Ku do të përfundojnë kufijtë e Evropës? Më 6 tetor, liderët e BE-së u mblodhën në Granada, Spanjë, për të diskutuar një pyetje që ka lënë pa fjalë eurokratët, organizatat dhe gazetarët në të gjithë bllokun që nga fillimi i luftës në Ukrainë.
Ndërsa Bashkimi Evropian i ka dhënë tashmë Ukrainës statusin e vendit kandidat në qershor 2022, Këshilli Evropian pritet të votojë për fillimin e bisedimeve formale të pranimit më 15 dhjetor. Por debati në Spanjë tregon se çështja nuk ka të bëjë më me Ukrainën dhe Ballkanin Perëndimor; tani është një çështje ekzistenciale me implikime të gjera për BE-në dhe rolin e saj në një mjedis global që po ndryshon me shpejtësi.
BE-ja duket se po shkon drejt një “rithemelimi” të ngritur mbi tre shtylla, secila prej të cilave është objekt debati të ashpër. Kërkon një marrëveshje midis imperativave gjeopolitike dhe vlerave liberale.
Shtylla e parë është siguria. Ndërsa BE-ja kalon nga një projekt paqeje në një projekt lufte, ajo është e detyruar të rishqyrtojë disa nga supozimet e saj thelbësore. Është e qartë se liderët evropianë duhet të heqin dorë nga mospëlqimi i tyre ndaj pushtetit të fortë. Por është ende e paqartë se si do të zhvillohet ky proces: a mund të bashkohen qeveritë evropiane dhe të zhvillojnë aftësitë e tyre ushtarake, apo ato do të shpërdorojnë paratë e tyre për pajisje të gatshme nga Shtetet e Bashkuara dhe Koreja e Jugut?
Kufijtë kombëtarë, dikur të konsideruar si fleksibël nga liderët e BE-së, kanë marrë një kuptim të ri pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia. Në thelbin e tij, debati i zgjerimit ka të bëjë me përcaktimin e kufijve të sferës së ndikimit të bllokut, duke garantuar që vende si Ukraina dhe Moldavia mund të ndjekin një të ardhme evropiane në vend që të trajtohen si shtete tampon midis BE-së dhe Rusisë.
Ndryshimi i kuptimit të sigurisë nga BE-ja nënvizon rëndësinë e zgjerimit. Duke pasur parasysh përdorimin strategjik të imigracionit, energjisë dhe lëndëve të para kritike, si dhe shtetëzimin në rritje të inovacionit dhe rregullimit teknologjik, shtetet anëtare nuk mund të mbështeten vetëm në NATO për të përmbushur të gjitha nevojat e tyre të mbrojtjes. Vetëm duke zgjeruar dhe forcuar BE-në mund të garantohet siguria e qytetarëve evropianë.
Kjo na çon te shtylla e dytë: ekonomia. Evropianët, ndoshta më shumë se çdo grup tjetër, besuan në fuqinë transformuese të ndërvarësisë ekonomike dhe aftësinë e saj për t’i kthyer kundërshtarët e dikurshëm në aleatë. Por duke pasur parasysh shfrytëzimin e Rusisë për eksportet e energjisë nga ajo dhe kërcënimet e Kinës për të kufizuar furnizimet mjekësore gjatë pandemisë COVID-19, BE-ja tani po ndjek një pavarësi më të madhe për të zbutur rreziqet e mundshme.
Por Evropa nuk mund të arrijë kurrë një pavarësi të plotë. Në vend që të ndjekin “autonominë strategjike”, liderët evropianë duhet të fokusohen në nxitjen e marrëdhënieve të ndryshme me partnerë të shumtë, duke garantuar që ne të kemi alternativa nëse një vend përpiqet të na shantazhojë ndonjëherë.
Por këtu edhe shtysa për zgjerim mund të përballet me kundërshtime të konsiderueshme. Në një vizitë të fundit në Varshavë, kam qenë dëshmitar i pasojave të krizës së grurit të shkaktuar nga lufta në Ukrainë. Megjithëse Polonia është një mbështetëse e vendosur e hyrjes së Ukrainës në NATO dhe e kupton arsyetimin gjeopolitik për zgjerimin më mirë se shumica e vendeve, ajo gjithashtu ka rezerva të forta. Një shqetësim i madh është potenciali për trazira ekonomike që do të ndikonte negativisht në sektorin e bujqësisë së Polonisë. Dhe pastaj ekziston një perspektivë më pak tërheqëse e Polonisë që të kthehet në një kontribuues neto në buxhetin e BE-së, nëse Ukraina bëhet një vend anëtar.
Shtylla e tretë janë vlerat. Në të kaluarën, Evropa ishte e ndarë midis vendeve anëtare liberale kozmopolite të BE-së dhe atyre jashtë bllokut, të cilat kërkonin integrim dhe transformim gradual, një kapitull i acquis communautaire në të njëjtën kohë. Por tani, kjo dikotomi është e dukshme brenda vetë BE-së, me vende si Hungaria dhe Polonia që përqafojnë nacionalizmin joliberal.
Zgjerimi ofron një zgjidhje të mundshme për të dy kampet. Për liberalët e Evropës, ai përfaqëson një mundësi për të zbatuar reforma të brendshme përmes kushtëzimit të sundimit të ligjit dhe votimit me shumicë të kualifikuar. Kjo qasje, mund të shpresohet, do të zbuste tendencat nacionaliste që shpesh kanë penguar përpjekjet për të krijuar një politikë të jashtme të unifikuar. Ndryshe nga kjo, joliberalët e Evropës besojnë se duke pranuar Serbinë nën presidentin autokratik Aleksandër Vuçiç dhe një Ukrainë potencialisht më nacionaliste, forca kolektive e bllokut joliberal do të ishte mjaft e madhe për të sfiduar Gjermaninë dhe Francën, udhëheqësit de facto të BE-së.
Fitorja e liberalizmit nuk është aspak e garantuar. Për momentin, të gjithë sytë janë nga Hungaria dhe Polonia, të cilat do të mbajnë zgjedhje të përgjithshme kritike më 15 tetor. Ndërkohë, trashëgimtarët politikë të Benito Musolinit janë tashmë në pushtet në Itali dhe Franca mund të ndjekë shembullin, nëse Marine Le Pen fiton zgjedhjet presidenciale të viti 2027.
Megjithatë, Evropa është në prag të një epoke të re. Situata aktuale të kujton vitet e pas Luftës së Ftohtë, kur liderët evropianë debatuan nëse do të zgjeronin bllokun apo do të thellonin integrimin e tij. Duke shpresuar se do të kishin tortën e tyre dhe do ta hanin, ata u përpoqën t’i bënin të dyja. Por kur Ballkani u shndërrua në kaos, komentuesit e krahasuan lidershipin e BE-së me Neronin që përpëlitej teksa Roma digjej. Sot, BE-ja përballet me një rrezik të ngjashëm, pasi dilemat e thella ekzistenciale janë reduktuar në debate burokratike mbi buxhetet, proceset dhe institucionet.
Për të lulëzuar në një mjedis gjeopolitik që ndryshon me shpejtësi, BE-ja duhet të zgjerojë dhe thellojë integrimin e saj. Por arritja e kësaj mund të rezultojë më sfiduese në vitin 2023 sesa ishte në 2004. Në vend që të drejtojë Ukrainën, Moldavinë dhe Ballkanin përmes të njëjtit proces pranimi që ndoqën Polonia dhe Hungaria, BE-ja duhet të krijojë korniza të reja, inovative. Kjo mund të sjellë një strukturë më të çrregullt rrathësh të mbivendosur, në vend të Evropës së “qarqeve koncentrike” të parashikuar nga liderët e bllokut. Por nëse projekti evropian dëshiron të mbijetojë, ai duhet të ringrihet dhe të gjejë një marrëveshje të madh, jo thjesht të zgjerojë kufijtë e tij.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. The Geopolitics of EU Enlargement
