Duke shprehur çudi për ecurinë e dy treguesve kryesorë ekonomikë gjatë muajve të fundit, BSH njoftoi se “ka shtyrë në kohë” prognozën për rikthimin e ekonomisë në ekuilibër dhe paralajmëron ulje të mëtejshme të interesit bazë në ekonominë shqiptare.
Që prej dekadash, një ligjësi qeveris botën ekonomike. Kjo ligjësi thotë se kur ekonomia rritet, interesat që banka qendrore zbaton në marrëdhëniet e veta me bankat e nivelit të dytë rriten gjithashtu. Anasjelltas, kur ekonomia është në ngadalësim apo në rënie, banka qendrore i ul interesat. Kjo ndodh për shkak se rritja ekonomike, kur është e shëndoshë, automatikisht shkakton rritje të inflacionit dhe anasjelltas.
Ekonomia shqiptare zyrtarisht është rritur me 4.06 për qind, shifër që në mënyrë të debatuar u publikua nga kryeministri Edi Rama para se ta publikonte INSTAT. Por ndërsa ekonomia duket në rritje, treguesi tjetër, indeksi i çmimeve të konsumit, është në ngadalësim. Inflacioni mesatar vjetor gjatë tremujorit të tretë ishte 1.7 për qind, më i ulët se sa objektivi i BSH për 3 për qind. Dhe më e rëndësishmja, ky tregues ka shënuar rënie nga vlerat e dy tremujorëve paraardhës.
Kjo është një kontradiktë me ligjësinë e ekonomiksit që u shpjegua më sipër. Në rast se ekonomia me të vërtetë po rritet, siç tregojnë shifrat e lexuara nga kryeministri dhe të certifikuara nga INSTAT, atëherë inflacioni duhej të rritej gjithashtu. Në pamundësi për t’i dhënë një shpjegim bindës këtij fenomeni, Banka e Shqipërisë në deklaratën e fundit për shtyp të publikuar të mërkurën thotë: “Kjo tendencë divergjuese, e raportuar edhe në dy komunikimet e mëparshme të politikës monetare, tregon se ekonomia shqiptare vazhdon të operojë nën potencial dhe se inflacioni vazhdon të mbetet objekt i goditjeve të vazhdueshme të ofertës”.
Deklarata shton se BSH nuk mendon se ekonomia po përkeqësohet, ose së paku shifrat mbi PBB-në e tregojnë këtë, por inflacioni më i dobët nga sa pritej ka “shtyrë në kohë vlerësimin tonë për kthimin e ekonomisë në ekuilibër dhe të inflacionit në objektiv”. Parashikimi i mëparshëm “për rikthimin e ekonomisë në ekuilibër” jep parashikimin se kjo gjë do të ndodhte “në fund të vitit 2018“. Parashikimi i ri i BSH është rikthimi në ekuilibër “brenda gjashtëmujorit të parë 2019”. Ekuilibri, i cili është objektivi ekzistencial i BSH, është rritje ekonomike reale 4 për qind në vit me normë inflacioni rreth 3 për qind.
“Përmirësimi i aktivitetit ekonomik në vend e ka sjellë ekonominë shqiptare më pranë ekuilibrit, e ilustruar kjo nga rënia e normës së papunësisë dhe nga tendenca rritëse e shkallës së shfrytëzimit të kapaciteteve nga biznesi. Megjithatë, ekonomia shqiptare vazhdon të operojë ende poshtë potencialit, çka vijon të frenojë presionet për rritje të pagave dhe të kostove të prodhimit,” deklaroi guvernatori Gent Sejko në konferencën për shtyp të së mërkurës.
Fundi i një krize në kushte teorike është dita kur banka qendrore vendos të ndryshojë krahun e politikës monetare nga lehtësuese, në shtrënguese. Por dukshëm, rritja ekonomike e deklaruar aktualisht nuk e ka bindur Këshillin Mbikëqyrës të BSH se kriza ka kaluar. Përkundrazi, në një ndërhyrje të pazakontë, në fund të deklaratës së tij, Sejko paralajmëroi dy gjëra të tjera: e para, rreziqet për rënie ekonomike po shtohen dhe e dyta; BSH është e gatshme që të lehtësojë edhe më tej politikën e vet monetare.
“Balanca e rreziqeve mbi parashikimet tona po vijon të zhvendoset në kahun e poshtëm, si në afatin e shkurtër dhe në atë të mesëm. Në këto rrethana, Këshilli Mbikëqyrës gjen me vend të theksojë se, në rast të materializimit të goditjeve të mëtejshme apo të ndikimit të mundshëm negativ të tyre mbi pritjet për inflacionin, përmbushja e objektivit të inflacionit mund të kërkonte një qëndrim edhe më akomodues të politikës monetare”, thotë BSH.
Norma e interesit të zbatuar nga Banka e Shqipërisë për kreditë që i jep apo depozitat që i pranon bankave të nivelit të dytë është barometri orientues për të gjitha llojet e interesave, nga interesat e depozitave te ato të kredive apo të borxhit publik. Aktualisht norma bazë e interesit të BSH është 1.25 për qind interesi i depozitës njëditore është 0.25 për qind dhe i kredisë njëditore është 2.25 për qind. Bankat e nivelit të dytë dhe operatorët e tjerë ekonomikë shohin nga këto tregues për të marrë pozicionin e vet në treg. Aktualisht interesat e depozitave që bankat ofrojnë për kursimtarët janë në minimum histori dhe interesat e kredive janë gjithashtu nga më të ulëtat. Megjithatë, kredia nuk është rritur siç supozohej se duhej të rritej nëse shohim interesat e ulëta.
Banka qendrore zakonisht duhet të zgjedhë nëse do t’i ndryshojë interesat në mënyrë të papritur apo do të menaxhojë pritshmëritë. Dukshëm, Këshilli Mbikëqyrës i BSH u përpoq në deklaratën e fundit të bëjë këtë të dytën. BSH premtoi se nuk do t’i rrisë interesat së paku deri në fund të vitit 2018, ndërsa në rast se konsumi dhe inflacioni nuk do të rriten, atëherë ajo mund t’i ulë interesat edhe më tej nga sa i ka. Në kushte teorike, kjo do të thotë se bankat do të duhet të nxiten të japin kredi ndërsa bizneset e konsumatorët mund ta gjejnë me leverdi të marrin kredi. Në kushtet praktike të Shqipërisë nuk jemi shumë të sigurt për këtë. Bankat duket se kanë frikë të japin kredi te bizneset e mëdha, të cilat zakonisht nuk i kthejnë ndërsa për biznesin e vogël e të mesëm, për sa kohë nuk ka konsum nga popullsia është e palogjikshme të marrësh kredi për zhvillimin e biznesit. Nga ana tjetër, megjithëse interesat e kredisë janë të ulëta, bankat duket se kanë shtrënguar kritere të tjera për të dhënë kredi nga pasiguria e moskthimit dhe mosekzekutimit të kolateraleve. Duke kuptuar këtë realitet që nuk menaxhohet dot nga politika monetare, BSH duket se i bën thirrje bankave të rrisin kreditimin.
“Banka e Shqipërisë gjykon se rritja e kërkesës për kredi duhet të ndiqet nga politika më të favorshme dhe largpamëse kreditimi nga sektori bankar”, thuhet në deklaratë. “Në të kundërt, zhbalancimi i mëtejshëm i kërkesës dhe ofertës për kredi do të frenonte ritmin e rritjes ekonomike dhe do të ishte një mundësi e humbur për sektorin bankar”, argumenton B SH. Por se sa do ta ndjekin bankat këtë këshillë, kjo mbetet për t’u parë.