“Si është e mundur që kam lindur në Bullgari dhe nuk ndihem bullgar?! Kjo nuk është e drejtë.” Jashar Hasan është i zemëruar.
Jemi ulur në mes të tregut të Stolipinovos, një lagje rome në qytetin bullgar të Plovdivit me më shumë se 50,000 banorë. Ai po pi cigare pas cigareje dhe zëri i ngrihet me temperaturën e fjalëve.
Jashari është një anëtar i brezit të fundit të romëve bullgar që në fakt ndiheshin pjesë e shoqërisë bullgare. Tani në të ’50-tat, ai flet me nostalgji për kohët e komunizmit kur romët kishin vende pune, edukim dhe kushte të mira jetese. Jashar dikur ishte një këshilltar qyteti për Lëvizjen për të Drejta dhe Liri, parti e turqve etnik në Bullgari. Por ai nuk mund ta ndalonte izolimin në rritje dhe ndjesinë e privimit që ndjente komuniteti i tij gjë që e zemëron edhe sot e kësaj dite.
“Përse nuk flasin më bullgarisht fëmijët tanë?” pyet Jashari, me sytë hapur sikur unë do mund t’i jap përgjigjen.
Përpiqem të sjell ndër mend ndonjë përgjigje në ditët në vijim teksa kjo pyetje del në çdo bisedë rreth një ndryshimi të madh të identitetit të komuniteteve myslimane rome.
Në Plovdiv, si dhe në qytetin fqinj të Pazardjik, turqishtja është gjuha mëmë e shumicës së romëve dhe shumë prej tyre e identifikojnë veten si turq ose thjeshtë si myslimanë. Së fundmi, në udhëtimin jashtë shtetit për punë, ata kanë zbuluar gjithashtu se turqishtja është gjuha e suksesit dhe porta e tyre në botë. Ajo i ndihmon ata të gjejnë kontate, të sistemohen dhe përshtaten në Gjermani, vendin me komunitetin më të madh turk në Europë. Ironia e trishto është se ata përzihen më lehtësisht në Gjermani sesa në Bullgari.
Njerëzit nga komuniteti në Pazadjik më thonë se romët në qytetin fqinj më të vogël të Septemvrit, gjuha mëmë e të cilëve është gjuha rome, i detyrojnë fëmijët të mësojnë turqisht në vend të bullgarishtes. Ata e konsiderojnë atë më të dobishme sepse nuk e shohin të ardhmen e tyre në Bullgari.
Shenko, një biznesmen 59-vjeçar me origjinë turke që zotëron një argjendari në Stolipinovo, vëzhgon një tjetër trend. Gjithnjë e më shpesh, thotë ai, të rinjtë që punëson nga lagjja lexojnë dhe shkruajnë në arabisht, jo bullgarisht.
Teksa ai flet, një i ri me mjekër të mirëmbajtur dhe bluzë të bardhë të ngushtë kalon pranë dhe Shenko ia bën me dorë. I riu afrohet, Shenko më thotë se emrin e ka Ramiz, ai është 24 vjeç dhe megjithëse është rritur në Stolipinovo, ai nuk flet pothuajse fare bullgarisht. Ne mezi shkëmbejmë disa fjali me ndihmën e Shenkos rreth dijeve të Ramizit për arabishten dhe jetën e myslimanëve të rinj këtu përpara se ai të turpërohet nga paaftësia për të folur bullgarisht dhe të largohet shpejt.
Shenko më pas më shpjegon se shumë familje myslimane si e Ramizit i dërgojnë fëmijët e tyre në kurse arabishteje në xhamitë vendase ose gjatë qëndrimit në Gjermani sepse besojnë se çdo mysliman duhet të dijë arabisht, gjuhën e Kuranit.
Por romët e rinj po i kthejnë kurrizin bullgarishtes jo vetëm se turqishtja ofron mundësi më të mëdha ekonomike dhe se arabishtja është pjesë e identitetit fetar.
Më parë, fëmijët romë mësonin bullgarisht në shkolla dhe kopshte shtetërore, përveç gjuhës nënë që mësonin në shtëpi. Por prindërit dhe gjyshërit më thonë se cilësia e këtyre shkollave në lagjet rome është tani e dobët saqë ata nuk kuptojnë arsyen përse duhet t’i çojnë fëmijët në ato shkolla. Fëmijët mund të përfundojnë me diploma, thonë ata, por kjo do mbetej këtu.
“Asnjë student në një universitet nuk ka dalë nga ndonjë shkollë e lagjes sonë,” thotë një tjetër Jashar, nga distrikti Iztok në Pazardjik, që punon në administrimin e komunës. Të dy djemtë e tij jetojnë në Gjermani dhe ai pret që ata të telefonojnë së shpejti dhe t’i thonë se mund të zhvendoset atje me gruan e tij.
“Nuk kanë mbetur të rinj këtu,” thotë Jashari.