Artisti amerikan Caleb Neelon punoi me të rinj boshnjakë të etniteteve të ndryshme për të krijuar një projekt në grafiti të quajtur “Murale Paqeje” për të shënuar 20 vjetorin e përfundimit të konfliktit.
Neelon u frymëzua për ta filluar karrierën e tij në grafiti kur ishte adoleshent, kur pa muralet e realizuara me bojë në murin që dikur ndante Berlinin, një tjetër qytet që po zhvillohet nga vite të tëra konflikt.
Në Bosnjë dhe Hercegovinë muajin e kaluar, ai punoi për vepra të mëdha artistike të realizuara në ambient të hapur, tema e të cilave ishte paqja, bashkë me 40 studentë – një në qytetin boshnjako-kroat të ndarë të Mostarit, dy të tjerat në Sarajevë dhe tjetra nëë Sarajavelën lindore me shumicë serbe.
Neelon e përshkroi Bosnjën dhe Hercegovinën si “një vend të bvukur me një peisazh të mrekullueshëm natyror, ushqim të mirë dhe njerëz miqësor”, por tha se ishte e pamundur ta harroje të kaluarën e saj të trazuar të kohëve të fundit.
“Sigurisht që si amerikan, ka disa gjëra mbi Bosnjën që të godasin menjëherë. Ato më të dukshmet sigurisht që janë vrimat që kanë ngelur nga bombat dhe plumbat në ato që duken si ndërtesa të zakonshme,” tha ai.
“Kjo është shumë ndryshe nga hera e parë që kam parë dëmtime lufte, por kur vjen nga një vend ku s’ka dëmtime të tilla dhe vjen në një vend ku ka gjëra të tilla, kjo është gjëja e parë që do të vësh re. Nuk mund ta shmangësh, edhe pse këto dëmtime janë shkaktuar më shumë se 20 vjet më parë. Kjo më bëri të mendoj se sa e çuditshme është kjo për një amerikan që vjen nga një vend shumë i familjarizuar me armët, por jo i familjarizuar me vrimat që ato armë lënë,” shtoi ai.
Neelon-it i bënë gjithashtu përshtypje manifestimet e dukshme të ndarjes të krijuara nga sistemet e ndara mes dy entiteveve politike boshnjake, Federatës boshnjako-kroate dhe Republika me shumicë serbe e Srpskas.
“Policia boshnjake patrullon pjesën e poshtme të rrugës drejt malit Trebevic dhe ajo serbe patrullon pjesën e sipërme. Shoferët e taksive ndalojnë për të hequr tabelën “Taksi” nga makina dhe e fusin brenda në të. Pyes veten nëse kjo do të funksionojë vërtet apo do të çojë drejt një shoqërie me të mirë afatgjatë?” pyeti artisti.
37-vjeçari Neelon është redaktori i një reviste arti të titulluar “Juxtapox” dhe është autor ose ka bashkëpunuar në më shumë se një dyzinë me libra, ndër ta edhe “Historia e Grafitit Amerikan”.
Vizita e tij u organizua nga ambasada e Shteteve të Bashkuara në Sarajevë në bashkëpunim me një OJQ-vendase, “Motus Adulescenti”, për të shënuar 20 vjetorin e marrëveshjes së paqes, e cila i dha fund luftës që shkaktoi 100,000 të vdekur dhe më shumë se dy milion njerëz të zhvendosur nga vendi i tyre.
Edhe pse titulli i muraleve ishte paqja dhe grupi i artistëve të rinj me të cilët ai punoi i përkisnin atnive të ndryshme, Neelon thotë se ai nuk i detyroi për këtë gjë.
“U njoha me grupin, por të jem i sinqertë, nuk pyeta kurrë se kush ishte çfarë, sepse edhe pse jam kureshtar të di për eksperiencat jetësore të njerëzve, doja gjithashtu që piktura të ishte një vend ku pjesëmarrësit mund të rrinin dhe të argëtoheshin duke pikturuar diçka të madhe dhe plot ngjyra,” shpjegoi ai.
“Unë gjithashtu vij nga një kulturë në Amerikë ku diversiteti multikulturor është diçka normale dhe të pyesësh dikë për përkatësinë e tij fetare ose prejardhjen e tij është shpesh një pyetje e çuditshme. Shumë amerikanë dinë shumë pak nga vendi nga vijnë paraardhësit e tyre ose përse. Mendoj se amerikanët kanë një respekt natyror për faktin që ndodhta paraardhësit e tyre mund të kenë dashur të harrojnë dhe të ecin para nga situata që kanë lënë pas krahëve të tyre,” shtoi ai.
Por ai tha se puna që grupi bëri bashkë dhe mesazhi në murale, është shumë pranë përkufizimit të tij personal të paqes.
“Paqja është njerëzit që punojnë shumë dhe luajnë fort se bashku për një kauzë të përbashkët, qoftë kjo ndërtim rrugësh dhe ndërtesash, përkujdesje ndaj atyre që kanë nevojë apo festime në rrugë,” tha ai.
“Me shpërthimin e dhunës, si shtabi i përgjithshëm ashtu edhe koncepti i një ish-vendi u fshinë. Babai im është në rolin e tij në këto imazhe, ndërsa vendi dhe ndërtesat e tij paraqesin nënë, dhe përfaqësojnë një relikë të asaj epoke, të zhveshura dhe pa asnjë kuptim,” tha ai.