët.
Transformimi i Durrësit nuk i përket vetëm së shkuarës.
Ndërsa qyteti pritet të ndryshojë rrënjësisht pas ligjit të qeverisë që synon ta kthejë portin historik të Durrësit në një atraksion turistik me ndërtesa shumëkatëshe, fotografët janë vënë në lëvizje për të fiksuar objektet që mund të rrafshohen në një të ardhme të afërt.
Griseld Hoxha, një fotograf i ri, ka nisur të fiksojë në celuloid godinat që mund të prishen, përfshi edhe ato të drejtorisë së Autoritetit Portual të Durrësit.
“Unë nuk e di se çfarë fati do të kenë godinat e drejtorisë së Autoritetit Portual, kur të zbatohet projekti i kthimit të portit tregtar në port turistik jahtesh,” tha Hoxha.
Godinat e portit janë ndërtuar në fillim të viteve ’30 dhe gjenden në territorin që pritet të tjetërsohet – pasi anijet e mallrave t’i lënë vendin ndërtimeve dhe anijeve turistike.
Artistët e penelit
Fotografitë e së shkuarës dhe ato të ndryshimeve të pritshme nuk janë të vetmet që dokumentojnë ndryshimet e qytetit. Një kontribut të çmuar kanë dhënë edhe piktorët; mes së cilëve mjeshtri i ndjerë i grafikës, Ruzhdi Rraklli.
Në vitin 2005 ai nxorri albumin me grafika me titull “Nostalgji për qytetin 3000 mijëvjeçar”, ndërsa më herët ka fiksuar edhe Amfiteatrin e Durrësit.
Grafisti Rraklli është kujdesur të ruajë në kujtesën e bashkëqytetarëve dhe vizitorëve gjithçka rrezikon që të humbasë për shkak të zhvillimit, por edhe të mungesës së kujdesit nga ana e projektuesve dhe e drejtuesve të qytetit.
Banesat shekullore ende të banuara, që mund të rrafshohen për t’i hapur rrugë zbulimit të shkallareve dhe galerive antike, kanë gjetur vend në memorien artistike të qytetarit që nuk jeton më.
E njëjta ndjesi e ka udhëhequr edhe piktoren Emjona Stasi, kur përgatiti ekspozitën e fundit personale në Durrës. Ajo i ka kushtuar rrugicave të Durrësit një ekspozitë të plotë me 50 vizatime me penë dhe mbi 50 të tjera në vaj dhe pastel.
“Trajtimi i rrugicave të qytetit nisi si ngacmim artistik, megjithë ndërgjegjësimin nga ana ime për t’i pasqyruar dhe për t’i ruajtur si dëshmi të së shkuarës,” tha Stasi për BIRN.
“E ndjej si detyrim vetjak që t’i trajtoj rrugicat e hershme të qytetit me një ndjesi të gërshetuar, duke i ruajtur ato përmes artit tim,” përfundoi ajo.
