Me bilance të stërfryra dhe me norma interesi pranë zeros (se negative), bankat qendrore duket se kanë mbetur pa “municione”. Por politikëbërësit kanë ende edhe një mjet në dorë: një zhvendosje drejt politikës “së pastër” fiskale, në të cilën ata mund të financojnë drejtpërsëdrejti qeveritë duke prodhuar më shumë para.
“Me municione të shteruara?” The Economist së fundmi shtroi këtë pyetje para politikëbërësve monetarë. Stephen Roach ka bërë thirrje për një politikë të re nga bankat më të rëndësishme qendrore – përfshirë Bankën e Japonisë, Bankën Qendrore Europiane dhe Bankën e Suedisë – normat e interesit reale negative (dhe, në disa raste, negative edhe nominalisht) janë një përpjekje “e kotë” e cila thjeshtë sa “krijon bazat për krizën tjetër.”
Dhe, në takimin e ministrave të financave të G-20, Guvernatori i Bankës së Anglisë
Mark Carney raportohet se i cilësoi politikat aktuale monetare “përfundimisht një lojë me rezultat zero.” A nuk kanë përfunduar bankat qendrore të ekonomive më të mëdha – të cilat kanë mbajtur peshën më të madhe në përpjekjet për rimëkëmbje pas vitit 2008 – realisht pa opsione të vlefshme?
Duket qartë se kjo ka ndodhur. Bilancet e bankave qendrore janë fryrë dhe normat e interesit kanë mbërritur në minimumet e mundshme “pranë zeros”. Duket se megjithëse ka shumë ujë të lirë në treg, kali vijon të refuzojë të pijë. Pa ndonjë shenjë në horizont për inflacion dhe me rritje sërish anemike dhe të dobët, shuëm parashikojnë një rritje të ngadaltë kronike, ndërsa disa kanë frikë se bota do të përballet me një recesion tjetër.
Por politikëbërësit kanë edhe një opsion të mbetur: një zhvendosje te një politikë “e pastër” fiskale, në të cilën, qeveritë financohen drejtpërsëdrejti përmes printimit të parave – një politikë e njohur si “hedhje parash me helikopter.” Nën këtë koncept, paraja e re e prodhuar nga bankat qendrore do të anashkalojë bankat dhe korporatat dhe do të shkojë drejtpërsëdrejti te kuajt më të etur: konsumatorët me të ardhura të mesme dhe të ulëta. Paraja mund të shkojë te to drejtpërsëdrejti dhe përmes investimeve që krijojnë vende pune dhe që rrisin produktivitetin, investimet në infrastrukturë. Duke vënë fuqi blerëse në duart e atyre që kanë më shumë nevojë, financimi i drejtpërdrejtë monetar i shpenzimeve publike mund të ndihmojë gjithashtu në përmirësimin e gjithëpërfshirjes në ekonomitë ku pabarazia po rritet me shpejtësi.
Hedhja e parave nga helikopterët është një politikë që aktualisht po propozohet si nga ekonomistët e majtë ashtu edhe nga ata të qendrës. Në një farë mënyre, edhe disa “konservatorë” – të cilët mbështesin shpenzime më të larta në infrastrukturë publike, por dëshirojnë gjithashtu ulje taksash dhe kundërshtojnë huamarrjen shtesë nga qeveritë – de facto mbështesin teorinë e hedhjes së parave nga helikopteri.
Së fundmi, propozime më radikale janë shfaqur, duke reflektuar ndjesinë se situata ka nevojë për ndërhyrje urgjente si dhe duke reflektuar zhgënjimin e gjerë me ndikimin e kufizuar të politikave aktuale monetare. Përveç advokimit të rritjes së pagave minimale, disa po bëjnë thirrje, për “politika të përmbysura në të ardhura,” në të cilat, qeveritë imponojnë rritje pagash në shkallë të gjerë mbi të punësuarit në sektorin privat – një lëvizje që mund të sjellë rritje çmimesh dhe që të mposhtë pritshmëritë deflacionuese.
Fakti që ekonomistët, mendimet e të cilëve në mënyrë tipike nuk bien fare pranë ekstremit të majtë, janë duke menduar edhe për ndërhyrje të tilla flagrante në treg, tregon thjeshtë se sa ekstreme është bërë situata.
Unë mbështes propozime të tilla në një farë mënyre. Detajet e zbatimit të tyre dukshëm do të përcaktojnë shumë gjëra, në varësi të rrethanave të secilës ekonomi. Gjermania, për shembull, është më pozicionin e duhur për të zbatuara politika të përmbysura në të ardhura për shkak të surplusit të stërmadh që ka në llogarinë korrente, megjithëse për të bërë diçka të tillë natyrisht do të ketë pengesa të mëdha politike. Shpenzimet më të larta në arsim, përmirësimi në aftësi dhe infrastrukturë, gjithsesi, është një politikë shumë më e lehtë që mund të ndiqet gjithkund.
Por ka edhe një dimension tjetër të sfidës që deri tani nuk është theksuar mjaftueshëm, pavarëssisht paralajmërimeve nga Carney, Roach, dhe të tjerëve.
Normat e interesit zero apo negative, kur ato bëhen pothuajse permanente, minojnë alokimin eficent të kapitalit dhe krijojnë baza për flluska ekononmike, të cilat, herët a vonë do të shpërthejnë dhe do të kthehen në krizë. Ato kontribuojnë gjithashtu në përqendrimin e mëtejshëm të të ardhurave mes më të pasurve duke dëmtuar kursimtarët e vegjël, ndërsa krijojnë mundësi për lojtarët e mëdhenj financiarë, të cilët përfitojnë nga aksesi në depozita me kosto reale negative. Sado joorthodokse mund të ngjajë, ka gjasa që ekonomia botërore do të dalë e fituar nëse do të ketë norma interesi pak më të larta.
Rritja e normave të interesit gjithsesi nuk mundet të funksionojë si një politikë më vete. Në vend të saj, politika rritjesh të vogla të normave të interesit duhet të inkorporohen në një strategji më të gjerë në shpërndarjen fiskale, zbatuar krahas shpenzimeve më të larta publike në infrastrukturë dhe përmirësim aftësish, si dhe me disa forma më të buta të politikave për rritjen e të ardhurave, punësimin, për shembull, të tilla si “presioni moral”.
Edhe me përqasje të tillë, gjithsesi, bankat qendrore më të mëdha do të duhet të koordinojnë politikat e tyre, Nëse një bankë e vetme qendrore e madhe përpiqet të zbatojë norma interesi më të larta, ekonomia e saj do të “ndëshkohet” pothuajse menjëherë përmes mbiçmimit të monedhës kombëtare, rënies së konkurrueshmërisë dhe rënies së eksporteve, të cilat sëbashku do të do të minojnë kërkesën agregate dhe punësimin.
Nëse bankat më të mëdha qëndrore të botës do të vendosin t’i rrisin normat e tyre të interesit në mënyrë të njëkohëshme, pasojat negative do të anulojnë njëra-tjetrën. Një lëvizje e koordinuar, ndoshta duke i rritur normat e interesit me dy lëvizje modeste prej 25 apo 30 pikësh bazë (100 pikë bazë = 1 për qind), do të rezultojë neutrale në kuptim të pasojave që mund të ketë në kursin e këmbimit dhe konkurrueshmërinë afatshkurtër, edhe pse normat e interesit mund të rikthehen në këtë mënyrë në territorin pozitiv. Nëse rezulton e suksesshme, kjo përpjekje mundet në fund të pasohet nga rritje të vogla të mëtejshme, duke krijuar hapësirë për më shumë “municion” në dispozicion të politikës monetare tradicionale, municion që mund të përdoret në të ardhmen.
Suksesi varet gjithashtu nga ndjekja e njëkohësishte e politikës ekspansioniste fiskale në të gjithë botën, ku përpjekjet e secilit prej vendeve duhet të kalibrohen sipas hapësirës fiskale të disponueshme rast pas rasti dhe pozicionit të secilit vend në llogarinë korrente. Zgjerimi duhet të financojë një program botëror investimesh në infrastrukturë fizike dhe njerëzore, e përqendruar në dy sfidat kyçe të kohës sonë: energji më e pastër dhe aftësi për epokën dixhitale.
Një paketë politikash e koordinuar dhe në kohën e duhur mund të nxisë rritjen botërore, të përmirësojë alokimin e kapitalit dhe të mbështesë një shpërndarje të të ardhurave në mënyrë më të barabartë. Ajo mund të reduktojë rrezikun e flluskave spekulative. Takimet e ndryshme parapërgatitore për samitin e G-20 në Kinë, përfshirë takimet e pranverës të Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe Bankës Botërore, mund të jenë forumet ideale për dizenjimin e një pakete të tillë, si dhe për të përgatitur zbatimin e saj.
Orthodoksia ekonomike dhe veprimet e pavarura deri tani dukshëm kanë dështuar. Është koha që politikëbërësit të pranojnë se bashkëpunimi novator ndërkombëtar në politika nuk është një luks; në disa raste – si koha jonë – është një domosdoshmëri.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Time for Helicopter Money?