Vendet në zhvillim po përgatiten për një ngadalësim të madh të ekonomive të tyre këtë vit. Dhe ajo që është e rëndësishme të kihet parasysh është se ngadalësimi në Kinë dhe recesioni i thellë në Federatën e Rusisë e në Brazil shpjegojnë vetëm një pjesë të rënies më të gjerë të ekonomisë.
Vendet në zhvillim po përgatiten për një ngadalësim të madh të ekonomive të tyre këtë vit. Sipas Raportit të OKB-së për Situatën Ekonomike dhe Perspektivat e Botës 2016, rritja e tyre do të jetë vetëm 3.8 për qind këtë vit – niveli më i ulët që nga kriza financiare botërore e vitit 2009 dhe aq e ulët sa këtë shekull është parë vetëm gjatë recesionit të vitit 2001. Dhe ajo që është e rëndësishme të kihet parasysh është se ngadalësimi në Kinë dhe recesioni i thellë në Federatën e Rusisë e në Brazil shpjegojnë vetëm një pjesë të rënies më të gjerë të ekonomisë.
E vërtetë, rënia e kërkesës për burime natyrore në Kinë (e cila zë gati gjysmën e kërkesës botërore për metale bazë) ka shumë të bëjë me rënien e fortë të çmimeve të këtyre burimeve, gjë që ka goditur shumë ekonomi në zhvillim dhe në ngritje në Amerikën Latine dhe në Afrikë. Në të vërtetë, raporti i OKB-së rendit 29 ekonomi që ka gjasa do të dëmtohen rëndë nga ngadalësimi i Kinës. Dhe kolapsi i çmimit të naftës me më shumë se 60 për qind që nga korriku 2014 ka minuar perspektivën e rritjes ekonomike të eksportuesve të naftës.
Shqetësimi i vërtetë, gjithsesi, nuk është thjeshtë rënda e çmimeve të lëndëve të para por edhe largimi në masë i kapitaleve. Gjatë viteve 2009-2014, vendet në zhvillim përfituan flukse kapitale hyrëse neto prej 2.2 trilionë dollarësh, pjesërisht si pasojë e politikave të lehtësimit sasior në vendet e zhvilluara, gjë që solli rënien e normave të interesit në këto vende pranë zeros.
Kërkimi për norma kthimi më të larta i shtyu investitorët dhe spekulantët drejt vendeve në zhvillim, ku fluksi e rriti shkallën e levës financiare, rriti çmimet e aseteve dhe në disa raste mbështeti një bum të çmimeve të lëndëve të para. Vlera totale e tregut në bursat e Mumbait, Johanesburgut, Sao Paulos dhe Shangait, për shembull, pothuajse u trefishuan në vitet pas krizës financiare. Tregjet e aseteve në vende të tjera në zhvillim panë gjithashtu rritje të ngjashme dramatike gjatë kësaj periudhe.
Por flukset e kapitalit tashmë po ndërrojnë drejtim, duke u kthyer në nivel neto negativ për herë të parë që nga viti 2006, ku qarkullimi neto vetëm në vitin 2015 qe minus 600 miliardë – gati një e katërta e të gjitha hyrjeve të kapitalit përgjatë gjashtë viteve paraardhëse. Daljet më të mëdha të kapitalit kanë kaluar përmes kanaleve bankare, ku bankat ndërkombëtare kanë reduktuar ekspozimin e tyre të përgjithshëm në portofolin e kredive në vendet në zhvillim me më shumë se 800 miliardë dollarë më 2015. Largimet e kapitalit në përmasa të tilla ka gjasa do të kenë pasoja të shumta: tharja e likujditetit, rritja e kostos së huamarrjes dhe shërbimit të borxhit, dobësimit të monedhave, zbrazjes së rezervave dhe mund të sjellin gjithashtu rënie në çmimet e aksioneve dhe të aseteve të tjera. Do të ketë pasoja të tjera të mëdha domino në ekonominë reale, përfshirë dëme të mëdha në perspektivën e rritjes ekonomike të vendeve në zhvillim.
Kjo nuk është hera e parë ë vendet në zhvillim përballen me sfidën e mbajtjes së kapitalit të nxehtë pro-ciklik, por përmasat e fenomenit këtë herë janë të jashtëzakonshme. GJatë krizës financiare të Azisë, largimet neto të kapitalit nga ekonomitë e Azisë Lindore qenë vetëm 12 miliardë dollarë në vitin 1997.
Natyrisht, ekonomitë e Azisë Lindore sot janë më të afta të përballen me largime të tilla masive të kapitalit, për shkak të akumulimit prej tyre të rezervave ndërkombëtare që nga kriza financiare e vitit 1997. Në të vërtetë, stoku i përgjithshëm i rezervave botërore është trefishuar që nga kriza financiare e Azisë. Kina, për shembull, përdori gati 500 miliardë dollarë nga rezervat e veta në vitin 2015 për të luftuar largimin e kapitaleve dhe për të ndaluar zhvlerësimin në shkallë të madhe të renminbit; sërish kina ka ende mbi 3 trilionë dollarë rezerva.
Stoku i madh i rezervave mund të shpjegojë pjesërisht se pse daljet e stërmëdha nuk kanë shkaktuar një krizë të plotë financiare në vendet në zhvillim. Por jo të gjitha vendet e kanë fatin të kenë rezerva kaq të mëdha në arsenalet e veta.
Edhe një herë, avokatët e lëvizjes së lirë të flukseve kapitale afatshkurtra, të cilat janë shumë destabilizuese, po rezultojnë gabim. Shumë vende në zhvillim kanë kuptuar rreziqet dhe janë përpjekur të reduktojnë prurjet kapitale. Koreja e Jugut, për shembull, ka qenë duke përdorur një seri masash makro-prodenciale që nga viti 2010, të cilat synojnë të zbusin detyrimet prociklike ndërkufitare të sektorit bankar. Masat e ndërmarra qenë gjithsesi vetëm pjesërisht të suksesshme. Pyetja është se çfarë mund të bëhet tani.
Sektorët e korporatave në vendet në zhvillim, pasi rritën shkallën e levës financiare me flukse kapitale të periudhës pas vitit 2008, janë veçanërisht të dobët. Daljet kapitale do të prekin në mënyrë negative çmimet e aksioneve të tyre, do të shtyjnë për lart raportin e kapitalit si përqindje e borxhit dhe do të rrisë gjasat për faliment.
Problemi është veçanërisht i rëndë në ekonomitë në zhvillim eksportuese të lëndëve të para, ku firmat kanë marrë hua me tepri, me pritshmërinë se çmimet e larta të lëndëve të para do të vijonin gjatë.
Shumë qeveri të vendeve në zhvillim dështuan të mësojnë leksionin e krizave të mëparshme, të cilat duhej të kishin sjellë rregulla dhe taksa kufizuese dhe diskurajuese për ekspozimet ndaj monedhave të huaja. Procedurat e shpejta miqësore ndaj borxhdhënësve të falimentit mund të krijojnë kushtet për ristrukturim të shpejtë dhe të japin një kuadër pune për rinegocimin e boxheve.
Qeveritë e vendeve në zhvillim duhet gjithashtu të nxisin konvertimin e këtyre borxheve në bonde të lidhura me rritjen e PBB-së. Ato që kanë nivele të larta të borxhit të jashtëm por disponojnë edhe rezerva duhet të mendojnë për mundësinë e riblerjes së borxhit të tyre të jashtëm në tregun botëror të kapitaleve, duke përfituar nga avantazhi i çmimeve në rënie të bondeve.
Ndërsa rezervat mund të përbëjnë një dyshek për minimizimin e efekteve negative të rrëzimit të stokut të kapitalit në një vend, në shumicën e rasteve ato nuk janë të mjaftueshme. Vendet në zhvillim duhet të rezistojnë ndaj idesë joshëse të rritjes së normave të interesit si masë për ndalimin e largimit të kapitaleve. Historikisht, rritjet e normave të interesit kanë pasur shumë pak efekt. Në fakt, për shkak se ato dëmtojnë rritjen ekonomike, duke reduktuar më tej aftësitë e vendeve për shlyerjen e interesave të borxheve të jashtme, interesat më të larta mund të jenë kundërprodhuese. Masat makroprudenciale mund të diskurajojnë apo vonojnë daljet e kapitaleve, por masa të tilla mund të jenë gjithashtu të pamjaftueshme.
Në disa raste, mund të jetë e nevojshme që të vendosen kontrolle të lëvizjes së kapitalit në mënyrë selektive, të shënjestruara dhe të kufizuara në kohë për të penguar largimin e kapitalit, veçanërisht largimin e kapitaleve përmes kanaleve bankare. Kjo mund të kërkojë, për shembull, kufizimin e transfertave të kapitalit mes bankave mëmë në vendet e zhvilluara dhe bankave bijë apo degët e tyre në vendet në zhvillim. Pas shembullit të suksesshëm të Malajzisë në vitin 1997, vendet në zhvillim munden gjithashtu që të pezullojnë përkohësisht tërheqjet e të gjitha kapitaleve për të stabilizuar flukset hyrje-dalëse të kapitaleve dhe kurset e këmbimit. Kjo ndoshta është mënyra e vetme për shumë vende në zhvillim për të shmangur një krizë katastrofike financiare. Dhe është e rëndësishme që ato të veprojnë sa më parë.
Mendimet e shprehura këtu nuk përfaqësojnë mendimet e Kombeve të Bashkuara apo vendeve anëtare.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Closing Developing Countries’ Capital Drain