Një nga arsyet e pasojave që vijojnë nga kriza financiare e vitit 2008 është vijimi i mbështetjes së bankave qendrore në një model ekonomik të gabuar. Dhe për sa kohë politikëbërësit përqendrohen te normat bazë të interesit në vend që të përqendrohen te fluksi i kredisë problemi i kërkesës agregate deficente ka pak gjasa të zgjidhet.
Unë shkrova në fillim të janarit se kushtet ekonomike këtë vit do të ishin po aq të dobëta sa edhe në 2015, i cili qe viti më i keq që nga fillimi i krizës financiare botërore të vitit 2008. Dhe, siç ka ndodhur në mënyrë të përsëritur përgjatë dekadës së fundit, pak muaj pasi ka nisur viti, parashikimet më optimiste të të tjerëve kanë filluar të rishikohen në ulje.
Problemi kryesor – i cili ka dëmtuar ekonominë botërore që nga kriza, por që është përkeqësuar lehtë së fundmi – është mungesa e kërkesës agregate botërore. Tashmë, në përgjigje, Banka Qendrore Europiane (BQE) ka përshkallëzuar stimulin e vet, duke u bashkuar me Bankën e Japonisë dhe disa banka të tjera qendrore duke demonstruar “kurthi i zeros” – pamundësia që normat e interesit të bëhen negative – është një kufi që gjendet vetëm në imagjinatën e ekonomistëve konvencionalë.
Megjithatë, në asnjë prej ekonomive që janë përpjekur me këtë eksperimentin joorthodoks të normave negative të interesit, nuk është parë ndonjë kthim te rritja dhe te punësimi i plotë. Në disa raste, pasoja ka qenë e papritur: disa norma të interesave të kredive p.sh, janë rritur në vend që të uleshin.
Do të duhej të qe e qartë se modelet e parakrizës së shumicës së bankave qendrore – qofshin ato modelet formale ashtu edhe modelet mendore që udhëhiqnin të të menduarit të politikëbërësve – qenë thelbësisht të gabuara. Asnjë nuk e parashikoi krizën; dhe shumë pak nga këto ekonomi ia kanë dalë të rikthehen te punësimi i plotë pas krizës. BQE-ja bëri bujë në vitin 2011, kur i rriti normat e interesit dy herë, me presupozimin se kriza kaloi, ndërkohë që kriza e euros sapo kishte filluar të përkeqësohej ndërsa papunësia po rritej në nivel dyshifrorë, duke e sjellë deflacionin gjithnjë e më pranë.
Ata vijuan të përdorin modelet e vjetra dhe të diskretituara, ndoshta pak të modifikuara. Në këto modele, norma e interesit është mjeti politik kyç, i cili vihet në punë për lartë apo për poshtë për të sjellë performancë të mirë ekonomike. Nëse një normë interesi pozitive nuk mjafton, atëherë një normë interesi negative mund të funksionojë.
Në fakt nuk ka funksionuar. Në shumë ekonomi – përfshirë Europën dhe Shtetet e Bashkuara – normat e interesit reale (pasi i zbritet inflacioni) kanë qenë negative, në disa raste deri në minus 2 për qind. Sërish, ndërsa normat e interesit kanë rënë, investimet e biznesit kanë qenë në stanjacion. Sipas OECD-së, përqindja e PBB-së e investuar në një kategori që përbëhet më së shumti nga fabrikat dhe pajisjet ka rënë si në Europë ashtu edhe në SHBA përgjatë viteve të fundit. (Në SHBA, ajo ra nga 8.4 për qind më 2000 në 6.8 për qind më 2014; në BE, ra nga 7.5 për qind në 5.7 për qind përgjatë të njëjtës periudhë.) Të dhëna të tjera japin një panoramë të ngjashme.
Dukshëm, ideja që korporatat e mëdha e llogarisin në mënyrë të saktë normën e interesit me të cilën ato janë të gtshme të ndërmarin investime – dhe se ata do të ishin të gatshëm të ndërmerrnin një numër të madh projektesh të reja vetëm me kushtin që normat e interesit të uleshin me 0.25 për qind të tjerat – është një ide absurde. Në mënyrë më realiste, korportatat e mëdha janë ulur mbi qindramiliarda dollarë – në të vërtetë, trilionë dollarë në të gjithë ekonomitë e zhvilluara – për shkak se ata sakaq kanë kapacitet të tepërt prodhues. E pse duhet të ndërtohet më shumë thjeshtë për shkak se norma e interesit është ulur disi? Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (SME) të cilat janë të gatshme të marin hua, nuk mund të kishin akses te krediti para se BQE-ja të kalonte në interesa negative, dhe nuk kanë as sot.
Thënë thjeshtë, shumica e firmave – dhe në veçanti, SME-të – nuk mund të marrin kredi lehtë me normën e intersit të bonove të thesarit. Ato nuk marrin hua në tregjet kapitale. Ato marrin hua nga bankat. Dhe ka një diferencë të madhe (spread) mes normave të interesit të kredive që japin bankat dhe normave të interesit të bonove të thesarit. Për më tepër, bankat kërkojnë pjesën e tyre. Ato mund të refuzojnë të kreditojnë disa firma. Në raste të tjera, ata kërkojnë kolateral (shpesh prona të patundëshme).
Kjo mund të trondisë joekonomistët, por bankat nuk luajnë asnjë rol në modelin standard ekonomik që shumica e politikëbërësve kanë përdorur përgjatë dekadave të fundit. Natyrisht, nëse nuk do të kishte banka, nuk do të kishte as banka qendrore; por disonanca konjiktive rrallë herë e ka tronditur besimin e bankierëve qendrorë te modelet e tyre.
Fakti është që struktura e eurozonës dhe politikat e BQE-së kanë siguruar që bankat në vendet që po ecin keq, dhe veçanërisht në vendet që janë në krizë, të jenë të dobëta. Depozitat kanë ikur dhe politikat e kursimit të kërkuara nga Gjermania po e zgjerojnë mungesën e kërkesës agregate dhe po e mbajnë papunësinë të lartë. Në këto rrethana, kreditimi është i rrezikshëm dhe bankat ose nuk kanë uri të kreditojnë, ose nuk kanë aftësi, veçanërisht për SME-të, (të cilat në mënyrë tipike gjenerojnë numrin më të madh të të punësuarve).
Një rënie në normën e interesit real – atë të bondeve të qeverisë – në nivelin minus 3 apo minus 4, nuk do të sjellë ndonjë ndryshim. Normat negative të interesit dëmtojnë bilancet e bankave. Nëse politikëbërësit nuk tregohen të kujdesshëm, normat e interesit mund të rriten dhe disponueshmëria e kreditit të jetë në rënie.
Ka edhe tre probleme të tjera. E para, normat e ulëta të interesit i nxisin firmat të investojnë më shumë në teknologjitë kapital-intensive, gjë që sjell rënie afatgjatë të kërkesës për punë, edhe pse papunësia bie në terma afatshkurtër. E dyta, njerëzit më të moshuar, të cilët varen nga të ardhurat nga interesi, dëmtohen më shumë, e ulin konsumin e tyre më shumë se sa ata që përfitojnë – pronarët e pasur të aseteve – gjë që dëmton më tej kërkesën agregate. E treta, ndoshta iracionale por gjerësisht e dokumentuar, kërkimi për interesa nënkupton që investitorët do ta zhvendosin vëmendjen e tyre drejt aseteve më të rrezikshme, duke e ekspozuar ekonominë ndaj destabilitetit të mëtejshëm financiar.
Ajo që bankat qendrore duhet të bëjnë është që të fokusohen në fluksin e kreditit, gjë që nënkupton restaurimin dhe ruajtjen e aftësive të bankave vendore dhe vullnetit të tyre për t’i dhënë kredi ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme. Në të vërtetë, nëpër të gjithë botën, bankat qendrore janë përqendruar më së shumti te bankat që kanë rëndësi sistemike, institucionet financiare të cilat, me rrezikun e tepërt dhe praktikat e tyre abuzive, sollën krizën e vitit 2008. Por një numër i madh bankash të vogla, nëse llogariten në tërësi, marrin rëndësi sistemike – veçanërisht për politikëbërësit e shqetësuar për restaurimin e investimeve, punësimit dhe rritjes ekonomike.
Leksioni i madh nga e gjitha kjo shprehet me fjalën popullore, “çfarë të mbjellësh, do të korrësh.” Nëse bankat qendrore vijojnë të përdorin modelet e gabuara, ato do të vijojnë të marrin rezultatet e këqija.
Natyrisht, edhe në rrethanat më të mira, aftësia e politikës monetare për të rigjallëruar një ekonomi në rënie është e kufizuar. Por përqendrimi te modeli i gabuar parandalon bankierët qendrorë nga dhënia e kontributit që mund të japin – dhe mund ta bëjë situatën edhe më keq.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. What’s Wrong With Negative Rates?